Σε δύσκολους καιρούς, μπορεί η πολιτιστική κληρονομιά να αξιοποιηθεί ως όπλο στην αρένα της πολιτικής και της διπλωματίας; Η Ελλάδα θα το επιχειρήσει μεσοπρόθεσμα, όχι μόνο για να βελτιώσει την εικόνα της στο εξωτερικό, αλλά και για να υπενθυμίσει διακριτικά την επίσημη θέση της σε συγκεκριμένα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Από την άνοιξη του 2013 ώς το φθινόπωρο του 2014 η Ελλάδα θα πρωταγωνιστεί σε μερικά από τα σημαντικότερα μουσεία των ΗΠΑ, όπου θα φιλοξενηθούν δύο μεγάλες αρχαιολογικές εκθέσεις με αντικείμενα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.
Το πρώτο και μεγαλύτερο αφιέρωμα αναμένεται να εγκαινιαστεί τον Απρίλιο του 2013 υπό τον εμβληματικό τίτλο «Greeks: Agamemnon to Alexander the Great» («Ελληνες: Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο»). Διοργάνωση της ελληνικής Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και του National Geographic, το οποίο αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου τη χρηματοδότηση και τις διαπραγματεύσεις με τα αμερικανικά ιδρύματα, η έκθεση θα ξεκινήσει το ταξίδι της από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης και στη συνέχεια θα μεταφερθεί στο Μουσείο της National Geographic Society στην Ουάσιγκτον για να καταλήξει στο Σικάγο ή το Τέξας, έχοντας πρώτα περάσει από το αναγνωρισμένου κύρους μουσείο του Λος Αντζελες. Στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ -καθώς και στο Λος Αντζελες, αν όλα εξελιχθούν σύμφωνα με τα σχέδια του υπουργείου- οι «Greeks» θα συμπέσουν χρονικά με ακόμα μία σημαντική παραγωγή: την περιοδική έκθεση «Byzantium. Masterpieces from the Greek collections» («Βυζάντιο. Αριστουργήματα από τις ελληνικές συλλογές»), που θα ανοίξει το φθινόπωρο του 2013 στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον και ύστερα θα μεταφερθεί στο Μουσείο Getty του Μαλιμπού, στην Καλιφόρνια.
Κτερίσματα
Τα περισσότερα από τα 560 έργα, που έχουν επιλεχθεί για την έκθεση «Greeks», κυρίως αυθεντικά αλλά και κάποια αντίγραφα, προέρχονται από τις συλλογές δημοσίων μουσείων και εφορειών αρχαιοτήτων και ανασυνθέτουν μια ιστορία έξι χιλιετιών, με έμφαση στη μορφή των Ελλήνων -επιφανών και ανωνύμων- διαμέσου των αιώνων. Επίσημη χρονική αφετηρία είναι η πρώτη χρήση της ελληνικής γλώσσας στις επιγραφές Γραμμικής Β΄ των Μυκηναϊκών χρόνων, αρκετούς αιώνες πριν οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου αποκτήσουν την αίσθηση μιας κοινής ταυτότητας. «Οι Μυκηναίοι πήραν τα σύμβολα της Γραμμικής Α΄ και τα έδωσαν στη δική τους γλώσσα, δηλαδή τα ελληνικά», εξηγεί η Μαρία Βλαζάκη, προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής της έκθεσης. «Η υιοθέτηση της ελληνικής ταυτότητας από όλους τους κατοίκους του ελλαδικού χώρου ήρθε αρκετά αργότερα, την πρώτη π.Χ. χιλιετία, με την έναρξη των πανελληνίων αγώνων στα ιερά», συνεχίζει. «Το πανελλήνιο πνεύμα ήταν αυτό που τελικά κατέστησε δυνατή την ένωση όλων των Ελλήνων ενάντια στην περσική απειλή».
Στην ενότητα για τον Μυκηναϊκό κόσμο κυριαρχούν τα κτερίσματα τάφων από την Αχαΐα, τον Ολυμπο αλλά και την Κρήτη, χρονολογούμενα από τον 16ο π.Χ. αιώνα ώς τα χρόνια του Τρωικού πολέμου, τέσσερις αιώνες αργότερα. Ξεχωρίζει το πιστό αντίγραφο της χρυσής νεκρικής μάσκας του Αγαμέμνονα από το Αρχαιολογικό Μουσείο των Μυκηνών.
Πριν περιηγηθούν στο κυρίως σκέλος, οι επισκέπτες θα μεταφέρονται ακόμα πιο πίσω στον χρόνο: στην ευρύτερη περιοχή του προϊστορικού Αιγαίου, η οποία θα εκπροσωπείται από νεολιθικά, κυκλαδίτικα και μινωίτικα ειδώλια. Η διαδρομή στον χρόνο ολοκληρώνεται στον 2ο μ.Χ. αιώνα, εποχή δημιουργίας των ελληνιστικών βασιλείων από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σε μία ενότητα που τιτλοφορείται «Η αυγή ενός νέου κόσμου».
Ανάμεσα στα εμβληματικά έργα, που θα ταξιδέψουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, είναι μία εξαιρετικής τέχνης Κόρη από το Μουσείο της Ακρόπολης, η χρυσή Δέσποινα των Αιγών από την ταφική συστάδα των βασιλισσών, αλλά και μακεδονικές επιγραφές όπου διακρίνεται καθαρά η ελληνική γραφή, το μοντέλο του αθηναϊκού Βουλευτηρίου και πιθανότατα ο εντυπωσιακός Κούρος της Κέας ύψους 1,70 μ. – εκκρεμεί η απάντηση της Διεύθυνσης Συντήρησης σχετικά με τη δυνατότητα και τον τρόπο μεταφοράς του.
Δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι προτομές διάσημων προσωπικοτήτων, όπως ο Πλάτωνας, ο Σοφοκλής, ο Λεωνίδας, ο Δημοσθένης, η προτομή του Αλεξάνδρου από το Μουσείο της Πέλλας, αλλά και το αναπλασμένο με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας πρόσωπο της μικρής Μύρτιδος – ένα από τα θύματα του λοιμού της Αθήνας.
Την έκθεση συμπληρώνουν ο κατάλογος των έργων και ένας δεύτερος τόμος με τα συνοδευτικά κείμενα. Προγραμματίζονται, ακόμα, η δημοσίευση σχετικών αφιερωμάτων σε τεύχη του National Geographic και η δημιουργία θεματικών ντοκιμαντέρ.
Δεκάδες βυζαντινά αριστουργήματα
Μπορεί να μην είναι το μεγαλύτερο από τα διεθνή εκθεσιακά αφιερώματα στον βυζαντινό κόσμο των τελευταίων χρόνων, όμως η έκθεση «Byzantium. Masterpieces from the Greek collections» είναι η πρώτη που περιλαμβάνει αποκλειστικά ευρήματα -τόσο ήδη προβεβλημένα έργα, όσο και πρόσφατες ανακαλύψεις- από τον ελλαδικό χώρο. Ο αριθμός των εκθεμάτων είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, πρόκειται όμως για τουλάχιστον 100 με 150 θησαυρούς από τις συλλογές δημόσιων και ιδιωτικών μουσείων, καθώς και μοναστηριών. Εστιάζοντας στην εγχώρια πολιτιστική παραγωγή της μεσαιωνικής περιόδου, η έκθεση θα αναφέρεται και στην επίδραση της αρχαιοελληνικής τέχνης και φιλοσοφίας στην εξέλιξη του Βυζαντινού πολιτισμού. Ταυτόχρονα, θα συνιστά μια έμμεση «απάντηση» σε πρόσφατες εκθέσεις με θέμα το Βυζάντιο, που διοργάνωσαν η Τουρκία και η Ιταλία στις ΗΠΑ και άλλες χώρες. Το κόστος της διοργάνωσης, την οποία έχει αναλάβει επιτροπή με πρόεδρο τον διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Αγγελο Δεληβορριά, εκτιμάται ότι θα καλυφθεί από χορηγούς, ενώ, αν χρειαστεί, το απαιτούμενο ποσό για τη συμπλήρωση των 3,6 εκατ. ευρώ έχει δεσμευτεί να καταβάλει ο ΟΠΑΠ.