Η λατρεία του ιερού

2' 42" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΡΙΣΤΕΒΑ

Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη

εκδ. Μεταίχμιο

Ποιος φοβάται τη θρησκεία; Σίγουρα όχι η Τζούλια Κρίστεβα. Με τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο αυτό, η βουλγαρικής καταγωγής Γαλλίδα φιλόσοφος, ψυχαναλύτρια, σημειολόγος και μυθιστοριογράφος διατυπώνει την ανάγκη να επανεξετάσουμε τον ρόλο της θρησκείας και της πίστης στις σύγχρονες εκκοσμικευμένες κοινωνίες.

Υιοθετώντας μια ψυχαναλυτική προσέγγιση με εμφανή την επίδραση του Φρόιντ και του Λακάν, η Κρίστεβα διαπιστώνει ότι πέρα και κάτω από τις μεγάλες θρησκευτικές, πολιτισμικές και ιδεολογικές εντάσεις που βιώνουμε, υποβόσκει η οδυνηρή «ασθένεια της ιδανικότητας», όπως ορίζει την ανάγκη για πίστη. Χωρίς τη δυνατότητα της μετουσίωσης, μεταβίβασης ή επεξεργασίας, αυτή η ανάγκη κάνει την εμφάνισή της με τη μορφή ψυχικών διαταραχών και εκδηλώνεται με τη βία και τον βανδαλισμό ή με διάφορα είδη αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο.

Η Κρίστεβα έρχεται σε αντιπαράθεση με τον Φρόιντ, ο οποίος σε γράμμα του προς τη Μαρία Βοναπάρτη ισχυρίζεται ότι η θρησκεία είναι αυταπάτη ή «μηλόζουμο» που περιέχει ελάχιστο αλκοόλ, αλλά παρ’ όλα αυτά μεθάει τους ανθρώπους. Η ανάγκη για πίστη είναι προ-θρησκευτική και είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξή μας ως ομιλούντα υποκείμενα, δηλαδή αποτελεί βάση της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Επομένως, η ανάγκη να πιστεύουμε βρίσκεται πάνω από κάθε θρησκευτική δομή και είναι κυρίως ψυχική ανάγκη που αναδεικνύεται διαφορετικά, ανάλογα με το κοινωνικο-πολιτιστικό πλαίσιο: Ο εφηβικός μηδενισμός, π.χ., είναι αποτέλεσμα της απογοήτευσης της ιδανικότητας που εφόσον δεν έχει κατευθυνθεί προς τη διαδικασία της μετουσίωσης οδηγεί αναπόφευκτα σε (αυτο)τιμωρητικές συμπεριφορές. Ο έφηβος, σύμφωνα με την Κρίστεβα, είναι ένας πιστός. Κάθε πίστη υποδηλώνει ένα πάθος για το Ιδανικό Αντικείμενο και κάθε διάψευσή του μετατρέπει την πίστη στο αντίθετό της, ανοίγοντας τον δρόμο σε τιμωρητικές συμπεριφορές (τοξικομανία, νευρική ανορεξία, βανδαλισμός).

Παρόμοια, η βία του πάθους της μητρικής εμπειρίας μπορεί να αποβεί μοιραία για τη μητέρα, το παιδί, τον πατέρα και κατ’ επέκταση την κοινωνία, αν ο ευάλωτος δεσμός με το νήπιο δεν μετουσιωθεί σε τρυφερότητα, σε φροντίδα.

Χριστιανισμός

Σε σχέση με τις θρησκείες, η Κρίστεβα διακρίνει την ιδιαίτερη συμβολή του χριστιανισμού, ο οποίος προβάλλοντας τη διπλή υπόσταση του Χριστού, δηλαδή ταυτόχρονα ως Θεού και ως Πάσχοντος Δούλου του Θεού, εξαγνίζει την οδύνη του πιστού μετατρέποντάς την σε χαρά. Τούτο συμβαίνει διότι ο πιστός ταυτίζεται με τον βασανισμένο Ιησού Χριστό, που παύει να αντιπροσωπεύει τον απαγορευτικό νόμο και εξανθρωπίζεται. «Καμία άλλη θρησκεία, ούτε καν αυτή των Ελλήνων θεών, δεν ευνόησε τη μετουσιωτική εμπειρία με τόση αποτελεσματικότητα όσο εκείνη του ξυλοκοπημένου μέχρι θανάτου Υιού Πατέρα», καταλήγει η Γαλλίδα φιλόσοφος.

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση του χριστιανισμού επιτρέπει, σύμφωνα με την Κρίστεβα, την πλήρη αναμόρφωση του ανθρωπισμού που δεν σχετίζεται με την ορθολογιστική αυτοματοποίηση της ζωής ούτε με τις φονταμενταλιστικές παρεκκλίσεις των θρησκειών. Η άρνηση της ανάγκης για πίστη έχει οδηγήσει στα πολιτικά αδιέξοδα των σύγχρονων εκκοσμικευμένων κοινωνιών. Γι’ αυτό τον λόγο, τόσο ο δυτικός ανθρωπισμός όσο και ο αθεϊσμός, αλλά και το Ισλάμ, οφείλουν να εμπλακούν σε διάλογο με τον χριστιανισμό και να αναγνωρίσουν την απίστευτη ανάγκη για πίστη.

Ολιγοσέλιδο αλλά μεστό και περιεκτικό, το βιβλίο θέτει πλήθος σημαντικών ερωτημάτων, ενώ ταυτόχρονα προβάλλει διαφορετικές πτυχές του έργου της Κρίστεβα και συμβάλλει στην αποσαφήνιση πολλών από τις θέσεις της. Με αναφορές στα ψυχαναλυτικά της κείμενα, τα φιλοσοφικά δοκίμια και τα μυθιστορήματά της, αποτελεί μια ιδανική εισαγωγή στη σκέψη της διεθνούς αναγνώρισης και ακτινοβολίας συγγραφέως.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή