ΣΤΙΒ ΣΕΜ-ΣΑΝΤΝΜΠΕΡΓΚ
Οι απόκληροι
μετ: Γρηγόρης Κονδύλης
εκδ. Πατάκη, σελ. 726
Αλλο ένα μυθιστόρημα για το Ολοκαύτωμα; Θα ρωτούσε, και δικαίως, κανείς. Αλλο ένα βιβλίο για την εβραϊκή γενοκτονία, για την απελπισία, τη φρίκη, το αδιανόητο; Δεν φτάνουν πια τόσα απομνημονεύματα, τόσα ημερολόγια, τόσες μυθιστορηματικές αναπλάσεις του ζόφου; Ναι, οι «Απόκληροι» του Σουηδού συγγραφέα Σεμ-Σάντμπεργκ είναι επίσης κομμάτι της «λογοτεχνίας του Soah» – και όμως τούτο το σκοτεινό χρονικό της ζωής στο εβραϊκό γκέτο του Λοτζ της Πολωνίας (Γουντς το μεταγράφει ο μεταφραστής Γρηγόρης Κονδύλης τηρώντας την πολωνική προφορά) αναδεικνύει μια συγγραφική φωνή που γνωρίζει πώς να απομακρύνεται από το τετριμμένο.
Και ταυτόχρονα πώς να γειώνει την ιστορία του στην ανθρώπινη περίπτωση και να επιβεβαιώνει την κοινοτοπία του κακού.
Το μυθιστόρημα του Σεμ-Σάντμπεργκ περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο του διορισμένου από τους Γερμανούς Εβραίου διοικητή του γκέτο Μορντεχάι Χάιμ Ρουμκόφσκι και τον ρόλο του στην εξόντωση των Πολωνοεβραίων. Πρόσωπο αμφίσημο ο Ρουμκόφσκι, όπως τόσα πολλά που αναδύθηκαν στην κόψη δύο κόσμων και κινήθηκαν στο μεταίχμιο δύο ασύμβατων ρόλων.
Ο συγγραφέας, συνδυάζοντας ιστορικά ντοκουμέντα, θρύλο και μυθοπλασία, σκιαγραφεί αυτόν τον αντιφατικό μονοκράτορα, συνδυασμό «λεπτής μονότονης τσιριχτής φωνής και σωματικού βάρους», που κολυμπάει σε «ωκεανούς μίσους και φθόνου» ενώ ταυτόχρονα θέλει να παρουσιάζεται ως σωτήρας των αδύναμων· που υιοθετεί ανεπιφύλακτα το ναζιστικό (και τόσο τραγικά φορτισμένο) σύνθημα «Arbeit macht frei» (Η εργασία απελευθερώνει) και μετατρέπει το γκέτο σε ένα απέραντο εργαστήρι, προορισμένο να υπηρετεί τη γερμανική πολεμική μηχανή με την ιδέα ότι η αποδοτικότητα και η χρησιμότητα των Εβραίων απομακρύνει τον κίνδυνο· που συσσωρεύει πλούτη και μεταχειρίζεται τους ομοφύλους του πιο τυραννικά από τους τυράννους, αφήνοντάς τους έκθετους στο ναζιστικό μένος.
Πλάι στον Ρουμκόφσκι, πλήθος ολοζώντανων χαρακτήρων, γυναίκες και άντρες, αθώοι και ένοχοι, και παιδιά, κυρίως παιδιά, αφήνουν το ανεξίτηλο αποτύπωμά τους στην αφήγηση και βαθαίνουν την ανθρωπιά της. Το μεγαλύτερο επίτευγμα του συγγραφέα, πάντως, είναι η αριστοτεχνική μείξη ντοκουμέντου και επινόησης.
Η χρήση αρχειακού υλικού (βασική πηγή του είναι το Χρονικό του γκέτο, ένα συντριπτικά πλήρες αρχείο τριών χιλιάδων σελίδων) δίνει βαρύτητα στη μυθοπλαστική ανασύνθεση και αντιστρόφως τα στοιχεία της μυθοπλασίας εμπλέκουν συγκινησιακά τον αναγνώστη στον Γολγοθά των απελπισμένων ανθρώπων του γκέτο προς το αναπόδραστο τέλος τους.