ΕΡΡΙΚΟΣ ΙΨΕΝ
Ο μικρός Εγιολφ
σκηνοθ.: Δημήτρης Καρατζάς
θέατρο: Πόρτα (Μικρή Σκηνή)
Ο Ιψεν ήταν 7 χρόνια νεότερος από τον μόλις 25χρονο, αναγνωρισμένο ήδη σκηνοθέτη του «Μικρού Εγιολφ», Δημήτρη Καρατζά, όταν απέκτησε έναν νόθο γιο από τη σχέση του με μια υπηρέτρια πολύ μεγαλύτερή του. Ποτέ δεν αναγνώρισε το παιδί αν και πλήρωνε διατροφή ώς τη γέννηση του νόμιμου γιου του, Σίγκουρτ, το 1859. Υπάρχουν εικασίες πως το νόθο παιδί είχε την τύχη του μικρού Εγιολφ, ως βρέφος. Ξεχάστηκε δηλαδή μέσα στο ερωτικό πάθος του ζευγαριού κι έπεσε από ένα τραπέζι μένοντας ανάπηρο. Δεν έχει και μεγάλη σημασία η συγκεκριμένη αυτοβιογραφική πτυχή, αφού αγνοούμε και τόσες άλλες που διαμόρφωσαν τη δραματική ιψενική πινακοθήκη. Ο «Μικρός Εγιολφ» χαρακτηρίστηκε και παιδική τραγωδία, στην ουσία όμως πρόκειται για οικογενειακό δράμα εγωκεντρικών ανδρείκελων. Αυτά ακριβώς τα εγώκλειστα τέρατα της «αυτοαναφορικότητας» έδωσαν στον νεαρό Καρατζά το έναυσμα της σκηνοθετικής του γραμμής. Γραμμής ευδιάκριτης, ευανάγνωστης, που με συνέπεια και φανατισμό διατηρεί ώς εκεί που θεωρεί πως πρέπει να υπηρετηθεί για να βγει η δύσκολη εξίσωση.
Η σκηνοθεσία θέλει τον μικρό Εγιολφ χωρίς εξωτερικά γνωρίσματα αναπηρίας. Ετσι συμβολίζει όλα τα παιδικά τραύματα, ορατά ή αόρατα, μέσα στις προβληματικές οικογένειες. Επίσης εξαιρεί το παιδί από τον κινησιολογικό αυτοματισμό των ηθοποιών – νευρόσπαστων, που παίζουν αξιομνημόνευτα τους υπόλοιπους ρόλους: τον πατέρα Αλφρεντ (Θύμιος Κούκιος), έναν δήθεν ιδεολόγο που προσπαθεί χρόνια να τυλίξει τύψεις και φιλαυτία στο άγραφο χαρτί ενός συγγράμματος περί «ανθρώπινης ευθύνης», αποφεύγοντας έτσι και τη φάκα – μέγγενη της γυναίκας του Ρίτας (Ιωάννα Πιατά), την οποία παντρεύτηκε για τα πλούτη της και όχι για την υστερική προσκόλληση πάνω του. Είναι μάλιστα τέτοια η εμμονή της να μην υπάρχει τίποτε ανάμεσά τους, που ενώ εκείνος αποφασίζει ν’ αφιερώσει τελικά τη ζωή του στη διαμόρφωση ενός ιδανικού Εγιολφ(!), εκείνη εύχεται ενδόμυχα τον θάνατο του σακατεμένου τους ερωτικού καρπού. Είναι και η Αστα (Ελίνα Ρίζου), η ετεροθαλής αδελφή του Αλφρεντ, που συμπληρώνει το υστερικό, ιψενικό τρίγωνο. Από μικρή ένοχα ερωτευμένη με τον αδελφό της, ανακαλύπτει τυχαία πως δεν είναι αδέλφια κι αποφασίζει, αφού δεν μπορεί να της ανήκει αποκλειστικά, να μην τον ξαναδεί. Ακολουθεί τον ερωτευμένο μαζί της οικογενειακό φίλο, μηχανικό Μπόρκιεμ (Μιχάλης Οικονόμου), που κι αυτός ζητά απόλυτη συναισθηματική αποκλειστικότητα χωρίς μοιράσματα και βαρίδια. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους εγω-εγκλεισμούς και τις εμμονές, ο μοναχικός Εγιολφ (Γιάννης Στρατούλιας), περισσότερο συμβολικό παρά πραγματικό παιδί – εμπόδιο και «τρωκτικό» της οικογενειακής ευτυχίας, ακολουθεί ήδη από την πρώτη πράξη τη μοναχική «ποντικογητεύτρα» (Βασιλική Σουρρή) στον εθελούσιο πνιγμό, όπως γοητευμένα έκαναν επί αιώνες τα ποντίκια στην τέχνη και στη ζωή, πριν καθιερωθούν οι απολυμάνσεις – μυοκτονίες.
Εκεί ακριβώς, στη δραματική κορύφωση του έργου, όταν τα μέλη της οικογένειας πληροφορούνται και αντιδρούν στον πνιγμό του μικρού Εγιολφ με τέσσερις αγκυλωμένους, αλληλοεξαρτώμενους τρόπους, ο Καρατζάς επιχειρεί και πετυχαίνει μια μοναδική υπέρβαση: επαναλαμβάνει την ίδια σκηνή δύο φορές. Πρώτα αφήνοντας τους ηθοποιούς στην υπερβολική σχηματοποίηση και στους συγκεκριμένους κινησιολογικούς κώδικές τους, τραβώντας έτσι ώς τα άκρα την τολμηρή του άποψη και χαράζοντας όσο πιο βαθιά γίνεται το σχόλιό του στο σώμα των ρόλων. Αμέσως μετά βλέπουμε τη σκηνή με φυσιολογικούς ρυθμούς και αντιδράσεις, με ανοιχτές τις καθόδους στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και του ανθρώπινου πόνου. Η συνέχεια, υπόθεση του καθενός μας.
Είναι σπάνιο μια πρόταση, υποκριτικά τραβηγμένη ώς τη γελοιοποίηση του τραγικού, να είναι και τόσο ευανάγνωστη σε όλα της τα επίπεδα. Αλλο τόσο σπάνιο είναι ηθοποιοί -και μάλιστα τόσο νέοι- να υπηρετούν με ακρίβεια, συνέπεια και χιούμορ αυτή την τραβηγμένη σκηνοθετική γραμμή δίχως να χάνουν το μέτρο του δράματος, την αναγνωρισιμότητα των καταστάσεων και την ευκρίνεια της δραματουργίας. Αξίζουν ένα μεγάλο μπράβο σκηνοθέτης, ηθοποιοί και συντελεστές γι’ αυτή τη σημαντική ιψενική ανάγνωση.