Είναι η δεύτερη φορά που ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας καταπιάνεται με τους «Ορνιθες», μια κωμωδία του Αριστοφάνη με την οποία λίγοι σύγχρονοι σκηνοθέτες έχουν καταπιαστεί, μια που εξακολουθεί να φέρει το βάρος εκείνης της ιστορικής παράστασης του Θεάτρου Τέχνης και του Κάρολου Κουν. Είναι η παράσταση με την οποία θα κλείσουν τα φετινά Επιδαύρια (10, 11 Αυγούστου) και ο Γιάννης Κακλέας παραδέχεται ότι για πολλά χρόνια όλα συγκρίνονταν μ’ εκείνη την παράσταση. «Τώρα έχει περάσει ο καιρός, έχουν αλλάξει πολλά, μπορώ να προσεγγίσω τους «Ορνιθες» με λιγότερη ενοχή. Νομίζω οι «Ορνιθες» και πιθανόν οι «Πέρσες» έχουν σημαδέψει την ελληνική θεατρική ιστορία κι όταν κάνεις κάτι συναγωνίζεται διαρκώς μ’ εκείνες τις παραστάσεις».
Ομως κράτησε από την ιστορική παράσταση, τη μοναδική μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. «Οχι μόνο δεν αποφεύγω τη μνήμη εκείνης της παράστασης, αλλά χρησιμοποιώ και τη μουσική του Χατζιδάκι. Η σκέψη ν’ ανεβούν οι «Ορνιθες» ήταν διπλή. Θέλαμε να μιλήσουμε πολιτικά, αλλά όχι στενά πολιτικά. Θέλαμε να μιλήσουμε για ένα νέο όραμα, για μια κατάσταση ουτοπίας μεν, αλλά εφικτής ουτοπίας. Το δεύτερο, που αποτελεί τον κυρίαρχο πυρήνα της παράστασης, είναι η έννοια του θεματοφύλακα. Αυτή τη φορά δεν σκηνοθετώ όρνιθες, δηλαδή πουλιά, αλλά σκηνοθετώ ανθρώπους που επιθυμούν να είναι πουλιά. Δηλαδή άνθρωποι που ζουν στο περιθώριο μιας οργουελικής κοινωνίας, και οι οποίοι ως θεματοφύλακες φυλάσσουν τη μουσική του Χατζιδάκι, την ευαισθησία του Καρυωτάκη, την απελπισία του Δημητριάδη. Οι δύο ήρωες μιας Αθήνας παρακμιακής οδηγούνται από ανάγκη εκεί, και βρίσκονται σ’ έναν κόσμο που μοιάζει με τον κόσμο της ταινίας του Τρυφώ «Φαρενάιτ 451». Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο τον επιθυμητό, εισβάλλουν τα πλάσματα του κάτω κόσμου, που θέλουν να καρπωθούν τον καινούργιο κόσμο, αλλά μάταια… Και παρόλο που ο Πεισθαίτερος ταλαντεύεται λίγο, στο τέλος αποφασίζει ότι θέλει να είναι με τους ανθρώπους που αγαπούν τα πουλιά, που θέλουν να είναι πουλιά, σώματα σε κίνηση και μυαλά ελεύθερα».
– Εχετε κρατήσει πολλά από τους δικούς σας Ορνιθες;
– Είναι εντελώς άλλη παράσταση. Τότε αφιερώθηκα, μ’ έναν μπεκετικό τρόπο, στην αναζήτηση ενός κόσμου του έρωτα και του θανάτου. Ηταν πιο σκοτεινή παράσταση, ίσως γιατί κι εγώ βρισκόμουν τότε σε πιο σκοτεινή περίοδο. Τώρα, αναζητώ μέσα από το σκοτάδι ένα άλλο φως. Και αντίβαρο στο σκοτάδι είναι, ασφαλώς, η μουσική του Χατζιδάκι. Νομίζω ότι αυτή τη φορά είναι μια παράσταση πιο φωτεινή, πιο επιθετική θα έλεγα, αλλά με μια σωματική αισιοδοξία. Οτι δεν είναι δυνατόν αυτά τα πράγματα να μην κερδίσουν…
– Ολα αυτά λοιπόν που συμβαίνουν στους Ορνιθες, πώς θα τα μεταφράζατε σε σχέση με όσα ζούμε σήμερα;
– Πολύ εύκολα. Ζούμε σε μια κοινωνία που φοβάμαι ότι αν κινδυνεύει από κάτι, κινδυνεύει από την… ελπίδα. Ζούμε σε μια κοινωνία που οι πολίτες είναι εξίσου διαβρωμένοι με τους πολιτικούς που τους κυβερνούν. Αυτό είναι κατάρα σε μια κοινωνία. Γιατί μέχρι τώρα υπήρχε ελπίδα, ότι κάνουμε λάθος σε κάτι. Φοβάμαι ότι δεν κάνουμε, φοβάμαι ότι έχουμε παραδεχθεί την παρακμή. Είναι πολύ σκληρό αυτό που λέω. Ομως αυτό δημιουργεί μια αυτόματη αντίδραση και ανάγκη για έναν άλλο κόσμο. Εκεί είναι ο Αριστοφάνης. Υπάρχει ένα DNA σ’ αυτή τη χώρα που πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα αντιδράσει. Εχω βαρεθεί τον πολιτικό λόγο και δεν θέλω να τον βάζω πια στο στόμα μου. Ποιο είναι το αντίστοιχο; Οτι η κοινωνία θα προσπαθήσει σαν ένας οργανισμός να ξαναβρεί με σοφία την υγεία της. Και η ελπίδα είναι μόνο σ’ αυτή την κατεύθυνση. Είναι στη λατρεία των αγίων μας προς την πλευρά της τέχνης, όπως ο Χατζιδάκις, των ποιητών, των φιλοσόφων μας, των ανθρώπων του θεάτρου, της τέχνης και της σκέψης. Είναι το μόνο μας όπλο και η μόνη μας ελπίδα.
– Ποιος είναι ο κάτω κόσμος; Οι μετανάστες;
– Οχι, εμείς, που ζούμε σε μια οργουελική κατάσταση. Οι μετανάστες είναι κομμάτι της κοινωνίας. Μιλάω για μας, όχι για κάποιους άλλους που υποφέρουν περισσότερο από μας. Σε μια κοινωνία που για χρόνια βίωνε την κρίση μιας χώρας γεροντολάγνας, αντιερωτικής, μιας χώρας που μας φέρνει σε κατάσταση -και σ’ αυτό αναφέρεται το κείμενο του Αριστοφάνη- να μισούμε την ίδια μας τη χώρα. Ακούγεται πολύ μαύρο, αλλά νομίζω ότι είναι αλήθεια.
– Πώς αντιδράτε σ’ αυτή την κατάσταση εσείς;
– Ζω την επιθυμία για το καινούργιο κι αυτό με κάνει να μη βουλιάζω. Γιατί η καθημερινότητα αν την κοιτάξει κανείς κατάματα είναι τόσο σκληρή, που ούτε στα πιο τρελά τους όνειρα δεν το φαντάζονταν. Σε μια πόλη που δεν βιώνεται, με ανθρώπινες σχέσεις που καταρρέουν, με οικογένειες που δεν υπάρχουν, με ερωτισμό που εξαφανίζεται… Οταν μιλάμε για τους «Ορνιθες» δεν μπορείς να μη μιλήσεις για όλα αυτά, γι’ αυτή την αντιπαραβολή, που την έχει και ο Αριστοφάνης. Γιατί είναι ένας πολύ βαθύς ποιητής. Είναι σατιρικός ποιητής με βαθιά ποιότητα. Δημιουργεί μύθους, μυθοπλασίες, δημιουργεί κόσμους. Δεν είναι κανένας επιθεωρησιογράφος, όπως συχνά τον παρουσιάζουν.
– Πώς θα σχολιάζατε το κακοπάθημα του Αριστοφάνη τα τελευταία χρόνια;
– Κι όχι μόνο τα τελευταία… Κατά τη γνώμη μου αργήσαμε να ανακαλύψουμε αυτό τον ποιητή. Πάντα τον χρησιμοποιούσαμε σαν άλλοθι εμπορικότητας και δεύτερον σαν διαβατήριο διασκέδασης. Παρεξηγήσαμε τα χορικά του, τα οποία δεν ξέρουμε γιατί υπάρχουν εκεί, τους βαθείς ποιητικούς στόχους του και τις ρίζες που έχει στο σατιρικό δράμα κι όχι στη μεγαρίτικη κωμωδία, δηλαδή στην κωμωδία του ευτελούς. Ολα αυτά πέρασαν χρόνια μέχρι να καταλάβουμε τι γίνεται… Προσωπικά, από την πρώτη φορά που καταπιάστηκα με Αριστοφάνη (με τους «Βατράχους») είχα αντιληφθεί ότι πρόκειται για έναν μυστικό συγγραφέα, που γράφει κείμενα με την έννοια του παλίμψηστου. Δηλαδή όσο τα ξύνεις, τόσο περισσότερο ανακαλύπτεις τα βαθιά νοήματά τους και τις ρίζες των εννοιών.
-Στους «Ορνιθες» παίζουν: Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Κώστας Μπερικόπουλος, Γιώργος Χρυσοστόμου, Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Σωκράτης Πατσίκας, Αγορίτσα Οικονόμου, Σταύρος Σιόλας, Μάρα Βλαχάκη, Προκόπης Αγαθοκλέους.