ΝΑΤΑΛΙ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Το πράσινο ακρογιάλι της πατρίδας
μετ: Χίλντα Παπαδημητρίου
εκδ. Πατάκης, σελ. 576
Γεννημένη και μεγαλωμένη στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ, η Ελληνοαμερικανίδα Νάταλι Μπακόπουλος τοποθετεί το πρώτο της μυθιστόρημα, που κυκλοφόρησε σχεδόν ταυτόχρονα στα αγγλικά και τα ελληνικά, στην Ελλάδα. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκεται μια αθηναϊκή οικογένεια των βορείων προαστίων, της οποίας την πορεία και εξέλιξη παρακολουθεί ο αναγνώστης από τα χαράματα της 21ης Απριλίου 1967 ώς τον Δεκέμβριο του ’73. Οι πολιτικές εξελίξεις, ο φόβος και η αβεβαιότητα διερευνώνται μέσα από τις προσωπικές επιλογές των τεσσάρων μελών της οικογένειας: την 20χρονη Σοφία, φοιτήτρια Γαλλικής Φιλολογίας που γίνεται μέλος ακτιβιστικής οργάνωσης για να καταλήξει λίγο αργότερα εξόριστη στο Παρίσι. Τη 16χρονη Αννα, που είναι ένα είδος σιωπηλού μάρτυρα της αντικαθεστωτικής διαμαρτυρίας της μεγαλύτερης αδελφής της, μέχρις ότου η ίδια αναμειχθεί στην αντιστασιακή δράση προκειμένου να ξεχάσει τον έρωτά της για ένα παντρεμένο άνδρα. Τη χήρα μητέρα τους Ελένη που αγωνιά για την τύχη της οικογένειάς της, αλλά που και αυτή μπαίνει στον αντιστασιακό αγώνα περιθάλποντας κρυφά θύματα βασανισμών. Και τέλος, τον αδελφό της Ελένης, Μιχάλη, διακεκριμένο ποιητή, που, λόγω της ανάμειξής του στον εμφύλιο, βρίσκεται υπό το καθεστώς συνεχούς παρακολούθησης.
Στη διάρκεια της αφήγησης γίνεται αντιληπτή η πεποίθηση της συγγραφέως ότι η πολιτική και προσωπική ζωή αλληλοεμπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται, όπως άλλωστε ομολογεί μία από τις ηρωίδες: «Ηξερε το σύνθημα ότι το προσωπικό είναι πολιτικό, και της φαινόταν λογικό – φυσικά». Ιδιαίτερα εμφανής γίνεται αυτή η σχέση στην περίπτωση των νεαρών ηρωίδων, της Σοφίας και της Αννας, που βιώνουν ταυτόχρονα την πολιτική και σεξουαλική τους αφύπνιση και φτάνουν στην ενηλικίωση μέσα από τη διττή αυτή ωρίμανση. Οπως συνειδητοποιεί η Αννα καθώς μπαίνει στο κτίριο του Πολυτεχνείου μαζί με τους συμφοιτητές της λίγες ώρες πριν από την εισβολή του τανκ, «με πολιτική άποψη και σεξουαλική αυτονομία ήταν ισότιμο μέλος της επονομαζόμενης νεανικής κουλτούρας».
Κόρη Ελληνα που μετανάστευσε στην Αμερική, η Μπακόπουλος εμπνέεται από την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας και έχει συνείδηση της πνευματικής και πολιτισμικής της κληρονομιάς. Αλλωστε, όπως αποκαλύπτει η ίδια, «Το πράσινο ακρογιάλι» είναι χαλαρά βασισμένο στην ιστορία της ευρύτερης οικογένειάς της και ο ήρωάς της, Μιχάλης, είναι εμπνευσμένος από τον ποιητή Μιχάλη Κατσαρό, του οποίου η Μπακόπουλος είναι ανιψιά. Ωστόσο, η μυθιστορηματική στροφή προς την Ιστορία και συγκεκριμένα προς την προσωπική ιστορική εμπειρία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνοαμερικανικής λογοτεχνικής παραγωγής και «Το πράσινο ακρογιάλι» δεν αποτελεί εξαίρεση. Οπως σ’ ένα μεγάλο μέρος ελληνοαμερικανικών αφηγημάτων και εδώ χρησιμοποιείται η ρεαλιστική αναπαραστασιακή περιγραφή και ο παντογνώστης αφηγητής, προκειμένου να αναδυθεί με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πιστότητα και ακρίβεια η συγκεκριμένη εποχή. Ομως μια τέτοια μυθοπλαστική προσέγγιση, ενώ παρέχει στον αγγλόφωνο αναγνώστη πλήθος πληροφοριών για την Ελλάδα της επταετίας 1967-74 και έως ένα βαθμό πετυχαίνει τη χρονοτοπική ανάπλαση της πραγματικότητας με τη βοήθεια της φαντασίας, είναι αμφίβολο εάν έχει να δώσει κάτι καινούργιο στον Ελληνα αναγνώστη. Πέρα από μια ενδιαφέρουσα πλοκή που καθιστά την ανάγνωση απολαυστική, το μυθιστόρημα δεν φαίνεται να διαθέτει θεματική ή υφολογική πρωτοτυπία, αφού ως επί το πλείστον αναπαράγει προκαθορισμένες ταυτότητες και θέσεις για την Ελλάδα της δεκαετίας του 1960. Επιπλέον, δεν αναδεικνύεται αρκετά η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του χώρου όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα, είτε αυτή είναι η Αθήνα είτε το Παρίσι και απουσιάζει το χρώμα και το άρωμα που αναδίδουν οι γειτονιές της ελληνικής πρωτεύουσας. Λείπει η αίσθηση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης του πληθυσμού που προέβαλε αντίσταση στη χούντα, ενώ δεν διαφαίνεται κάποια γλωσσική διαφοροποίηση στον λόγο των ηρώων και ηρωίδων που θα έδινε το στίγμα της ταξικής τους προέλευσης, του φύλου ή της γενιάς στην οποία ανήκουν.
Αν και η Μπακόπουλος δεν πετυχαίνει να συμπυκνώσει με επάρκεια το πρόσφατο ελληνικό παρελθόν σ’ αυτό το πρώτο της συγγραφικό τόλμημα, «Το πράσινο ακρογιάλι δεν παύει» να είναι ένα αξιόλογο μυθιστόρημα, με ειδικό ενδιαφέρον για τον Ελληνα αναγνώστη, αφού του δίνεται η δυνατότητα να δει την πρόσφατη ιστορία του μέσα από μια παραλλακτική οπτική, που είναι ταυτόχρονα μια θέαση γνώριμη αλλά και ανοίκεια.