Δεν είδα ολόκληρη την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων γιατί ήμουν καθ’ οδόν και ομολογώ είχα ξεχάσει ότι άρχιζαν οι Αγώνες. Οταν άνοιξα την τηλεόραση είχαν μόλις εμφανιστεί τα κρεβάτια του νοσοκομείου με τα άρρωστα παιδιά και τις συμβολικά ηρωικές νοσοκόμες τους.
Σχόλιο πρώτο: είναι η πρώτη φορά, από όσο ξέρω, που ένα πολιτικά επίδικο ζήτημα εντάσσεται στην ολυμπιακή μυθοπλασία. Παλαιότερα οι τελετές έναρξης ήταν γυμναστικές επιδείξεις χρωματισμένες με το εκάστοτε κουλέρ λοκάλ. Κάποια στιγμή έγιναν εγκώμιο του ετεροκαθορισμού: Πώς θεωρεί την ταυτότητά μας το διεθνές τηλεοπτικό κοινό; Πώς την αντιλαμβανόμαστε εμείς σε αυτήν την εκδοχή της; Αλλά το πολιτικό, με την πιο οξεία και επίκαιρη μορφή του, ήταν καταστατικά απόν.
Τα παιδικά νοσοκομειακά κρεβάτια μετατοπίζουν τον προσανατολισμό. Ενα από τα κρισιμότερα ζητήματα στη Μεγάλη Βρετανία σήμερα είναι η ιδιωτικοποίηση του συστήματος Υγείας. Στην τελετή έναρξης ο Ντάνι Μπόιλ και, μην τους παραβλέπουμε, η εθνική επιτροπή των αγώνων συμπεριλαμβάνουν στο θέαμα ένα πολιτικό σημείο κρίσης με διπλή, αντιθετική, ανάγνωση. Μπορεί να σημαίνει πως, σε μια πράξη αντίστασης εκ των έσω, αναδεικνύεται η συμβολική, θεσμική αξία ενός κοινωνικού συστήματος το οποίο καταστρέφει ο φιλελευθερισμός. Μπορεί να σημαίνει το αντίστροφο: πως υμνώντας τη θεσμική αξία του συστήματος, αντικαθίσταται μια κοινωνική λειτουργία που καταρρέει με μια φαντασιακή που χορογραφείται. Είτε τη μία, αντιστασιακή, απομαγευτική ανάγνωση υιοθετήσουμε, είτε την αντίστροφη, υπνωτιστική, μαγευτική, το γεγονός παραμένει: το πολιτικό γίνεται μέρος της τελετής, όπως δεν ήταν μέχρι τώρα.
Ταυτόχρονα, βέβαια, το πολιτικό είναι δεσπόζον γνώρισμα της βρετανικής παράδοσης. Βρετανοί δεν ήταν ο Χομπς ή ο Μαρξ εξ αγχιστείας; Τα νοσοκομειακά κρεβάτια δεν μίλησαν μόνον για ένα επίδικο πολιτικό ζήτημα. Εισήγαγαν την παράδοση της πολιτικής φιλοσοφίας ως βρετανικό στοιχείο ετεροκαθορισμού και μάλιστα με πολιτικό και ριζικά θεαματικό – συντηρητικό τρόπο.
Ποπ κατεύθυνση
Μετά, ωστόσο, η τελετή πήρε την ποπ κατεύθυνση για την οποία θα μείνει γνωστή. Τον Ρόουαν Ατκινσον να επιβεβαιώνει το βρετανικό ταλέντο στον μισανθρωπισμό· τη ροκ γενεαλογία από το SwingingLondon στα ρέιβ πάρτι· το φλερτ μεταξύ δύο μαύρων νεαρών, που διαπραγματεύτηκε την πολυπολιτισμικότητα σαν να ήταν επιλυμένο πολιτικό ζήτημα. Η ποπ αυτή πανδαισία σημαίνει και ηλικιακή καταξίωση. Σαν να δόθηκε στη γενιά του Ντάνι Μπόιλ η ευκαιρία να κατοχυρώσει στο ύψιστο επίπεδο τον συμβολικό κόσμο στον οποίο γαλουχήθηκε. Ο Μπόιλ, που γύρισε την πρώτη του κινηματογραφική ταινία το 1994, είχε την τύχη (που δεν είχε η γενιά του ’60) να συνοψίσει και να καταστήσει επίσημη, θεαματική τη δεκαετία του 1990.
Αυτό εξάλλου δείχνει και το βάθος του βρετανικού πολιτιστικού πεδίου σε σχέση με το ελληνικό και την αντίστοιχη τελετή του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Διότι όσο και αν είναι εξαίρετος καλλιτέχνης ο Παπαϊωάννου, όσο και αν η παράστασή του διέθετε δραματική αρτιότητα, στην πραγματικότητα διαχειρίστηκε έναν ριζικά παρωχημένο ετεροκαθορισμό. Που χρονολογείται λίγο παλαιότερα από το ’60 (ή μήπως το ’30;). Που περιλαμβάνει στη δοσολογία του αρχαία Ελλάδα, λαϊκό πολιτισμό, κοινοτιστικό λυρισμό και κάποια ερωτική μελαγχολία. Που όσες κοινωνικές ανακατατάξεις και αν συνέβησαν την τελευταία πεντηκονταετία εξακολουθεί να διεκδικεί το πρόσημο του κυρίαρχου και ταυτόχρονα του ριζοσπαστικού, του κατεστημένου και του ανατρεπτικού, του παραδοσιακού και του καινοτόμου.
Είχα δει την πρώτη ταινία του Ντάνι Μπόιλ, το ShallowGrave, την ίδια περίπου περίοδο που είχα δει την πρώτη ταινία ενός Ελληνα σκηνοθέτη: το 3 StepstoHeaven του Κωνσταντίνου Γιάνναρη. Καθώς έχω συνδέσει τα δύο έργα, αναλογίστηκα αυθόρμητα πως ο Γιάνναρης δεν θα μπορούσε να έχει την εξέλιξη του Βρετανού ομοτέχνου του. Κυρίως γιατί εδώ δεν υπάρχει ένα ανανεώσιμο σύστημα ετεροκαθορισμού που μπορεί να διαπραγματεύεται ως κυρίαρχη αφήγηση ό,τι προ εικοσαετίας ήταν ενοχλητική νεανική αισιοδοξία. Μπουρντιέ για αρχάριους; Μπορεί. Αλλά τα μισά σχόλια στο facebook διαμαρτύρονταν πως το πανκ έχασε την οξύτητά του και τα άλλα μισά πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ξεπουλήθηκαν.
* Ο Θ. Τραμπούλης είναι επιμελητής εκδόσεων και εκθέσεων.