Ο χρυσούς αιών της ελληνικής λαϊκής κουλτούρας έσπειρε τον σπόρο των δυσχερειών της τρέχουσας περιόδου. Οι ήρωες εκείνων των σπουδαίων κινηματογραφικών ταινιών της δεκαετίας του ’60, όπως το «Ζορμπάς, ο Ελληνας» και το «Ποτέ την Κυριακή», σφράγισαν όλο τον κόσμο και τον έκανε να ερωτευθεί την Ελλάδα. Ο Ζορμπάς και η Ιλια ήταν ό,τι καλύτερο σε επίπεδο δημοσίων σχέσεων μπορούσε να είχε ένας πρέσβης σε μια ξένη χώρα.
Ο πολυδιαφημισμένος αυθορμητισμός, η αυθεντικότητα, η ανεξαρτησία. Οι πουριτανοί του εξωτερικού τα είδαν όλα αυτά κι έτριβαν τα μάτια τους. Ενιωσαν πολύ γελοίοι ξαφνικά.
Στον «Ζορμπά», ο Αλαν Μπέιτς έπρεπε να μάθει πώς να χορεύει σε μια παραλία της Κρήτης μόνο και μόνο για να ανακαλύψει τον εαυτό του. Στο «Ποτέ την Κυριακή», ο Ζυλ Ντασσέν, άκαμπτος και καθωσπρέπει, δεν είχε καμία ελπίδα να κερδίσει την καρδιά της ευτυχισμένης πόρνης του Πειραιά.
Αυτό ήταν το μήνυμα που πέρασε προς όλο τον κόσμο η Ελλάδα: χαλαρώστε, απολαύστε τη λιακάδα, ελάτε εδώ και βρείτε το αληθινό νόημα της ζωής. Don’t worry, be happy. Εχουμε το χάρισμα, μπορείτε να μάθετε από εμάς. Και το μήνυμα αυτό μεταμορφώθηκε σε γερό μετρητό χρήμα όταν οι τουρίστες άρχισαν να εισρέουν στη χώρα κατά χιλιάδες.
Ωστόσο, το μήνυμα γύρω από αυτόν, τον συγκεκριμένο τρόπο ζωής γύρισε σε μπούμερανγκ για τον ελληνικό λαό. Οι αντιλήψεις που επικρατούν στο εξωτερικό σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, στάζουν πλέον δηλητήριο. Η αλόγιστη σπατάλη και τα αμαρτωλά λογιστικά της χώρας βρίσκονται στον αντίποδα της ελεύθερης βούλησης και της αυτονομίας που γνώρισαν την αποθέωση μέσα από τον Αλέξη Ζορμπά και την Ιλια.
Είτε μας αρέσει είτε όχι, κανένας δεν έχει εμπιστοσύνη στην Ελλάδα, ότι θα βάλει το κεφάλι κάτω και θα βρει λύση στα προβλήματά της.
Το φιλόδοξο επιχειρηματικό σχέδιο του Ζορμπά καταρρέει, στην κυριολεξία, σε μία παραλία. Δεν τρέχει τίποτα, λέει στον Αγγλο φίλο του, έλα να χορέψουμε. Η τελική σκηνή της ταινίας είχε ως στόχο να περάσει στην Ιστορία. Και αυτό ακριβώς συνέβη.
Από δω και στο εξής, να αποφεύγετε να λέτε στον κόσμο ότι έχετε έναν καλύτερο τρόπο ζωής. Κανένας δεν πρόκειται να σας πει ευχαριστώ γι’ αυτό. Ο κόσμος άλλαξε μέσα σε αυτά τα τελευταία πενήντα και πλέον χρόνια. Το χρήμα κάνει πολύ περισσότερο θόρυβο απ’ ό,τι η τέχνη. Και οι τραπεζίτες δεν χορεύουν.
*Ο κ. Peter Aspden είναι πολιτιστικός συντάκτης στους Financial Times.