ΜΑΡΙΑ ΡΕΠΟΥΣΗ
Τα Μαρασλειακά 1925-1927
εκδ. Πόλις
Σε χρόνια μακρινά και δύσκολα, όταν η θέση της γυναίκας περιοριζόταν στο σπίτι, μόνη επαγγελματική διέξοδος των εγγράμματων γυναικών ήταν η διδασκαλία – ίσως γιατί η ενασχόληση με τα παιδιά δικαιολογούνταν ως φυσική προέκταση του ρόλου της γυναίκας στην οικογένεια. Η ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης δεν διέσωσε πολλά ονόματα διδασκαλισσών, αφανών σκαπανέων της διάδοσης της γνώσης στα λαϊκά στρώματα· σφραγίστηκε ωστόσο από μια εμβληματική μορφή, εκείνη της Ρόζας Ιμβριώτη.
Ταγμένη στον κοινωνικό και εκπαιδευτικό εκσυγχρονισμό, η Ιμβριώτη, αγωνιζόμενη όλη της τη ζωή για τα δικαιώματα της γυναίκας στη μόρφωση, στη δουλειά, στη συμμετοχή στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, ενόχλησε πολλούς· καθηγήτρια ιστορίας στο προοδευτικό Μαράσλειο διδασκαλείο τη δεκαετία του ’20, σκανδάλισε τους πάντες. Η προσπάθειά της να προσδώσει νέο περιεχόμενο στο μάθημα υπερβαίνοντας τη γεγονοτολογία και τις εθνικιστικές αγκυλώσεις και εφαρμόζοντας νέες μεθόδους διδασκαλίας με βάση τις ιστορικές πηγές, ήταν η αφορμή για το ξέσπασμα των Μαρασλειακών (1925-1927), της βίαιης διαμάχης σχετικά με το μεταρρυθμιστικό έργο που συντελούνταν στο σχολείο υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Δελμούζου.
Πολλούς καημούς και πολλά πάθη εξάπτει η διδασκαλία της ιστορίας στον τόπο μας – ίσως γιατί ακόμη διατηρούμε αμφίθυμη και συμπλεγματική σχέση με το παρελθόν μας και με την εθνική μας ταυτότητα. Η Μαρία Ρεπούση, πρόξενος και θύμα ενός άλλου σκανδάλου, του σχετικού με το διαβόητο βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού, συναντιέται με την περιπέτεια της Ρόζας Ιμβριώτη και την ανατέμνει στο βιβλίο της «Μαρασλειακά» που μόλις κυκλοφόρησε.
Πλούσιο ερευνητικά και συναρπαστικό αφηγηματικά, το έργο της Μαρίας Ρεπούση ξεκινάει από το περιστατικό που πυροδότησε το μαρασλειακό σκάνδαλο (μια ομιλία της Ρόζας Ιμβριώτη για τη διδασκαλία της ιστορίας της επανάστασης του 1821 που δόθηκε στις 26 Μαρτίου 1925), παρακολουθεί όλη τη διαδρομή των γεγονότων και περιγράφει πώς χάθηκε όχι μόνο η προοδευτική προσπάθεια της εκπαιδευτικής δημοτικιστικής μεταρρύθμισης, αλλά και ένα γενικότερο εγχείρημα που αποσκοπούσε στην αναθεώρηση παγιωμένων, αρτηριοσκληρωτικών αντιλήψεων για το έθνος και την ιστορία του, για την κοινωνία, για τη θέση της γυναίκας. Ποιο ήταν το αμάρτημα της Ρόζας Ιμβριώτη; Οτι επιχείρησε να αποδομήσει την εθνοκεντρική αφήγηση της ιστορίας χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία του ιστορικού υλισμού, διερευνώντας, δηλαδή, την επίδραση των οικονομικών παραγόντων στην έκρηξη της επανάστασης του 1821· αλλά κυρίως ότι υιοθέτησε την έννοια του πολιτισμού, αντί του έθνους, ως κεντρική έννοια της σχολικής ιστορίας.
Σύγκρουση
Ετσι συγκρούστηκε με τα κατεστημένα του καιρού της· όμως, υπονομευτικά δεν λειτούργησαν μόνο οι απόψεις της αλλά και το φύλο της, αφού πολλοί αντίπαλοί της υποστήριξαν ότι η ιστορία, καθώς οφείλει να διαπνέεται από ηρωικό και πατριωτικό πνεύμα (ίδιον, κατά πολλούς, αποκλειστικά των ανδρών!) δεν είναι δυνατόν να διδάσκεται από γυναίκες. Και, βέβαια, στο πλευρό της δεν βρέθηκαν σύσσωμοι οι δημοτικιστές. Ετσι, η μαρασλειακή διένεξη αποσπάστηκε από τη γλωσσική διαμάχη και εγγράφθηκε σε μια νέα, ευρύτερη τομή που ρηγμάτωσε την ελληνική κοινωνία: ήταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος και η απειλή που, σύμφωνα με τους εθναμύντορες, συνιστούσε για την πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια – οι «μαλλιαροκομμουνιστές», σύμφωνα με τη διατύπωση εκείνου του καιρού. Στο σημείο αυτό θα πάρουν τη σκυτάλη τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της εποχής, οι εφημερίδες, οι δημοσιογραφικές καμπάνιες.
Αφιερώνοντας εκτενές μέρος της έρευνάς της στην αναπαράσταση των Μαρασλειακών στη δημόσια σφαίρα, η συγγραφέας αποτυπώνει τις οδούς μέσα από τις οποίες μεταδίδεται το μικρόβιο του οπαδισμού – δηλαδή η τυφλή υιοθέτηση από την κοινωνία των επιχειρημάτων της πλευράς που θορυβεί και κραυγάζει πιο δυνατά, η αδυναμία των νηφάλιων φωνών να ακουστούν και να γίνουν σεβαστές, η εχθρότητα απέναντι σε όποιους επιζητούν εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις, η ερμηνεία του παρόντος με τους όρους του παρελθόντος. Ας διαβάσουμε τα «Μαρασλειακά» της Μαρίας Ρεπούση κάτω από αυτό το πρίσμα. Ισως έτσι κερδίσουμε μερικά ψήγματα αυτογνωσίας, απολύτως χρήσιμα για την περίοδο που διανύουμε.