Τύχη αγαθή, για τον ενεργό ιστορικό Γιάνη Γιανουλόπουλο. Είκοσι δύο πανεπιστημιακοί ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες και φιλόλογοι συμμετέχουν με είκοσι μία ερευνητικές εργασίες τους στη σύνθεση του τιμητικού συλλογικού τόμου «Αθέατες όψεις της ιστορίας», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ασίνη, και είναι αφιερωμένος στον συγγραφέα του αποκαλυπτικού βιβλίου «Η ευγενής μας τύφλωσις…».
«Αθέατες όψεις της ιστορίας», γιατί, όπως σημειώνουν στη μεστή εισαγωγή τους η Δέσποινα Ι. Παπαδημητρίου και ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, ο τίτλος του τόμου παραπέμπει στον μεγάλο στόχο των ανθρωπιστικών σπουδών, δηλαδή στην αποκάλυψη αυτού που, όχι τυχαία, παραμένει συγκεκαλυμμένο και γνωστικά απροσπέλαστο. Και πράγματι, με τα είκοσι ένα κείμενα -προϊόντα «έμπρακτης αναγνώρισης και απόδοσης τιμής σε έναν σημαντικό ιστορικό […] που διαλέγεται δημιουργικά με τις προκλήσεις των καιρών του» – φωτίζονται αθέατες όψεις του εθνικισμού στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου, του ρόλου της θρησκείας στη διαμόρφωση εθνικών ταυτοτήτων, αλλά και όψεις της χρήσης της Ιστορίας στη δημόσια σφαίρα. Πρόκειται για «ερευνητικές εστίες» τις οποίες ο Γιανουλόπουλος ρητά υπηρετεί και εμπνέει. Μάλιστα βρίσκεται υπό έκδοση η μελέτη του για τις ελληνικές διεκδικήσεις στο Συνέδριο των Παρισίων του 1946 με τον εύγλωττο τίτλο «Εχω μια αδελφή κουκλίτσα αληθινή…».
Σε μια εποχή που ακόμα και δόκιμοι ιστορικοί φαίνεται να μην έχουν πιάσει στα χέρια τους έγγραφο τεκμήριο ή να το έχουν δει έστω και ψηφιοποιημένο, είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί αυτό που αναφέρουν στην εισαγωγή τους η Παπαδημητρίου και ο Σεφεριάδης: «Ο Γιανουλόπουλος είναι ο ιστορικός των αρχείων· με εργογραφία που αξιοποίησε και απέφερε στη μελέτη της ιστορίας ένα ογκωδέστατο πραγματολογικό υλικό από την Ελληνική Επανάσταση έως τον σύγχρονο κόσμο». Και προσθέτουν: «Δεν αποτελεί έκπληξη ότι το έργο του αναθεωρεί κυρίαρχες απόψεις, προτείνοντας νέες ρηξικέλευθες ερμηνείες που το πρωτογενές υλικό υπαγορεύει».
Ο καθηγητής Γιανουλόπουλος όμως ήταν και παραμένει και πολίτης ανήσυχος με, όπως γράφει ο Στέφανος Πεσμαζόγλου, «μια αδιαλείπτως ενεργή και ανιδιοτελώς έντιμη παρουσία […] εδώ και μισό αιώνα».
Αυτόν τον πολίτη – ιστορικό τιμούν οι είκοσι δύο «ομότεχνοί» του.
Συγγραφείς και κείμενα
Οι 21 ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες και φιλόλογοι -τα κείμενα των οποίων συναποτελούν τον τιμητικό τόμο- είναι οι εξής:
– Θανάσης Σφήκας, Η συγκρότηση του μεταπολεμικού κόσμου: οι πολλαπλές γραφές και αναγνώσεις της δεκαετίας 1945-1955.
– Γιώργος Κόκκινος, Για το ερμηνευτικό σχήμα του ολοκληρωτισμού με πεδίο παρατήρησης την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία.
– Χάγκεν Φλάισερ, Ενθυμήσεις γύρω από την «Υπόθεση Βαλντχάιμ».
– Richard Clogg, Ο Συνταγματάρχης Παπαδόπουλος και η αποπλάνηση της Μητέρας των Κοινοβουλίων.
– Αντώνης Λιάκος, Οι πόλεμοι της Ιστορίας. Σημειώσεις επί του πεδίου.
– Μαρία Ρεπούση, Το νέο Εικοσιένα. Η ανολοκλήρωτη ελληνική επανάσταση στις δημόσιες επετειακές αφηγήσεις της πρώτης εκατονταετηρίδας της.
– Χριστίνα Κουλούρη, Γιορτάζοντας το Εθνος: Εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα.
– Φίλιππος Κάραμποτ, Περί αλλοθρήσκων Εβραίων και ετεροδόξων Ευαγγελικών πολιτών στο ελληνικό κράτος το 19ο αιώνα.
– Αλέξης Πολίτης, Εθνικοί ποιητές.
– Αλεξάνδρα Πατρικίου, «Να φύγουν»: οι Εβραίοι ως εχθροί της Νέας Ευρώπης στον κατοχικό Τύπο της Θεσσαλονίκης, 1941-43.
– Τασούλα Βερβενιώτη, Το «εθνικό παιδοφύλαγμα» και ο Ερανος της βασίλισσας Φρειδερίκης (1947-1950).
– Κώστας Κατσάπης, «Της απιστίας ο κατάρατος όφις»: Ερμηνείες για τη σχέση κομμουνισμού και «απιστίας» τη δεκαετία του ’60 και μια βασιλική παρέμβαση για την ανάσχεσή της λίγους μήνες πριν τα Ιουλιανά του 1965.
– Λένα Διβάνη, Η ουτοπία της βαλκανικής προσέγγισης στον περιοδικό τύπο: από τη Νέα Πολιτική στο Les Balkans.
– Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, Ζητήματα γαιοκτησίας και κοινωνικές συγκρούσεις στην αγροτική Ελλάδα, 1821-1923.
– Γκαζμέντ Καπλάνι, Θρησκεία και αλβανική εθνική ταυτότητα. Μύθοι και πραγματικότητες.
– Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Οι Αρβανίτες της νότιας Ελλάδας.
– Ηλίας Σκουλίδας, Η «ανακάλυψη» της «Αλβανίας»: ελληνικές «προσλήψεις» στα τέλη του 19ου αιώνα.
– Νάντια Ντάνοβα, Η οθωμανική περίοδος ή οι οθωμανικοί χρόνοι στο βουλγαρικό εθνικό αφήγημα, ΧΙΧ-ΧΧ αι.
– Αλκης Ρήγος, Ο «λόγος» του ιστορικού ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση.
– Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, Για μια σχεσιακή μελέτη της ανισότητας: θεωρητικές προϋποθέσεις, ερευνητικές προκλήσεις.
– Στέφανος Πεσμαζόγλου, Η θεώρηση των παρελθουσών εποχών: μυθοδαιμονολογίες.