Αφού σπούδασε οικονομικά και εργάστηκε σε τράπεζες και πολυεθνικές εταιρείες, ο Γιόχαν βαν Οβερτβελντ ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Σήμερα είναι αρχισυντάκτης του Trends, του κορυφαίου οικονομικού περιοδικού του Βελγίου. Εχει επισκεφθεί πολλές φορές την Ελλάδα, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και δηλώνει απαισιόδοξος, τόσο για την ελληνική οικονομία όσο και την τύχη της Ευρωζώνης. Να τι μας είπε στο τελευταίο του πέρασμα από την Αθήνα, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Το τέλος του ευρώ»:
– Περί Γερμανών: «Κάνετε λάθος που κατηγορείτε τους Γερμανούς για έναν απλό λόγο: δεν υπάρχει ενιαία γραμμή προσέγγισης της οικονομικής κρίσης και του ελληνικού προβλήματος από τους Γερμανούς. Ακόμα και σε επίπεδο κορυφής, της Μέρκελ και του Σόιμπλε, δεν κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος – για να μην αναφερθώ στους ανθρώπους της Budensbank. Κάποτε ο Ζακ Ντελόρ είχε δηλώσει: «Δεν πιστεύουν όλοι οι Γερμανοί στον Θεό. Ολοι όμως οι Γερμανοί πιστεύουν στην Budensbank». Το μήνυμα που θα περάσει η Budensbank προς τον γερμανικό λαό δεν υπάρχει περίπτωση να μην το λάβουν υπόψη τους οι Γερμανοί πολιτικοί.
»Οταν μιλώ με ανθρώπους της Budensbank, μου λένε τα εξής: είμαστε κατηγορηματικά αντίθετοι στην πολιτική που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, να μοιράζει χρήματα στις τράπεζες ευρωπαϊκών χωρών και να επενδύει στα ομόλογα εθνικών κυβερνήσεων. Αλλά αυτή την άποψη την λένε ιδιωτικά. Δεν επιτίθενται στην πολιτική της ΕΚΤ, θεωρούν ότι κάτι τέτοιο δεν θα ήταν πολιτικώς ορθό. Αυτό που κάνουν, είναι να ασκούν μια ήπια κριτική και, δεύτερον, βάζουν κάτω όλα τα πιθανά σενάρια γύρω από το τι μέλλει γενέσθαι σχετικά με την κρίση στην Ευρωζώνη. Το πρώτο σενάριο είναι να συνεχίσει η Ευρωζώνη την τρέχουσα πολιτική της. Το δεύτερο σενάριο είναι να αποχωρήσει η Ελλάδα από την Ευρωζώνη και το τρίτο είναι να αποχωρήσει η Γερμανία, πράγμα που θεωρώ πολύ πιθανό να συμβεί. Θέλουν να είναι προετοιμασμένοι για όλα».
– Για το πρόσφατο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους: «Αποσοβήθηκε η χρεοκοπία της χώρας. Αλλά δεν λύνει το ελληνικό πρόβλημα. Υποτίθεται ότι ο στόχος είναι με το «κούρεμα» να πέσει το χρέος από το 165 στο 120% του ΑΕΠ. Μου κάνει τρομερή εντύπωση ότι αυτό το νούμερο θεωρείται σταθεροποιητικό διότι και πάλι είναι τεράστιο. Γιατί επιμένουν όμως σε αυτό; Διότι εκεί βρίσκεται αυτή τη στιγμή η Ιταλία. Ετσι όμως πείθεις τις αγορές και την κοινή γνώμη ότι το χρέος μιας χώρας στο 120% του ΑΕΠ είναι ένα ασφαλές νούμερο. Αυτομάτως λες ότι και η Ιταλία είναι ασφαλής και, με όλο το σεβασμό προς τον ελληνικό λαό, σε ό,τι αφορά την Ευρωζώνη, η Ελλάδα είναι μικρό ρίσκο. Το μεγάλο παιχνίδι είναι η Ιταλία και η Ισπανία.
»Τώρα, η προοπτική τού να πάει το χρέος από το 165 στο 120%, βασίζεται σε έναν αριθμό υποθέσεων. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό ζήτημα, οι δύο πιο βασικές υποθέσεις είναι οι εξής: να προχωρήσει η ανάπτυξη και να αποφέρουν κέρδη οι ιδιωτικοποιήσεις. Ξεκινώντας απ’ το δεύτερο, έως τον Σεπτέμβριο του 2011 η τρόικα προέβλεπε ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα που θα απέφεραν 2 δισ. ευρώ. Απέφεραν μόλις 400 εκατομμύρια. Τώρα λένε, από τώρα έως το τέλος του 2014, οι ιδιωτικοποιήσεις θα αποφέρουν 35 δισ. ευρώ. Αν αποφέρουν τα μισά θα είναι θαύμα.
Ως προς την ανάπτυξη τώρα, το ΔΝΤ λέει ότι η ελληνική οικονομία θα σταθεροποιηθεί φέτος, θα έχει μηδέν ανάπτυξη το 2013 και από το 2014 θα έχει για έξι χρόνια 2,6% ανάπτυξη. Δεν υπάρχει ούτε ένας πίθηκος σε όλο τον πλανήτη που να πιστεύει κάτι τέτοιο! Δεν είναι ότι οι υπεύθυνοι του ΔΝΤ έχουν άγνοια. Απλώς κάνουν πολιτική. Κανένας δεν είναι σε θέση να πει για κανέναν ποια θα είναι η ανάπτυξη το 2017. Αυτό που μπορεί κάποιος να πει, και είναι τρομερά λυπηρό, είναι ότι αυτή τη χρονιά το ελληνικό πρόβλημα θα γίνει ακόμα οξύτερο».
– Ελλάδα και ευρώ: «Η Ελλάδα πρέπει να αποχωρήσει από το ευρώ. Δεν υπάρχει άλλο παράδειγμα στην Ιστορία, όπου μια χώρα να έχει τέτοιο έλλειμμα και να κατορθώσει να τα βγάλει πέρα χωρίς μια δραστική υποτίμηση του νομίσματός της. Δεν μιλώ για 10 ή 20% υποτίμηση αλλά για 50%. Θα είναι ένα μεγάλο σοκ. Αλλά, από τη μία μέρα στην άλλη, ο τουρισμός, π.χ., θα εκτιναχθεί στα ύψη.
Αυτή τη στιγμή, οι τιμές σας είναι τόσο υψηλές που οι Ευρωπαίοι πάνε στην Τουρκία. Εάν ισχύει η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη -και πρέπει να ισχύει-, η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει η Ελλάδα να διατηρηθεί ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά να αποχωρήσει από το ευρώ, να έχει το δικό της νόμισμα για να βρει τον δρόμο της ξανά».
Η Ευρωζώνη είναι σαν τη Βαβέλ, ο καθένας λέει τα δικά του
– Περί της Ευρωζώνης: «Οταν προσπαθείς να στήσεις μια νομισματική ένωση με μέλη κάμποσες ανεξάρτητες χώρες, το πρώτο που χρειάζεσαι είναι μια ελαστική εργασιακή αγορά. Γιατί; Διότι, πρώτον, όταν μπαίνεις σε μια τέτοια ένωση, χάνεις κάτι πολύ βασικό ως προς την οικονομική σου πολιτική: τον έλεγχο στα επιτόκια και την τιμή συναλλάγματος. Κι αυτό, διότι πλέον στην κορυφή δεν βρίσκεται η Τράπεζα της Ελλάδος ή του Βελγίου κτλ., αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στη Φρανκφούρτη. Δεύτερον, όλα τα εθνικά νομίσματα εξαφανίζονται, συνεπώς δεν μπορείς πλέον να υποτιμήσεις, εφόσον χρειαστεί κάτι τέτοιο, το νόμισμά σου. Και βέβαια, ακόμα και στην προστασία της νομισματικής ένωσης, οι εθνικές οικονομίες μπορούν να υποστούν ισχυρά σοκ. Γι’ αυτό λοιπόν χρειάζεσαι μιαν ευέλικτη αγορά εργασίας για όταν έρθουν οι δύσκολες στιγμές.
»Το δεύτερο και πιο σημαντικό στοιχείο προκειμένου να στήσεις νομισματική ένωση είναι η πολιτική ένωση. Ετσι μόνο θα έχεις τους θεσμούς και την πειθαρχία που απαιτεί κάτι τέτοιο. Κάτι που ουδέποτε είχε η Ευρωζώνη. Πώς όμως ξεκίνησε όλο αυτό το οικοδόμημα: Οταν κατά τη δεκαετία του ’60 και του ’70, η τότε Δυτική Γερμανία άρχισε να κυριαρχεί στην Ευρώπη, οικονομικά και νομισματικά, η γαλλική ελίτ συνειδητοποίησε ότι η Γαλλία από μόνη της δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τη Γερμανία, μόνον μέσω της Ευρώπης. Οι Γάλλοι πάντα οραματίζονταν μιαν Ευρώπη που δεν θα βρισκόταν υπό την ηγεμονία της Γερμανίας. Οι Γάλλοι πίεζαν προς μια νομισματική ένωση, οι Γερμανοί τους απέφευγαν, με την Budensbank να θεωρεί την όλη ιδέα μια «τρέλα».
»Μετά, λοιπόν, ήρθε η ενοποίηση της Γερμανίας. Ο Μιτεράν χειρίστηκε το θέμα της γερμανικής ενοποίησης ως εξής: είπε στον Χέλμουτ Κολ ότι η Γαλλία δεν θα εμποδίσει τη γερμανική ενοποίηση, αρκεί η Γερμανία να συμφωνήσει σε νομισματική ένωση. Οι αρχές της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης καθορίστηκαν από ένα καθαρά πολιτικό σκεπτικό. Ο όλος μηχανισμός και η δομή της ένωσης δεν εξετάστηκαν σοβαρά. Αυτό πληρώνουμε σήμερα. Την έλλειψη σταθερών θεμελίων».
– Η κατάρρευση της Leehman Brothers στην Ευρώπη: «Απλώς επιτάχυνε τις διαδικασίες. Η Ευρωζώνη ήταν ήδη μια ωρολογιακή βόμβα σε λειτουργία. Από το 1995 έγραφα ότι αυτό που πήγαιναν να δημιουργήσουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες ήταν κάτι τρομερά σημαντικό, που θα επιδράσει καταλυτικά στις ζωές των ανθρώπων αλλά που δεν θα έχει γερά θεμέλια. Οι ΗΠΑ έστησαν μια πολιτική ένωση το 1776 και τους πήρε πάνω από δέκα χρόνια για να φτάσουν σε μια νομισματική ένωση. Βλέπετε τη σειρά; Πρώτα πολιτική, μετά νομισματική ένωση. Το πράγμα λειτούργησε παρά τα σοβαρά προβλήματα που έχει η οικονομία τους. Δείτε την Καλιφόρνια. Η Καλιφόρνια είναι η «Ελλάδα της Αμερικής». Διαβάζετε τίποτα γι’ αυτήν στις εφημερίδες; Οχι. Γιατί; Διότι η Ουάσιγκτον βοηθάει την Καλιφόρνια καθώς υπάρχουν στημένοι μηχανισμοί, βάσει νομοθεσίας. Δεν παίρνονται αποφάσεις βάσει διασκέψεων της τελευταίας στιγμής – όπου η επόμενη μάλιστα αναιρεί την προηγούμενη. Εμείς, στην Ευρώπη επινοούμε εκ νέου τους κανόνες που θεσπίσαμε χθες. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί είναι ανακόλουθοι και άρα αναξιόπιστοι. Κι επαναλαμβάνω: οι ΗΠΑ μόνον οικονομικός παράδεισος δεν είναι. Αλλά, σε αντίθεση με την Ευρώπη, έχουν στήσει μια νομισματική ένωση που λειτουργεί. Η Ευρωζώνη είναι σαν τη Βαβέλ: ο καθένας λέει τα δικά του και κανείς δεν καταλαβαίνει. Αλλά όλοι νομίζουν ότι έχουν φτάσει σε μια συμφωνία, σε μια λύση. Κι έρχεται η πραγματικότητα και τους διαψεύδει. Και οι αγορές δεν πιστεύουν τι λένε οι Ευρωπαίοι πολιτικοί. Μιλώ με κάποιους ανθρώπους από τις αγορές. Μου λένε: εμπιστευόμαστε τον Μόντι, αλλά τι θα γίνει αφού φύγει; Θα ξαναγυρίσουμε στα ίδια; Οπως έχουν τα πράγματα λοιπόν, και αν δεν αλλάξουν δραστικά, το ευρώ δεν θα επιζήσει, ανεξάρτητα από το τι θα απογίνει η Ελλάδα».
Ποιος είναι
Ο Γιόχαν Βαν Οβερτβελτ είναι αρχισυντάκτης και γενικός διευθυντής του Trends, του κορυφαίου εβδομαδιαίου οικονομικού περιοδικού του Βελγίου. Εχει εκδώσει αρκετά βιβλία στα ολλανδικά και γράφει ακόμα στη Wall Street Journal Europe και σε άλλα έντυπα. Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων Bernanke’s Test και The Chicago School.
Ο Γιόχαν Βαν Οβερτβελτ είναι γενικός διευθυντής του βελγικού οικονομικού think tank VKW Metena. Το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στην ιστορία της οικονομικής σκέψης, τη μακροοικονομία, τη διεθνή πολιτική και την τρομοκρατία. Το βιβλίο του «Το τέλος του ευρώ» κυκλοφορεί από το Μεταίχμιο.