Πριν από 14 χρόνια είχαμε συνομιλήσει δημόσια με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη. Η αφορμή τότε ήταν ότι αναλάμβανε τη διεύθυνση του ιστορικού λογοτεχνικού περιοδικού «Νέα Εστία». Δεκατέσσερα χρόνια μετά, η αφορμή σ’ αυτή τη δημόσια συζήτηση είναι η απόφαση του Σταύρου Ζουμπουλάκη να αποχωρήσει από τη διεύθυνση του ιστορικού περιοδικού, το οποίο επί των ημερών του, κατά γενική ομολογία, γνώρισε μέρες άνθησης και αναγνωρίστηκε ως ένα από τα σημαντικά forum διαλόγου. Την απόφασή του αναγράφει στο editorial του τεύχους 1.885 το οποίο ξεκινάει με την εξής φράση: «Επειτα από 14 πλήρη χρόνια, 152 τεύχη και 30.000 σελίδες ήρθε η ώρα του αποχαιρετισμού» και τελειώνει με την πληροφορία ότι η «Νέα Εστία» θα «συνεχίσει να εκδίδεται υπό νέα διεύθυνση, από το προσεχές φθινόπωρο». Για τα 14 αυτά χρόνια, για τις εμπειρίες του, για τις σκέψεις του σε ό,τι αφορά τον περιοδικό Τύπο στην Ελλάδα συζητήσαμε με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη ένα από τα ζεστά πρωινά της προηγούμενης εβδομάδας.
«Αν κοιτάξω αναδρομικά αυτά τα 14 χρόνια, μπορώ να πω χωρίς να κινδυνεύω, νομίζω, να με κατηγορήσουν για κομπασμό, ότι είμαι ευχαριστημένος για το επίπεδο του περιοδικού. Μου έδωσε μεγάλη χαρά αυτή η ενασχόληση, όση ακριβώς μου έδινε και η προηγούμενη επαγγελματική μου ενασχόληση, η διδασκαλία στη Μέση Εκπαίδευση. Ηταν μεγάλη χαρά και ταυτόχρονα μεγάλος μόχθος. Καμιά φορά ξεχνάμε πως ό,τι σου δίνει χαρά δεν σημαίνει ότι δεν έχει κόπο. Γιατί τα πράγματα στην Ελλάδα είναι έτσι που δεν μπορείς να έχεις μεγάλο επιτελείο γύρω σου. Πρέπει τα πιο πολλά πράγματα να τα κάνεις μόνος σου. Επί 14 χρόνια, λοιπόν, και μπορεί να το επιβεβαιώσει η οικογένειά μου, αλλά και οι διορθωτές του περιοδικού, δεν υπήρξε ένα Σαββατοκύριακο, κυριολεκτικά ούτε ένα, που να μην δουλεύω, διορθώνω, επιμελούμαι τη «Νέα Εστία». Ηταν ένα τεύχος 200 σελίδων κάθε μήνα, με κείμενα που είχαν υψηλές απαιτήσεις επιμέλειας. Τρομερός μόχθος. Ο οποίος συνυπάρχει με την ικανοποίηση και τη χαρά που έδινε αυτή η διαδικασία». Τον ρωτάω αν κουράστηκε να… κουράζεται. «Οχι», απαντάει αμέσως. «Απλώς, ό,τι αρχίζει τελειώνει και έχει σημασία η ώρα που τελειώνει κάτι. Να μην τελειώνει ούτε πρόωρα ούτε πάρωρα. Ηθελα ο κύκλος μου αυτός στη «Νέα Εστία» να κλείσει στην ώρα του και σε μία ώρα ακμής του περιοδικού. Αυτή η ώρα συνέπεσε με τη συνταξιοδότησή μου. Ξέρεις τι θα μου λείψει από το περιοδικό; Ο σχεδιασμός. Το να σκέφτεσαι και να σχεδιάζεις πράγματα». Ηταν αυτή μια διαδικασία συλλογική ή μοναχική; «Ηταν μοναχική. Μπορώ να σου πω εκ των υστέρων, παρότι πιστεύω ότι τα περιοδικά είναι ενός ανδρός αρχή, ότι είναι καλό και χρειαζούμενο να υπάρχει μια συντακτική επιτροπή. Για να γίνεται η ανταλλαγή και η ζύμωση των απόψεων».
Τι τον τροφοδοτούσε τελικά στον σχεδιασμό; «Οι συζητήσεις με φίλους και η παρακολούθηση των πραγμάτων γύρω μου», απαντάει αβίαστα.
Ανάγκη για στοχασμό
Η παράδοση του περιοδικού Τύπου, και δη των λογοτεχνικών περιοδικών, είναι μεγάλη στην Ελλάδα. Τι ανάγκη υπάρχει σήμερα σ’ αυτόν τον τομέα; Σε ποια κατάσταση βρίσκονται κατά τη γνώμη του τα λογοτεχνικά περιοδικά; «Το τοπίο των περιοδικών αλλάζει και αλλάζει διεθνώς. Τα επιστημονικά περιοδικά βγαίνουν όλα ηλεκτρονικά. Τα άλλα περιοδικά, των ιδεών και της λογοτεχνίας, εξακολουθούν να βγαίνουν έντυπα, αλλά με παράλληλες ηλεκτρονικές εκδόσεις. Ωστόσο πιστεύω ότι η ανάγκη για ένα έντυπο στοχασμού είναι πιο μεγάλη παρά ποτέ. Διότι αυτή τη στιγμή κυριαρχεί ο θόρυβος των social media, και ένας νέος άνθρωπος ιδιαίτερα, δεν είναι προσανατολισμένος και μπορεί να εκλάβει την οποιαδήποτε ελαφρότητα ως κάτι σημαντικό. Ενώ σ’ ένα έντυπο, εμπιστεύεσαι το κύρος του εντύπου, κι αυτό δίνει στον νέο αναγνώστη προσανατολισμό». Υπάρχει γενιά νέων στοχαστών; «Υπάρχει ναι. Και αυτοί οι άνθρωποι, για να διαπλαστούν θέλουν βήμα, και το βήμα αυτό είναι τα περιοδικά».
Οσο για το εκδοτικό τοπίο «αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα, με πολύ άμεσες και οδυνηρές επιπτώσεις για τους εκδότες. Υπήρχαν εκδότες που εξέδιδαν 1,5 βιβλία την ημέρα. Ποια ήταν αυτή η αγορά; Κι όλα αυτά να γίνονται με δανεισμούς. Οταν ήρθε η κρίση τους βρήκε σε κατάσταση φούσκας. Δεν φταίει για όλα η κρίση».