Από τη δεκαετία του ’70 είχε να εμφανιστεί στον ελληνικό κινηματογράφο ένα ρεύμα νέων δημιουργών με σαφή και ευδιάκριτα χαρακτηριστικά, τόσο ξεχωριστά που να στοιχειοθετούν μια τάση, μια κίνηση που να είναι τόσο ισχυρή ώστε να χρειάζεται έναν δικό της τίτλο. Ο «Guardian» πρόλαβε να την ονοματίσει «Greek weird wave» (παράξενο ελληνικό κύμα) και αυτός ο τίτλος ακολουθεί πλέον τις δουλειές μιας σχετικά μικρής ομάδας κινηματογραφιστών, με κοινούς συνεργάτες και όπως φαίνεται, εντυπωσιακά κοινή γλώσσα.
Η ελληνική κινηματογραφική παραγωγή είναι πολύ μικρή για να μπορέσει να στήσει και να τροφοδοτήσει συστηματικά ένα ελληνικό «Δόγμα», όπως το αντίστοιχο κύμα στη δανέζικη κινηματογραφία. Μπορεί να την έκανε γνωστή σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό του καλλιτεχνικού κινηματογράφου, τη στιγμάτισε όμως και για χρόνια, κάνοντας όσους συμμετείχαν να προσπαθήσουν σκληρά να ξεφύγουν από τον χαρακτηρισμό του «δογματικού».
Νωρίς για συμπεράσματα
Για την ώρα, το ελληνικό «weird» κύμα βρίσκεται ακόμη στην ανάπτυξή του. Είναι επομένως νωρίς να βγάλει κανείς σαφή και οριστικά συμπεράσματα για την κατεύθυνσή του και την πιθανή πορεία που θα έχει. Αν δηλαδή θα εξελιχθεί σε κάτι διαφορετικό ή αν θα συνεχίσει να ανακυκλώνει μοτίβα και μια κινηματογραφική γλώσσα, που όσο ξεχωριστή κι αν είναι, την ίδια στιγμή μοιάζει απόμακρη και όχι ιδιαίτερα φιλική απέναντι στο κοινό.
Παραδείγματα από τις ταινίες τριών σκηνοθετών που ανήκουν σε αυτή τη νέα και νεαρή σχολή: Στον «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου, η απομονωμένη οικογένεια μαζεύεται στον κήπο και μιμείται σκυλιά που γαβγίζουν. Στο «Attenberg» της Αθηνάς Τσαγγάρη, πατέρας και κόρη χοροπηδούν σε ένα κρεβάτι σαν πίθηκοι. Στο «L» του Μπάμπη Μακρίδη ο ανώνυμος οδηγός και ο φίλος του βαδίζουν στην εξοχή στα τέσσερα, σαν αρκούδες.
Οι σκηνές που έχουν κοινά χαρακτηριστικά είναι περισσότερες. Στον «Κυνόδοντα», οι κόρες της οικογένειας χορεύουν άτεχνα, ενώ ο χορός για τη μία, τη μεγαλύτερη και πιο καταπιεσμένη κόρη, εξελίσσεται σε ένα εκτονωτικό παραλήρημα. Στο «Attenberg» οι δύο φίλες περπατούν με μια ιδιαίτερη χορογραφία, ακατανόητη για τους γύρω τους. Και το «L» αρχίζει και τελειώνει με δύο αυτοσχέδια τραγούδια -μια μπαλάντα καταστροφής και βίας και έναν έπαινο για τη θάλασσα- από τον κεντρικό χαρακτήρα και τον φίλο του. «Κυνόδοντας» και «L» έχουν κάτι κοινό ακόμη: Τη σκηνή ενός σκοτωμένου ζώου. Μιας γάτας και ενός σκύλου, αντίστοιχα.
Με την ιδιαιτερότητά τους οι ταινίες του «weird» ρεύματος, βρήκαν θέση στα μεγάλα φεστιβάλ, συζητήθηκαν, κέρδισαν βραβεία και έφτασαν κοντά ακόμη και στην κατάκτηση των μεγαλύτερων mainstream διακρίσεων. Ποιος θα φανταζόταν ποτέ ότι μια ταινία σαν τον «Κυνόδοντα», όσο κι αν το άξιζε, θα έφτανε στην πεντάδα των Οσκαρ; Ο Λάνθιμος βρέθηκε από τις Κάννες στα Οσκαρ με τον «Κυνόδοντα» και με τις «Αλπεις» στη Μόστρα, η Τσαγγάρη κι αυτή στη Μόστρα της Βενετίας με το «Attenberg», ενώ ο Μακρίδης με το «L» συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Σάντανς και στο φεστιβάλ του Ρότερνταμ.
Με όλα τους τα επιτεύγματα ωστόσο, δεν μπορεί κανείς παρά να παρατηρήσει περισσότερο τα στοιχεία στα οποία οι ταινίες της συγκεκριμένης ομάδας σκηνοθετών συγκλίνουν, παρά εκείνα στα οποία διαφέρουν. Κι αυτό οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι όλες τους έχουν έναν πυρήνα συνεργατών, που συμμετέχει πότε στη μία και πότε στην άλλη ταινία. Ο Λάνθιμος ήταν παραγωγός και ηθοποιός στην ταινία της Τσαγγάρη. Η Τσαγγάρη παραγωγός του Λάνθιμου. Ο Ευθύμης Φιλίππου έχει συν-γράψει τα σενάρια στον «Κυνόδοντα», τις «Αλπεις» και το «L». Η Αριάν Λαμπέντ έχει παίξει στις «Αλπεις» και στο «Attenberg», ο Αρης Σερβετάλης στις «Αλπεις» και στο «L», ενώ σε όλες τις ταινίες τη διεύθυνση φωτογραφίας έχει κάνει ο Θύμιος Μπακατάκης.
Οι επόμενες δουλειές
Με την ιδιομορφία τους, τον ξεχωριστό, αποστασιοποιημένο τρόπο παιξίματος, τα σταθερά κάδρα, την ψυχρή εικόνα, οι «παράξενες» νέες ελληνικές ταινίες κατάφεραν να συναντηθούν με το κοινό των φεστιβάλ και στην περίπτωση του «Κυνόδοντα» να βγουν και έξω από αυτό το στενό κύκλωμα. Οι επόμενες δουλειές των τριών σκηνοθετών και όσων επηρεάζονται από αυτή την κινηματογραφική γλώσσα, θα δείξει αν η διαφορετική φόρμα έχει και το περιεχόμενο που θα της δώσει διάρκεια και λόγο ύπαρξης.
Κοινά στοιχεία αλλά και διαφορές
Το «L» είναι η ταινία που βγήκε πιο πρόσφατα απ’ όλες αυτής της ομάδας στις αίθουσες και παρά την προβεβλημένη της συμμετοχή στο Σάντανς, είχε και την πιο αδύναμη και σύντομη πορεία στους κινηματογράφους. Ο Μπάμπης Μακρίδης αναγνωρίζει τα κοινά στοιχεία, επιμένει όμως και στις διαφορές των σκηνοθετών που απαρτίζουν το νέο ελληνικό «weird» κύμα. «Υπάρχει ανάμεσά μας μια φιλική σχέση χρόνων. Δεν με ενοχλεί η σκέψη ότι μπορεί να υπάρχει μια κοινή αισθητική και κοινή αίσθηση για τον κινηματογράφο. Είναι ωραίο να υπάρχει μια συγκεκριμένη φωνή. Υπάρχουν κι άλλες φωνές, κι άλλες γραφές στην Ελλάδα. Δεν ξέρω αν κάνει καλό ή κακό. Σίγουρα δεν προκαλεί ανταγωνισμό μεταξύ μας. Νομίζω ότι ο καθένας ξεχωρίζει με το προσωπικό συναίσθημα που βάζει στην κάθε ταινία. Υπάρχουν και ομοιότητες και διαφορές. Ολες αυτές οι ταινίες έχουν μια κοινή αίσθηση σε ό,τι αφορά τον χρόνο και τον χώρο. Δεν είναι προσδιορισμένες χωροχρονικά. Ισως αυτό είναι που τις κάνει κοινές φορμαλιστικά. Θεματικά όμως, προσωπικά θεωρώ ότι υπάρχουν διαφορές».
Με ενδιαφέρει αυτό το σινεμά. Δεν θέλω να του βάζω ταμπέλες. Στο εξωτερικό μας λένε το «weird» σινεμά, το «absurdistan» (Παραλογιστάν). Ταμπέλες μπαίνουν παντού. Το ίδιο είχε συμβεί και στο ρουμανικό σινεμά, το οποίο δεν συνέχισε τόσο δυνατά. Ελπίζω να μη συμβεί το ίδιο και σε εμάς. Ελπίζω να μη μείνει στο «περίεργο». Μακάρι να συμβεί και κάτι άλλο που θα πάει καλά. Σίγουρα έγινε κάτι με τον Γιώργο (Λάνθιμο). Εδωσε μια ώθηση και να μας δούνε, αλλά την έδωσε και σε εμάς. Τον τσαμπουκά του «παιδιά, μπείτε σ’ ένα σπίτι, πάρτε μια κάμερα και κάντε τις τρέλες σας».