ΑΜΑΝΤΑ ΧΟΤΖΚΙΝΣΟΝ
Οδός Μπριτάννια, αριθμός 22
μετ.: Μυρτώ Καλοφωλιά
εκδ. Πατάκης, σελ. 462
Ο πόλεμος εκμηδενίζει βαθμιαία τον άνθρωπο: η αξία της ζωής εκπίπτει, η ταυτότητα θρυμματίζεται, η φυσιογνωμία μεταμορφώνεται, ο αγώνας ενάντια στον θάνατο γίνεται η μόνη πραγματικότητα. Το ίδιο το σώμα μοιάζει να απομακρύνεται από την απανθρωποποιημένη ύπαρξη, που δεν αναγνωρίζει πια το κέλυφός της: δέρμα, μάτια, νύχια, μαλλιά αποκτούν τρομακτική, σχεδόν, ανοικειότητα, αλλόκοτα μεταλλαγμένα από τη φρίκη και την οδύνη. Η επάνοδος στην προηγούμενη κατάσταση, η ανασύσταση του κατακερματισμένου εαυτού είναι μια διαδικασία αργή και επώδυνη, αιχμηρή και επίφοβη, υπό τη διαρκή αίρεση της αποτυχίας και την απειλή της ολοκληρωτικής συντριβής.
Η ηρωίδα τής Αμάντα Χότζκινσον, η νεαρή Σιλβάνα, αποκομμένη από τον επιστρατευμένο της άντρα και τους δικούς της, με μόνη της παρηγοριά τον μικρό της γιο, βρίσκει καταφύγιο στα δάση της Πολωνίας προσπαθώντας να αποφύγει τους αρπακτικούς Γερμανούς και Ρώσους στρατιώτες, και επιβιώνει εκεί, σε ημιάγρια κατάσταση, ώς το τέλος του πολέμου. Οταν ο σύζυγός της, ο Γιάνους, καταφέρνει να εντοπίσει τη γυναίκα και το παιδί του μετά την αποκατάσταση της ειρήνης και τους καλεί να έρθουν να ζήσουν μαζί του στην Αγγλία, την αρχική ανακούφιση διαδέχεται η αγωνία, η επίγνωση της απώλειας. Η επανένωση της οικογένειας δεν έχει τίποτα το χαρμόσυνο, το ζευγάρι πρέπει να αναψηλαφήσει τη σχέση του, ο καθρέφτης αποκαλύπτει ένα βλέμμα που η Σιλβάνα δεν αναγνωρίζει, το μουστάκι του Γιάνους «τού αλλάζει το πρόσωπο», το «κοκαλιάρικο μελαχρινό παιδί» που αντικρίζει ο πατέρας στον σταθμό της Βικτόρια δεν έχει καμιά σχέση με «το στρουμπουλό νήπιο με τα βρεφικά μπουκλάκια» που άφησε πίσω του στην Πολωνία. «Ο πόλεμος τους έχει αλλάξει όλους». Τι κοινό, λοιπόν, μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στη Σιλβάνα και τον Γιάνους ύστερα από έξι χρόνια χωρισμού; Πόσο βαραίνουν τα μυστικά που κουβαλάει ο καθένας τους, πόσο τους αποξενώνουν όσα δεν ομολογούνται; Μπορεί το έλεος και η συγγνώμη να γονιμοποιήσουν την αγάπη;
Οδυνηρή δεκαετία
Στις τριακόσιες σελίδες του ωραία μεταφρασμένου στη γλώσσα μας μυθιστορήματός της, η συγγραφέας καλύπτει την οδυνηρή δεκαετία 1937-1947 με μιαν ενάργεια που προϋποθέτει συστηματική έρευνα και με ιδιαίτερη μέριμνα για τη διαφοροποιό λεπτομέρεια. Σε μιαν αφήγηση που αποτυπώνει ασπαίρουσα τη ζωή στην προπολεμική Πολωνία, την εμπόλεμη Γαλλία και τη μεταπολεμική Βρετανία μέσα από εικόνες, ήχους, μυρωδιές και χρώματα, η Χότζκινσον αναδεικνύει τις δυσκολίες ενός ξένου να ενσωματωθεί σε μιαν αλλοεθνή κοινωνία, να επουλώσει τα τραύματά του, να επιστρέψει στην κανονικότητα· ταυτόχρονα, η συγγραφέας δεν παύει να θυμίζει ότι, στις έκτακτες μεταπολεμικές συνθήκες, ο ξεριζωμένος δεν είναι μόνος. Τον συντρέχει η ανθρωπιά των γειτόνων του, που επίσης παλεύουν να ορθοποδήσουν μετά την καταστροφή, και τον στηρίζει η σημασία που αποκτά ένα μοιρασμένο φλιτζάνι τσάι, μια κουταλίτσα μαρμελάδα, μια μέρα στο πάρκο, ένα φθαρμένο παλτό, ένα τσιγάρο που προσφέρεται σαν χειρονομία αναγνώρισης, σαν μια υπόμνηση πως παρά τη διαφορετική κουλτούρα και την ιδιοσυγκρασιακή απόσταση, περισσότερα είναι όσα ενώνουν παρά όσα χωρίζουν τους ανθρώπους.
Δουλεύοντας με συνεχή φλας μπακ, εναλλάσσοντας το κοινό βρετανικό παρόν των ηρώων της με τις αποκλίνουσες διαδρομές τους στη διάρκεια του πολέμου, η πρωτοεμφανιζόμενη Χότζκινσον αποδίδει αριστοτεχνικά την ταλάντωση των τσακισμένων από τον πόλεμο πρωταγωνιστών της ανάμεσα στην ενοχή και την εξαγνιστική διέξοδο της ομολογίας. Συγκλονιστική μορφή του βιβλίου αποτελεί το παιδί, ο μικρός Ορεκ, ένα αγρίμι που εκλιπαρεί, βίαια και αδέξια, την αγάπη και την αποδοχή. Σκελετωμένο, εξαρτημένο, τρομοκρατημένο, το παιδί είναι η ενσάρκωση της ανάγκης – και είναι η ανάγκη του εκείνη που αναδεικνύει την αρχέγονη δύναμη της σχέσης μάνας-παιδιού, στον ρυθμό της οποίας χτυπάει η καρδιά του μυθιστορήματος.