Jean Ρisani-Ferry
Η αφύπνιση των δαιμόνων
Η κρίση του ευρώ και πώς να βγούμε απ’ αυτήν
μετ: Μιχάλης Μητσός
εκδ. Πόλις, 2012
Μετά τη χρηματοπιστωτική τοξικότητα του 2008, οι πολιτικοί της Ευρώπης υποκρίνονταν πως οι δαίμονες των αγορών συνετίστηκαν προς όφελος των κρατών που πήραν το πάνω χέρι. Το 2008 τα κράτη έσωσαν τους τραπεζίτες και τους χρηματιστές. Το 2011 οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές γονάτισαν τα κράτη. Η σύντομη αυτή ιστορία είναι ακριβής. Και βαθύτατα σκανδαλώδης. Αλλά δεν προσφέρει έναν οδηγό δράσης… Σήμερα η κρίση βαθαίνει στην Ευρώπη. Οι απειλές για την επιβίωση του ευρώ έχουν μεγαλύτερη βάση και το θέμα -ενόψει και των ελληνικών εκλογών- γίνεται όλο και περισσότερο πολιτικό.
Αλληλεγγύη και σύγχυση
Ο συγγραφέας της «Αφύπνισης των δαιμόνων» είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Paris-Dauphine. Εχει διδάξει στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, στην ‚cole Centrale και στην ‚cole Polytechnique. Διευθύνει το ευρωπαϊκό think-tank Bruegel, και είναι τακτικός αρθρογράφος στις εφημερίδες «Le Monde» και «Handelsblatt», καθώς και στο κινέζικο περιοδικό «CenturyWeekly».
Στην κατατοπιστική, επίκαιρη και διορατική μελέτη του, ο Πιζανί-Φερί ανοίγει τον κόσμο των οικονομικοπολιτικών συνεπειών της δημιουργίας του ευρώ. Παραθέτει με σαφήνεια το χρονικό της ευρωπαϊκής νομισματικής αρχιτεκτονικής και, κυρίως, αποτυπώνει την κρίση του ευρώ στο φόντο του χάσματος Βορρά – Νότου και ανάμεσα στον χρόνο των πολιτικών και τον χρόνο των αγορών – κάτι που σημάδεψε όλες τις φάσεις της κρίσης.
Κατά παράδοξο τρόπο, τονίζει, οι ηγέτες της Ευρωζώνης δεν δίστασαν να επιδείξουν αλληλεγγύη και «βοήθησαν» τους εταίρους. Ομως, με πολλές διαμάχες, πολλαπλά συμφέροντα, πολλές και αντικρουόμενες δηλώσεις, πολλά και ακατανόητα ακρωνύμια και με γερές δόσεις σύγχυσης. Η σύγχυση των Ευρωπαίων πολιτικών, των αγορών και των λαών απειλεί τη δημοκρατία, τη συλλογική ευημερία, την ασφάλεια και την ελπίδα.
Σε κάθε επεισόδιο -με πρώτο τον ελληνικό συναγερμό την άνοιξη του 2010 και την Ελλάδα στον ρόλο του τιμωρημένου «ιδανικού ενόχου», τον προβληματισμό για τις προϋποθέσεις βοήθειας τον χειμώνα του 2010, την αντιπαράθεση για την αναδιάρθρωση του χρέους την άνοιξη του 2011, τη συζήτηση για τα ευρωομόλογα και τη διαμάχη για την κατάσταση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος το καλοκαίρι του 2011- η κατανομή των ρόλων είναι η ίδια. Από τη μία πλευρά οι «προνοητικοί» πολιτικοί, δέσμιοι των ίδιων τους των επιχειρημάτων, που ανησυχούν μήπως χρησιμοποιήσουν λέξεις που θα εξοργίσουν, που θα παρερμηνευτούν… Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι αγορές που προβλέπουν, υπολογίζουν, λογαριάζουν, περιμένουν να φανεί ένας ηγέτης, αμφιβάλλουν για την ικανότητα των πολιτικών να παίξουν αυτόν τον ρόλο και απελπίζονται με την Ευρώπη και το ορφανό νόμισμά της.
Τι να κάνουμε;
Η επίκληση της ρήσης του καρδινάλιου του Ρετς, «από την αβεβαιότητα βγαίνουμε μόνο εις βάρος μας», δίνει το στίγμα ενός μέλλοντος που δεν θα είναι το ίδιο για την Ευρώπη. Μπορούν να τον διαψεύσουν οι Ευρωπαίοι; Τα σενάρια διάλυσης της Ευρωζώνης, χωρίς να είναι αδιανόητα, είναι απωθητικά και χαοτικά. «Οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλά θα κάνουν να μάθουν να χορεύουν με τους λύκους. Να μη μεταχειρίζονται τις αγορές ούτε σαν θεούς ούτε σαν δαίμονες, αλλά ως εταίρους που είναι επικίνδυνοι μα αναπόφευκτοι». Ο Πιζανί-Φερί προτείνει αναθεώρηση των ευρωπαϊκών αρχών και επανίδρυση του ευρώ με «δίαιτα για τα κράτη, «μπόντι μπίλντινγκ» για τις τράπεζες και αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωζώνης». Η λιτότητα είναι στις μακροπρόθεσμες επιλογές, αλλά σε κατάσταση ύφεσης είναι προβληματική. Το τραπεζικό «μπόντι μπίλντινγκ» προϋποθέτει τον τερματισμό της αιμομεικτικής σχέσης που έχουν τα κράτη με τις τράπεζες και απώλεια της χρηματοδοτικής διευκόλυνσης από το ίδιο τους το τραπεζικό σύστημα. Το μείζον, άμεσα υλοποιήσιμο σχέδιο είναι η έμπρακτη αλληλεγγύη του ευρωπαϊκού Βορρά για αποκατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας οικονομίας με σχέδια ανάπτυξης της Νότιας Ευρώπης.
Για όσο διάστημα οι πολιτικές συζητήσεις στην Ευρώπη θα αναμασούν θεσμικά ξόρκια ή θα εξακολουθούν να επικεντρώνονται στη δημοσιονομική διάσταση, θα αδυνατούν να αναγνωρίσουν πως τα προβλήματα της Ευρωζώνης δεν οφείλονται, στο σύνολό τους, στους δημοσίους υπαλλήλους της Πορτογαλίας και στους συνταξιούχους της Ελλάδας. Η αποκατάσταση της αλληλεγγύης, της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ισορροπίας, η άμβλυνση των αποκλίσεων, είναι sine qua non προϋποθέσεις της επιβίωσης της νομισματικής ένωσης. Για όσο θα συνεχίζεται η σύγκρουση ανάμεσα στον «καλβινιστικό» Βορρά και στον «συβαριτικό» Νότο, η Ευρωζώνη θα κινδυνεύει.