Ο τίτλος από μόνος του σε εξιτάρει: «100». Και σε παρένθεση, Αλεξάνδρας 173, Αθήνα. Αν και ίσως ο πιο σωστός τίτλος για την ταινία να είναι «Περιμένοντας το Εκατό»… Ο Γεράσιμος Ρήγας θέλησε να γυρίσει μια ταινία για την Ελληνική Αστυνομία, σαν καθρέφτη της ελληνικής κοινωνίας σήμερα, παρουσιάζοντας με ζωντανό τρόπο εικόνες και ήχους της σύγχρονης Αθήνας. Το φιλμ προβλήθηκε πρόσφατα στο τμήμα «Μικρές Αφηγήσεις» στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, και από την Πέμπτη φιλοξενείται και στην Αθήνα.
Ο σκηνοθέτης εύχεται ο θεατής να δει την ταινία σαν θεατρικό έργο ή ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ, καθώς η έμφαση της ταινίας είναι στον λόγο. Πώς αποφάσισε, όμως, ο σκηνοθέτης ταινιών όπως «Πάρβας, άγονη γραμμή» (2008) και «Συνήθειες» (2005) να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ με πρωταγωνιστή την Ελληνική Αστυνομία; «Η ταινία «100»», λέει ο Γεράσιμος Ρήγας, «σκιαγραφεί την καθημερινότητα στο Κέντρο Επιχειρήσεων της Αμεσης Δράσης Αττικής. Βεβαίως, όσα συμβαίνουν σχετίζονται άμεσα με την κοινωνική πραγματικότητα: την αδικία, τη φτώχεια, την τυφλή κοινωνική βία και την κατάχρηση της εξουσίας. Ετσι, η ταινία έχει πρωταγωνιστή την ίδια την Αθήνα, τη δυνατότητα συμβίωσης, συνύπαρξης των ανθρώπων κάτω από τις συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Αποτελεί το πορτρέτο μιας δημόσιας υπηρεσίας σε μια χρονική στιγμή που έχουν επικρατήσει ο φανατισμός, ο παραλογισμός και η κοινωνική εξαθλίωση».
Μέσα από τη συζήτηση με τον σκηνοθέτη προκύπτει το συμπέρασμα ότι το φιλμ «100» «είναι μια υπαρξιακή ταινία που φλερτάρει με το θέατρο του παραλόγου». Εχοντας σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και εργαστεί ως βοηθός σκηνοθέτης του Αμερικανού Ρομπ Νίλσον, ο Γεράσιμος Ρήγας γνωρίζει τεχνικές και κανόνες. Υπήρχαν κλειστές πόρτες; «Φυσικά υπήρχαν περιορισμοί, θα ήταν αφελές να περιμένει κανείς το αντίθετο. Παρ’ όλα αυτά, οι περιορισμοί λειτουργούν τελικά προς όφελος της ταινίας. Γιατί σε οδηγούν να προσέχεις κάθε λεπτομέρεια όσων συμβαίνουν. Ετσι οι εκφράσεις του προσώπου, οι διακυμάνσεις της φωνής, οι σιωπές βρίσκονται στο επίκεντρο της ταινίας».
Ο ίδιος ευελπιστεί «να δοθεί η δυνατότητα σε κάποιον να κάνει μια ταινία που να καλύπτει τη συνολική λειτουργία της αστυνομίας. Αλλά εδώ υπάρχει ένα ερώτημα: αν υπάρχει η θέληση να γίνει κάτι τέτοιο ή αν το σκοτάδι, που καλύπτει αρκετές δημόσιες υπηρεσίες, λειτουργεί προς όφελος συγκεκριμένων σκοπών».
Διαρκή ρωτήματα
Αναρωτιέται κανείς πόσο αληθινό, αφιλτράριστο ή κοντά στην πραγματικότητα μπορεί να είναι το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ… «Η πραγματική απάντηση δίνεται μέσα από την ίδια την ταινία. Κατά τη διάρκεια κατασκευής της ταινίας θέτεις συνεχώς ερωτήματα για το πώς μπορείς να δώσεις μορφή σε κάτι που είναι ασύνδετο και άμορφο. Αρα, αυτό που βλέπει ο θεατής είναι ένα κατασκεύασμα που το έχουμε δημιουργήσει εμείς, οι συντελεστές της ταινίας, κάνοντας συνεχώς επιλογές, για το κάδρο, την επιλογή συγκεκριμένων σκηνών, δηλαδή μικρών ιστοριών που αφορούν τη συνύπαρξη των ανθρώπων, τη σύνθεση αυτών των σκηνών κατά τη διάρκεια του μοντάζ…»
Η ταινία αρχίζει με έναν πολίτη που καλεί το 100 ενώ έχει εγκλωβίσει κάποιον που πήγε να τον ληστέψει στο γραφείο του. Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης; «Οι περισσότεροι θεατές βρήκαν ότι η ταινία έχει αρκετές κωμικές στιγμές, γιατί κατά τη διάρκεια της προβολής πολλοί γελούσαν. Η ταινία είναι πιο κοντά στο θέατρο του παραλόγου», λέει ο σκηνοθέτης του φιλμ, «παρά στο ντοκιμαντέρ ή στην απόλυτη αλήθεια, που περιμένουν μάταια κάποιοι. Το πιο άστοχο ερώτημα που τίθεται συνεχώς είναι αν η ταινία είναι υπέρ η κατά της αστυνομίας».
Του ζητάω να σκεφτεί την καλύτερη και χειρότερη κριτική για έναν δημιουργό. «Η καλύτερη κριτική είναι αυτή που θα σε βοηθήσει να κάνεις καλύτερα στο μέλλον αυτό που κάνεις, εκείνη που θα ασχοληθεί με την ταινία και τη σκηνοθετική μαεστρία. Γενικά, κάθε κριτική που στοχεύει στην επωνυμία του δημιουργού είναι επικίνδυνη και άσκοπη».
Για το «100» (το οποίο έχει διάρκεια 61 λεπτά) χρειάστηκαν 35 ημέρες γυρισμάτων. «Στο ντοκιμαντέρ ξεχνάει κανείς κάθε προσωπική ιδεολογία σε σχέση με αυτό που κινηματογραφεί. Είχαμε την υποχρέωση απέναντι στους ανθρώπους που κινηματογραφήσαμε να μην απλοποιήσουμε αυτό που κάνουν. Να το παρουσιάσουμε με ειλικρίνεια και να αφήσουμε τον θεατή να αντιληφθεί την πολυπλοκότητα της πραγματικότητάς τους. Για να το πετύχουμε αυτό, πραγματοποιήσαμε 35 επισκέψεις στο Κέντρο Επιχειρήσεων με τον ηχολήπτη της ταινίας, Αντώνη Σαμαρά, και καταγράψαμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό κλήσεων. Στη συνέχεια, μαζί με τον μοντέρ της ταινίας, Χρόνη Θεοχάρη, δουλέψαμε περίπου τρεις μήνες για να καταλήξουμε στο «100»».
Ποιες είναι οι ιστορίες που προκύπτουν από τον διάλογο αστυνομίας – πολίτη; «Από τον διάλογο αστυνομίας – πολίτη προκύπτει πως οι σχέσεις ανάμεσα στην αστυνομία και στον πολίτη διέπονται από καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης. Αυτό ισχύει γενικότερα για τις σχέσεις ανάμεσα στο ελληνικό κράτος και στον πολίτη. Και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός πως οι άνθρωποι που βρίσκονταν και βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης δεν είχαν και δεν έχουν καμία αίσθηση ευθύνης τόσο απέναντι στους εαυτούς τους όσο και απέναντι στους άλλους. Αν σκεφτούμε τι συνέβη τον Δεκέμβριο του 2008, θα αντιληφθούμε ότι σε μεγάλο βαθμό η μαζική αντίδραση των κατοίκων της Αθήνας οφείλεται ακριβώς στην έλλειψη εμπιστοσύνης, στην καχυποψία και την βεβαιότητα ύπαρξης μηχανισμών συγκάλυψης. Αυτό ισχύει σε μεμονωμένες περιπτώσεις, ίσως, αλλά η ανοχή σε αυτές τις περιπτώσεις δημιουργεί μια συνολική εικόνα».
Δεκεμβριανά
Υστερα από έρευνα που έχει διαρκέσει περίπου έναν χρόνο, το επόμενο πρότζεκτ για τον Γεράσιμο Ρήγα, σε συνεργασία με τον Βλαδίμηρο Λεβίδη και τον Χάρη Χατζηιωάννου, θα έχει στόχο τη δημιουργία μιας ταινίας κινουμένων σχεδίων με θέμα τον Δεκέμβριο του 2008.
Αραγε, μπορεί ένας κινηματογραφιστής να ζήσει από το ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα; Ο Γεράσιμος Ρήγας λέει: «Η απάντηση είναι απλώς όχι. Το ίδιο ισχύει και αλλού βέβαια. Οταν είχαν ρωτήσει τον Frederick Wiseman ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που έχει να δώσει σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με το ντοκιμαντέρ, η απάντησή του ήταν «marry rich»».
Κλήσεις αγωνίας
Μέσα από τις ιστορίες που διηγούνται οι πολίτες, οι οποίοι καλούν το 100, αρχίζει να χτίζεται η εικόνα της πόλης, ενώ την ίδια στιγμή βλέπουμε πώς λειτουργεί η συγκεκριμένη υπηρεσία. «Το βασικό ερώτημα είναι να κάνουμε τον θεατή να αναρωτηθεί γιατί», λέει ο Γεράσιμος Ρήγας. «Γιατί, για παράδειγμα, στη διάρκεια της ταινίας παρακολουθούμε μια μητέρα που καλεί το 100 και λέει πως, παρά το ότι το παιδί της πάσχει από νεφροπάθεια, της έχουν κόψει το ρεύμα λόγω αδυναμίας της να το πληρώσει. Ποια είναι η χροιά της φωνής αυτής της μητέρας; Πώς απαντάει η συγκεκριμένη αστυνομικός; Τι προηγείται και έπεται αυτής της σκηνής; Κατά τη διάρκεια μιας άλλης σκηνής, μία γυναίκα καλεί το 100 γιατί την έχει δείρει ο άντρας της. Τι σκέφτεται η αστυνομικός που της απαντάει, τι μορφασμούς κάνει με το πρόσωπό της και τι σημαίνει αυτό για τα συναισθήματά της; Αισθάνεται φόβο, απορία, κούραση;»
* H ταινία «100» σε σκηνοθεσία και διεύθυνση φωτογραφίας του Γεράσιμου Ρήγα προβάλλεται στον κινηματογράφο Δαναό από τις 29 Μαρτίου μαζί με τη μικρού μήκους «Τι ώρα είναι;» της Εύας Στεφανή.