Είναι γνωστό ότι οι δεσμοί της Ελλάδας με την Κίνα δεν περιορίζονται μόνο στις εμπορικές – οικονομικές συναλλαγές. Υπάρχει και ένα πολιτισμικό υπόβαθρο στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ειδικά σε ό,τι αφορά τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Η ελληνική γραμματολογία, αρχαία, νεότερη αλλά και σύγχρονη, έχει τιμηθεί πολλές φορές στην Κίνα, με διάφορους τρόπους. Πέρα από τα πανεπιστημιακά κέντρα και ιδρύματα, είναι συχνά τα άτομα που επενδύουν προσωπικό χρόνο και μεράκι στον ελληνικό πολιτισμό, μεταφράζοντας και διαδίδοντας στη χώρα τους τον λόγο του Καβάφη, του Σεφέρη αλλά και του Καζαντζάκη.
Συνομιλήσαμε με δύο τέτοια πρόσωπα, δύο Κινέζους νεοελληνιστές, οι οποίοι εξιστόρησαν εν συντομία την ιστορία της ζωής τους, που είναι, στο βάθος, η ιστορία ενός πάθους που, όπως θα δούμε, τους προέκυψε περίπου… τυχαία, χάρη σε πρωτοβουλία των τότε κινεζικών κυβερνήσεων.
Ο Λι Τσενγκούι
«Εχω μεταφράσει πολλά ελληνικά λογοτεχνικά έργα», λέει από το τηλέφωνο ο Κινέζος Λι Τσενγκούι, γνωστός για τις μεταφράσεις του πάνω στον Καζαντζάκη. «Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, είμαι μπροστά στον υπολογιστή και μεταφράζω την «Πολιτεία» του Πλάτωνα», συνεχίζει. Ακούγεται ενθουσιώδης, ζεστός, έχει κάτι «ελληνικό» ο τρόπος του. Και αν δεν τραβούσε κάπως τις λέξεις που τελειώνουν σε φωνήεν, θα είχες την αίσθηση ότι στην άλλη πλευρά βρίσκεται κάποιος μακρινός, μεγαλύτερος συγγενής, που χαίρεται μόλις ακούει τη φωνή σου.
«Δεν μεταφράζω Πλάτωνα από τα αρχαία αλλά από τα νέα ελληνικά», διευκρινίζει. «Βλέπετε, το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο στη Σαγκάη ίδρυσε πρόσφατα σχολή αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Μέχρι τώρα, στην Κίνα η αρχαία ελληνική φιλοσοφία μεταφραζόταν από άλλες γλώσσες: γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά κτλ. Τώρα οι Κινέζοι αποφάσισαν να μεταφράσουν τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους από τα ελληνικά, έστω και από τα νέα ελληνικά. Είναι ένα πρώτο βήμα για να προχωρήσουμε».
Φοιτητής στην Κίνα, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, σε μια χώρα αποκλεισμένη τότε από τον έξω κόσμο, ο Λι Τσενγκούι δέχτηκε την πρόταση της κυβέρνησης να μελετήσει ξένες γλώσσες, τις λεγόμενες «μικρές». «Ο πρωθυπουργός μας, ο Τσου Εν Λάι, αποφάσισε να σταλούν 550 φοιτητές εκτός Κίνας. Εγώ τότε σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο Ξένων Γλωσσών, στο Πεκίνο. Μάθαινα ρωσικά. Το κράτος αποφάσισε να με στείλει στο εξωτερικό για να μάθω ελληνικά. Επειδή όμως δεν είχαμε ακόμα διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα, στάλθηκα για τέσσερα χρόνια στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων, όπου υπήρχε σχολή ελληνικής φιλολογίας και ιστορίας. Αλλά όταν επιστρέψαμε στην Κίνα, δυστυχώς, πέσαμε πάνω στην Πολιτιστική Επανάσταση. Θεωρηθήκαμε ύποπτοι επαφών με τη Δύση και μας έστειλαν σε εργοστάσια, για να… συνέλθουμε. Εγώ όμως στάθηκα τυχερός διότι με έστειλαν σε λιμάνι, στο Σιν Γκιν, κοντά στο Πεκίνο. Εκεί, έρχονταν ελληνικά καράβια και συνεργαζόμουν με τους Ελληνες ναυτικούς. Ετσι μιλούσα συνεχώς τη γλώσσα».
Ξένος ανταποκριτής
Το 1977, για πρώτη φορά η Ελλάδα έστειλε στην Κίνα την πρώτη δημοσιογραφική αποστολή. «Μεταξύ των δημοσιογράφων που ήρθαν ήταν ο Βασίλης Νικολόπουλος, η Μαρία Καραβία, ο Βάιος Παγκουρέλης και άλλοι. Οι Ελληνες επέμεναν να μιλήσουν στη γλώσσα τους. Κάποιος αξιωματούχος είπε τότε πως υπάρχει ένας Λι που μιλάει πολύ καλά ελληνικά. Με κάλεσαν λοιπόν, και όσο καιρό ήταν οι Ελληνες δημοσιογράφοι στην Κίνα, ήμουν ο συνοδός τους. Αφού έφυγε η ελληνική δημοσιογραφική αποστολή, το κράτος αποφάσισε να με στείλει στην Ελλάδα ως ανταποκριτή ξένου Τύπου».
Το 1979 ήρθε λοιπόν για πρώτη φορά στην Ελλάδα κι έμεινε στο Παλαιό Ψυχικό. Ταξίδεψε όμως σε πολλά μέρη στην Ελλάδα. Κάθε τόσο ταξίδευε στα νησιά και σε πολλές πόλεις. Οταν πήρε σύνταξη, το 1993, γύρισε στην Κίνα. «Τότε, ασχολήθηκα με τη μετάφραση ελληνικής λογοτεχνίας. Δουλεύω όμως και ως διερμηνέας με αντιπροσωπίες επιχειρηματιών και σε επίσημες συνομιλίες. Από τύχη σπούδασα την ελληνική γλώσσα. Το έκανα επειδή μου το επέβαλε το κράτος. Αλλά τα αγάπησα πολύ τα ελληνικά. Η ελληνική γλώσσα είναι η ζωή μου».
Ο Λιου Ρουί Χογκ
Ο Λιου Ρουί Χογκ, ή αλλιώς Λεωνίδας, τιμήθηκε πρόπερσι από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μετάφραση του «Αξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη. Οταν τον ακούς από το τηλέφωνο, μπορείς να συναισθανθείς την αγάπη του για την ελληνική ποίηση. Οπως πολλοί άλλοι νέοι Κινέζοι, δεν ήταν ακριβώς επιλογή του να σπουδάσει την ελληνική γλώσσα. Το κινεζικό κράτος τού ανέθεσε αυτή την αποστολή. «Σπούδασα ελληνικά στη Σαγκάη», μας λέει σε πολύ καλή προφορά. «Μετά, πήγα με υποτροφία στη Θεσσαλονίκη για μεταπτυχιακά και εκεί επέλεξα εγώ το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας. Και ήταν η ελληνική ποίηση. Να κάτι που ήταν καθαρά δική μου επιλογή».
Ο σύγχρονος Λεωνίδας από την Κίνα μάς είπε ότι στην πατρίδα του ήταν πολύ γνωστοί οι μεγάλοι Ελληνες ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. «Ηταν όμως πολύ γνωστή και η νεότερη μεγάλη ποιητική παράδοση: Σολωμός, Καβάφης, Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης. Υπάρχουν αναλογίες σε αυτό ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Κίνα. Αρχαίες χώρες και οι δύο, με μεγάλες παραδόσεις στην ποίηση, ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, οι Ελληνες ποιητές έδειξαν ότι ήταν πολύ πιο μπροστά από τους αντίστοιχους Κινέζους. Συνδύασαν πολύ καλύτερα την παράδοση με τον μοντερνισμό. Νομίζω λοιπόν ότι η μετάφραση της ελληνικής ποίησης, πέρα από τη μεγάλη αγάπη που έχω προς το αντικείμενο, μπορεί να βοηθήσει τους σύγχρονους Κινέζους ποιητές, για να δούνε πώς «πάντρεψαν» την παράδοση με τη σημερινή εποχή».
Ελλάδα και Ευρώπη
Ο Λεωνίδας βραβεύτηκε για τη μετάφραση του «Αξιον Εστί» του Ελύτη και, όπως λέει και ο ίδιος, «ο Ελύτης τον έχει κερδίσει. Τον θαυμάζω πάρα πολύ, για τη γραφή και τις έννοιες που αναπτύσσει στην ποίησή του. Και βέβαια, εκτιμώ πολύ τον πρωτοπόρο Καβάφη. Η διπλωματική μου εργασία ήταν πάνω στην ποίηση του Καβάφη. Δεν θέλω όμως να παραλείψω και τον Σεφέρη».
Αυτή τη στιγμή, μόλις εκδόθηκε μία νέα του δουλειά στην Κίνα, όχι όμως πάνω στην ποίηση. «Πρόκειται για τη μετάφραση μιας ιστορικής μελέτης της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νάσιας Ιακωβάκη. Το βιβλίο είναι η «Ευρώπη μέσω Ελλάδας. Μια καμπή της ευρωπαϊκής αυτοσυνείδησης» και αυτή τη στιγμή κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία της Κίνας. Επέλεξα αυτό το βιβλίο, διότι θέλω οι Κινέζοι να αντιληφθούν πόσο επηρέασε ο ελληνισμός την Ευρώπη κατά τον 17ο-18ο αιώνα».
Εμπόριο και λογοτεχνία
Ο πολύπλευρος Λεωνίδας δεν περιορίζεται μόνο στη λογοτεχνία. «Ασχολούμαι και με εμπορικές εργασίες», λέει, «πάντα σε σχέση με την Ελλάδα». Δηλαδή; «Εισάγω μάρμαρα και κρασιά από την Ελλάδα. Θέλω επίσης να πω το εξής: στην Κίνα είναι γνωστό ότι η Ελλάδα περνάει από κρίση. Πριν από ένα μήνα ήμουν στην Ελλάδα και το είδα από πρώτο χέρι. Αλλά αυτά αλλάζουν και πιστεύω ότι οι Ελληνες έχουν περάσει και πιο δύσκολες στιγμές. Θα τα καταφέρουν ξανά. Είμαι απολύτως βέβαιος».
Η τελευταία μας ερώτηση, προτού κλείσουμε, είχε να κάνει με το ελληνικό του όνομα «Λεωνίδας». Πώς συνέβη και τον φωνάζουν Λεωνίδα; «Βαφτίστηκα στη Θεσσαλονίκη», μας είπε, «όπου μου έδωσαν το όνομα «Λεωνίδας», ένα όνομα αρχαίο ελληνικό. Επίσης, το πρώτο γράμμα του, το λάμδα, συμπίπτει με το πρώτο γράμμα του κινεζικού μου ονόματος, Λιου».