«Οποτε κολυμπούσα έβλεπα πάντα απέναντι τη Σάμο. Τώρα με συγκινεί που είμαι εδώ, στην άλλη πλευρά» έλεγε ο Τούρκος μουσικός Seyit Mas, μέλος του Istanbul Wind Ensemble στη μαέστρο και συνθέτιδα Κωνσταντία Γουρζή, που τον κάλεσε όπως και πολλούς ακόμη μουσικούς από την ανατολική Μεσόγειο, την Ευρώπη και την Αμερική, στο Samos Young Αrtists Festival, το οποίο συμπλήρωσε ήδη τα τρία του χρόνια στο ακριτικό νησί.
Εξαιρετικό περιβάλλον
Ο Seyit Mas δεν ήταν ο μόνος έκπληκτος και συγκινημένος αυτής της καλλιτεχνικής συνάντησης. Το ίδιο εντυπωσιασμένα ήταν και τα κορίτσια από την Ισλανδία και τη Γερμανία, οι νεαροί μουσικοί από το Ισραήλ όπως και οι συνάδελφοί τους από την Αμερική. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Αλλά πώς να μείνεις ασυγκίνητος όταν εκεί, στην πλαγιά της Μονής Παναγίας Σπηλιανής στο Πυθαγόρειο, στα κατάλοιπα του ρωμαϊκού θεάτρου σκεπασμένα με μια ξύλινη κατασκευή, αλλά ορατή την ομορφιά τους: λίθινες πλάκες μπροστά από τη σκηνή, υπόστρωμα δαπέδου, υποβολείο και τα θεμέλια των παρασκηνίων, συναντιούνταν διαφορετικές μουσικές παραδόσεις. Η Δύση με την Ανατολή, κλασικές συνθέσεις ρομαντικής μουσικής, με ηχοχρώματα της Μεσογείου και σύγχρονες δημιουργίες, όπως τα τραγούδια κάποιου ψαρά, παππού της Freyja Gunnlaugsdottir που παίζει κλαρινέτο ως μέλος των Trio Blik αλλά και οι συνθέσεις του Ρος Ντέιλι που «παντρεύουν» τη λύρα με το τάρχο, το σάζι και το κανονάκι.
Και αν την πρώτη μέρα το γνώριμο όνομα του Ιρλανδού καλλιτέχνη με την κρητική προφορά, που ζει εδώ και 37 χρόνια σε ένα ορεινό χωριό του Ηρακλείου, γέμισε το θεατράκι παρότι στο Πυθαγόρειο η γιορτή του Σωτήρος έχει πιστό κοινό, με ενδιαφέρον ανηφόριζαν -κυρίως ξένοι τουρίστες- ώς την πλαγιά και τις επόμενες ημέρες για το Νikos Skalkottas Ensemble, το Manhattan School of Music Chamber Ensemble και το τζαζ Trio Fussspuren. Αυτό το κοινό που πλήρωνε το εισιτήριο των πέντε ευρώ -όλα τα έσοδα διατίθενται στον πολιτιστικό Οργανισμό «Λυκούργος»- φαινόταν πιο συνειδητοποιημένο γι’ αυτή την προσπάθεια που γίνεται τρία χρόνια τώρα στο νησί από μια ελληνογερμανική οικογένεια, η οποία με δικά της χρήματα και τη βοήθεια χορηγών που κινητοποίησε, θέλει να κάνει θεσμό το φεστιβάλ χωρίς τη συμμετοχή του κράτους. Οι ιδρυτές του, Χιόνα Ξανθοπούλου και ο σύζυγός της Dr. Kurt Schwarz, κάτοικοι του Μονάχου αλλά με ιδιαίτερη αγάπη για τη μουσική (τη σπούδασαν και οι δυο για χόμπι), και τη Σάμο που θέλουν να στηρίξουν πολιτιστικά.
Ετσι έφτιαξαν το μουσικό δωμάτιο σε ένα παλιό φούρνο στη Χώρα (με την ακουστική του ασχολήθηκε ο Σωτήρης Ψαρράς γνώριμος από τη δουλειά του στο Μέγαρο Μουσικής), ένα στούντιο ηχοληψίας και πρόβας για τους μουσικούς που έρχονται στο νησί και δίπλα, δεξιά και αριστερά, παλιά κτίσματα τα οποία με τη βοήθεια της αρχιτέκτονος Πένυς Πετράκου, του πολιτικού μηχανικού Στέλιου Λουλουργά και ντόπιων μαστόρων, μετατράπηκαν σε σύγχρονα σπίτια φιλοξενίας των καλλιτεχνών που φτάνουν στη Σάμο. Ο στόχος άλλωστε δεν είναι μια απλή συμμετοχή κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, αλλά συζητήσεις και συνέργειες που επιτυγχάνονται με την παραμονή των μουσικών κάποιες ημέρες στο νησί.
Σε αυτό το πλαίσιο μεταμορφώθηκε σε χώρο πολιτισμού και το πρώην ξενοδοχείο Πυθαγόρας. Εκεί, στο ανατολικό άκρο του λιμανιού κοντά στην παραλία Ρεματάκι που κατεβαίνει η δροσιά τα ζεστά βράδια, λειτουργούσε δεκαετίες πριν το ξενοδοχείο του Λιμενικού Ταμείου Σάμου (αρχιτέκτονάς του ο Δημήτρης Κανακάκης). Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε μαζί με την εποχή του, μοιάζοντας σαν αμήχανος «παρατηρητής» της ασχήμιας που απλώνεται με τα καφέ και τις ταμπέλες τους στο λιμάνι.
Η μετατροπή του σε πολυχώρο ήδη γίνεται κέντρο προσοχής για τον βραδινό περιπατητή, πολύ περισσότερο όταν αντικρίζει τις εναλλαγές των προβολών έξω από την είσοδο του κτιρίου.
Πρωτότυπη βιντεοέκθεση
Μπορεί πολλοί να μη γνωρίζουν ποιος είναι ο Harum Farocki -αν και διεθνώς αναγνωρισμένος βιντεο-καλλιτέχνης, κινηματογραφιστής και δοκιμιογράφος-, όμως το έργο του «Μεταβίβαση» που καταπιάνεται με την επιρροή και τη λατρεία των μνημείων ανά τον κόσμο, την ανάγκη της επαφής (μνήμη, θρησκευτικό αίσθημα, πνευματική φώτιση), τους κάνει όλους να κοντοσταθούν. Στο εσωτερικό, τα «Σοβαρά παιχνίδια», υλικό που βιντεοσκόπησε ο Γερμανός καλλιτέχνης σε στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ συνδυάζοντάς το με στιγμιότυπα από προγράμματα προσομοίωσης σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, που χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικές ασκήσεις για τους στρατιώτες σε επιχειρήσεις όπως αυτές στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, καθηλώνουν τον επισκέπτη. Οπως και τα υπόλοιπα έργα, ανάμεσά τους και η διαδικασία παραγωγής σε εργοστάσια στην Αφρική, την Ινδία και την Ευρώπη.
Η έκθεση του Χαρούν Φαρόκι θα μείνει ώς τα τέλη Σεπτεμβρίου στο Πυθαγόρειο. Αλλά ο χώρος στοχεύει να γίνει τόπος συνάντησης και δράσεων πολιτισμού (σύμβουλος διαχείρισης: Αλέξανδρος Στάνας), διαλόγου και ζυμώσεων δημιουργών διαφορετικών εθνικοτήτων. Μια πλατφόρμα τέχνης με ζωή όλο τον χρόνο σε ένα ακριτικό πλούσιο νησί όπως η Σάμος. Αλλά, για να πετύχουν τέτοιες προσπάθειες (για τις οποίες μάλιστα δεν δίνει ούτε ένα ευρώ το ελληνικό Δημόσιο), χρειάζεται η συμμετοχή των ντόπιων. Αυτοί πρέπει να αγκαλιάσουν τέτοιες πρωτοβουλίες για να γίνουν θεσμός. «Δυνάμεις υπάρχουν στο νησί» λέει με σιγουριά η Κωνσταντία Γουρζή, που σκέφτεται ήδη το επόμενο βήμα.