«Η μάστιγα του καιρού μας ξεπηδά από την υπερδραστήρια μήτρα» λέει ένας από τους ήρωες στο φιλμ «Υστερία», τη ρομαντική κομεντί που γύρισε η Τάνια Γουέξλερ με θέμα την εφεύρεση του δονητή στη βικτωριανή Αγγλία. Βασισμένη χαλαρά σε πραγματικά γεγονότα, η ταινία έχει πρωταγωνιστές τον Χιου Ντάρσι, στον ρόλο του Μόρτιμερ, ενός γοητευτικού, ανοιχτόμυαλου γιατρού, και τη Μάγκι Γκίλενχαλ, που παίζει τη Σάρλοτ, μια αγωνίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών.
Παρότι οι περιγραφές αφελών ανδρών που προσπαθούν να θεραπεύσουν «υστερικές» γυναίκες με μασάζ στο υπογάστριο φαίνονται ξεκαρδιστικά παλιομοδίτικες, υπάρχουν στιγμές που τα ζητήματα των γυναικείων δικαιωμάτων που προβάλλει (ανάλαφρα) η ταινία φαίνονται εκπληκτικά επίκαιρα. Πάνω απ’ όλα, όμως, η «Υστερία» έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα αποτελεί ακόμα ένα ασυνήθιστο κινηματογραφικό θέμα.
Υπάρχουν σημάδια ότι αυτό ίσως αλλάζει. Η νέα σειρά «Girls» στο καλωδιακό κανάλι ΗΒΟ έχει τραβήξει την προσοχή με τις ειλικρινείς, απροσχημάτιστες σεξουαλικές περιγραφές, ενώ ο ρόλος της Λίνα Ντάνκαν ως επικεφαλής σκηνοθεσίας της σειράς τής δίνει τη σπάνια δυνατότητα να προσεγγίσει τη σεξουαλικότητα από τη γυναικεία προοπτική. Ρόλος, εξίσου σπάνιος στον κινηματογράφο: μόνο το 5% των ταινιών με τις υψηλότερες εισπράξεις σκηνοθετήθηκαν από γυναίκες πέρυσι, σύμφωνα με έκθεση του Κέντρου Μελέτης για τις Γυναίκες στην Τηλεόραση και τις Ταινίες.
Πρόσφατες ταινίες σκηνοθετημένες από την Τάνια Γουέξλερ, τη Σάρα Πόλεϊ («Take this Waltz»), τη Μαλγκορζάτα Σουμόβσκα («Elles»), τη Ζιλί Ντελπί («Δύο μέρες στη Νέα Υόρκη») και πολλές ακόμη, αμφισβητούν αυτόν τον «κανόνα» και δίνουν στο κοινό την ευκαιρία να δει πώς αντιμετωπίζουν οι γυναίκες τα ζητήματα της σεξουαλικότητάς τους.
«Ηθελα να κάνω μια ταινία σε στυλ Μέρτσαντ – Αϊβορι, που να περιλαμβάνει δονητές», είπε η 42χρονη Γουέξλερ, καθισμένη σ’ ένα γραφείο στο Μανχάταν, με τα μακριά καστανά μαλλιά της να χορεύουν κάθε φορά που ξέσπαγε σε γέλια. «Και κάνοντας αυτό, παραδόξως, άναψε ένα φως. Δεν είναι απίστευτο που, έπειτα από εκατό χρόνια, εξακολουθούμε να συζητάμε το δικαίωμα των γυναικών πάνω στο σώμα τους; Ωστόσο, εγώ ήθελα να κάνω μια ταινία που θα μου άρεσε να πάω να δω. Δεν προσπάθησα να κάνω μια διάλεξη γυναικείων σπουδών».
Δουλεύοντας πάνω στο σενάριο που έγραψαν ο Στίβεν Ντάιερ και η Τζόνα Λάιζα Ντάιερ -σύζυγοι και συνεργάτες- η Τάνια Γουέξλερ αγωνίστηκε σχεδόν επί επτά χρόνια για να καταφέρει να χρηματοδοτήσει την ταινία, με τη βοήθεια της παραγωγού Τρέισι Μπέκερ. «Βλέπαμε ότι διέθετε εμπορικό δυναμικό», είπε η Μπέκερ, «αλλά όταν το εξέταζαν συγκεκριμένα, υπήρχε αυτό το θέμα του δονητή που προκαλεί αμηχανία και οι υπεύθυνοι των στούντιο, που συνήθως είναι άντρες, το απέρριπταν».
Η «Υστερία» αντιπροσωπεύει ένα είδος αναχώρησης από τις εμπορικές ταινίες που προορίζονται για γυναικείο κοινό. Η Τάνια Γουέξλερ, η Σάρα Πόλεϊ και άλλες κινηματογραφίστριες υποστηρίζουν ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση για περισσότερες ταινίες που δεν τελειώνουν απλώς μ’ ένα φιλί και γάμο.
Το «Take This Waltz» της Πόλεϊ ξεκινά μερικά χρόνια μετά τον γάμο, με την Μισέλ Ουίλιαμς να αντιμετωπίζει τον πειρασμό ως νεαρή παντρεμένη γυναίκα. «Ηθελα να εξετάσω τι συμβαίνει στη σεξουαλικότητα σε συνάρτηση με τον χρόνο», μας είπε η σκηνοθέτις. Το θέμα της γύμνιας είναι επίσης σημαντικό για την Πόλεϊ. «Οποτε βλέπεις γυμνή γυναίκα στην οθόνη έχει να κάνει με το σεξ ή -αν πρόκειται για μεγαλύτερη γυναίκα- δίνεται έμφαση στο γκροτέσκο, όπως με την Κάθι Μπέιτς στο φιλμ About Schmidt, όπου ο Τζακ Νίκολσον νιώθει φρίκη που τη βλέπει γυμνή». Στο «Take This Waltz» η Πόλεϊ έχει μια σκηνή σε «σπα», όπου γυναίκες όλων των ηλικιών είναι γυμνές με εντελώς ανεπιτήδευτο τρόπο. «Αυτή η σκηνή συνδέεται απολύτως με το ότι είμαι γυναίκα σκηνοθέτις», λέει.
Η Τάνια Γουέξλερ και οι συνάδελφοί της αναγνωρίζουν τον κίνδυνο να θεωρηθούν «σκηνοθέτιδες για γυναικείες ταινίες». Παρατηρώντας ότι ο Μαξ Γουέμπ γύρισε μια ρομαντική κομεντί («500 μέρες με τη Σάμερ») και αμέσως μετά το «Amazing Spiderman», η Γουέξλερ είπε ότι δεν περιμένει να της αναθέσουν να σκηνοθετήσει τους «Εκδικητές» ή κάτι παρόμοιο. «Θέλω να κάνω ταινίες για γυναίκες, αλλά δεν θέλω να κάνω μόνο αυτό».
Τις προτιμούν και οι ηθοποιοί
Για τις ηθοποιούς, το να υπακούουν στις σκηνοθετικές οδηγίες μιας γυναίκας μπορεί να επηρεάσει τη δυναμική των σεξουαλικών σκηνών. Η Μάγκι Γκίλενχαλ είπε ότι μια γυναίκα σκηνοθέτις αλλάζει την αίσθηση μιας ταινίας. «Οι πιο ενδιαφέρουσες σεξουαλικές σκηνές που έχω κάνει ή έχω δει είναι αυτές που είναι αληθινές από τη γυναικεία σκοπιά, και όχι αυτό που συνηθίσαμε στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, όταν έλεγαν «βάλε ένα προκλητικό μαύρο σουτιέν, φωτίσου τέλεια, λύγισε την πλάτη και ρίξε πίσω το κεφάλι σου». Αυτό υποτίθεται ότι φαίνεται σέξι, αλλά νομίζω ότι για τους περισσότερους, άντρες και γυναίκες, δεν λέει τίποτα». Η Γαλλίδα ηθοποιός Ζιλιέτ Μπινός, που πρωταγωνίστησε στο «Elles» της Μ. Σουμόφσκα (στη φωτογραφία, η Μπινός σε σκηνή από την ταινία), επισημαίνει κι αυτή πόσο διαφορετικό είναι να τη σκηνοθετεί γυναίκα. «Ηταν μια νέα αίσθηση που σχετιζόταν με κάτι πιο προσωπικό. Κάποιες στιγμές ένιωθα σαν να γινόταν μια αυτοπροσωπογραφία μου, σαν να υπήρχε μια αντανάκλαση καθρέφτη μεταξύ μας».