ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
Οι άρχοντες των σκουπιδιών
εκδ. Καστανιώτης
Η εικόνα των αθλίων, καθώς διασχίζουν τις γειτονιές της Αθήνας κρατώντας έναν γάντζο κι ανασκαλεύουν τα σκουπίδια ψάχνοντας μέταλλα ή σπρώχνουν ένα κλεμμένο καρότσι του σούπερ μάρκετ γεμάτο με ανακυκλώσιμα υλικά, μαρτυρά άραγε μια εν τω γίγνεσθαι «Αποκάλυψη»; Ποια καλύτερη απόδειξη χρειάζεται κανείς για το ότι βασικές δομές έχουν καταρρεύσει -γύρω μας και μέσα μας; Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου πιάνει, θα ‘λεγε κανείς, με την πένα του την άκρη ενός τέτοιου βρωμερού γάντζου, για να τραβήξει από μέσα της το αφηγηματικό νήμα μιας δυστοπίας με τον εύγλωττο τίτλο «Οι άρχοντες των σκουπιδιών».
Η πλοκή στηρίζεται σε μια παραδοχή, μετρήσιμη μάλιστα με τη βοήθεια ενός «ασιμωφικού τύπου» μοντέλου ιστορικής πρόβλεψης, που οι εφευρέτες του πασχίζουν να τελειοποιήσουν σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης. Σύμφωνα με αυτήν, η ανθρωπότητα, αφού φτάσει σε ένα ζενίθ παγκόσμιας κρίσης, μπαίνει κατόπιν σε μια fast rewind διαδικασία αντιστροφής της Ιστορίας. Κυλώντας προς τα πίσω, ξαναπερνά με ταχύτητα από τα γνωστά στάδια, ώσπου να μηδενίσει. Το «Απόλυτο Μηδέν» νοείται διττά· ως βιβλική καταστροφή, αφενός, με τη μορφή σκουπιδοκατακλυσμού (τα σκουπίδια είναι όχι μόνο το κυρίαρχο ντεκόρ αλλά και ο μεγάλος πρωταγωνιστής αυτής της αφήγησης), ως προϋπόθεση, αφετέρου, για να γεννηθεί το καινούργιο.
Η «κλάση» του πολυβραβευμένου Παπαθεοδώρου, που κατέχει την κοφτή, κινηματογραφική γραφή, επαληθεύεται στο βιβλίο των «Αρχόντων», για εφήβους και νέους ενηλίκους. Τρεις ιστορίες διακλαδώνονται και συμπλέκονται ευρηματικά, με φόντο την αντίστροφη μέτρηση του Πολιτισμού. Το βιβλίο χωρίζεται σε εισαγωγή και δύο μέρη, αποτελούμενα αντίστοιχα από 17 και 41 ολιγοσέλιδα κεφάλαια, όπου κλιμακώνεται, με γρήγορες εναλλαγές εικόνων και δράσης, ένα θέμα που, αν ήταν ταινία, θα είχε όλα τα στοιχεία της υπερπαραγωγής.
Τα βέλη της κριτικής του συγγραφέα στρέφονται, χωρίς όμως διδακτισμό και ηθικολογία, κατά των σκοτεινών πλευρών του πολιτισμού: αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης, εξαθλίωση των ανθρώπων, ανοχή της ένδειας πλάι στον υπέρμετρο πλούτο, θεοποίηση του χρήματος και της κατανάλωσης, αδυναμία της τεχνολογίας να δώσει από μόνη της λύση εκεί που οι αξίες καταρρέουν, αδιέξοδο των βίαιων, χαοτικών διαμαρτυριών. Θεμελιώδεις ιδιωτικές αξίες όπως η συντροφική και η οικογενειακή αγάπη, αλλά και δημόσιες, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, αναβαπτίζονται μέσα από τις δοκιμασίες της παγκόσμιας κρίσης και τίθενται στη βάση επανεκκίνησης ενός κόσμου που, κυριολεκτικά και μεταφορικά, βυθίζεται στη θάλασσα των ίδιων του των σκουπιδιών. Φορτισμένες, έντονες, είναι μόνον οι σχέσεις ανάμεσα στους πρωταγωνιστές των δύο αντρικών «τριγώνων», εκείνου των επιστημόνων (Γιόνας/Πελεγκρίτι/Ρίτσαρντ) και εκείνου των μισθοφόρων (Μαξ/Πολ/Ντιέγκο), καθώς και η σχέση του ενός μισθοφόρου με το παιδί (Πολ/Τζίμπα). Οσες συνάπτονται μέσω των «μέσων κοινωνικής δικτύωσης» αποδεικνύονται επιφανειακές ή επικίνδυνα απατηλές. Οι γυναίκες «παίζουν» σαφώς σε δεύτερο πλάνο, σε «βοηθητικούς» ρόλους. Πρόδηλη είναι η αναφορά του συγγραφέα, όσο μάλιστα αναπτύσσεται η αφήγηση, σε κλασικά γουέστερν και σε πολεμικές περιπέτειες.
Ως «υπερπαραγωγή» (με τα καλά της και με τα κακά της) λύνεται κιόλας η πλοκή με τρόπο θεαματικό, με σεισμούς και καταποντισμούς, ενώ έχουν προηγηθεί εμβληματικά στιγμιότυπα-αναφορές σε μεγάλες ιστορικές στιγμές. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη «Δέκατη» σταυροφορία προς τους «Αγιους Σκουπιδότοπους» ή το «κι εσύ τέκνον Βρούτε» – μόνο που ο Βρούτος εδώ έχει γίνει «Μπρους»… Είναι οπωσδήποτε αξιοσημείωτο ότι ένας συγγραφέας από την Αθήνα τού σήμερα μεταποιεί, όπως εικάζουμε, την καθημερινή πλέον εμπειρία της φρίκης, της κατάρρευσης του παλιού μας κόσμου και της διαρκούς αγωνίας και ανασφάλειας για το αύριο, σε ένα παγκόσμιο θρίλερ. Και είναι χαρακτηριστικό ότι σαν «ξόρκι σωτηρίας» επιλέγει να «ροκάρει» στο τέλος μια φράση που, σε προηγούμενο επεισόδιο της αφήγησης, είχε συνδεθεί με την ωμή βία και τον τρόμο: «Πάμε πάλι, ξανά από την αρχή». Η ελπίδα ξαναγεννιέται στο -κυριολεκτικό- σκοτάδι. Το αγαθό φυτρώνει μέσα από τη φύτρα του κακού. Το σκουπίδι είναι πια η μόνη πηγή πλούτου και ενέργειας.