Λέει «θα ήθελα να φέρω του χρόνου την ομάδα της Πίνα Μπάους» ή μιλάει για τις παραστάσεις που ήταν sold out φέτος, κάθε βράδυ, στην Πειραιώς 260 (του Μιχαήλ Μαρμαρινού, του Δημήτρη Παπαϊωάννου, της Κέιτι Μίτσελ η «Δεσποινίς Ζιλί» με τη Σαουμπίνε, των Τυνήσιων αδελφών Αλι και Χεντί Ταμπέτ). Υπάρχουν στιγμές που ο Γιώργος Λούκος συμπεριφέρεται σαν να εξακολουθεί να είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Φεστιβάλ.
Σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει. Σα να μην έχει λήξει η θητεία του και να οργιάζουν οι φήμες περί αντικατάστασής του. Τέλη του 2005 ανέλαβε το Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου και το καλοκαίρι του 2006 υπέγραψε την πρώτη διοργάνωση, προσθέτοντας στον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας την Πειραιώς 260. Εχουν γραφτεί δεκάδες κείμενα για την ανανέωση του θεσμού, εγκωμιαστικά σχόλια για τον άνεμο δημιουργίας, τη σύνδεση της χώρας με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία, τα διεθνή ονόματα της τέχνης που εμφανίστηκαν αυτά τα χρόνια στην Αθήνα και στην Επίδαυρο. Θα υπάρξει συνέχεια ή όχι;
Ο ίδιος ο Γιώργος Λούκος ζει αυτόν τον καιρό σε μια απροσδιοριστία. Ψύχραιμος και αμήχανος, αναρωτιέται αν πρέπει να αποτιμήσει το παρελθόν ή να σχεδιάσει το μέλλον. Και εμείς το ίδιο. Με την ίδια αμφιθυμία τον συναντήσαμε. Να πούμε τι; Να προχωρήσουμε σε απολογισμό ή να αντλήσουμε πληροφορίες για την ερχόμενη διοργάνωση. Και τα δύο θα συνέβαιναν σε «κανονικούς» καιρούς. Αλλά οι κανονικότητες πλέον έχουν οριστικά διαρραγεί.
Οπως συμβαίνει με τους ανθρώπους που επηρεάζουν τις ζωές των άλλων -και ο Γ. Λούκος άλλαξε το τοπίο, εξωτερικό και εσωτερικό- το τίμημα είναι βαρύ. Ποιος είναι, εν τέλει, ο διευθυντής του Μπαλέτου της Οπερας της Λυών που ηγείται του Ελληνικού Φεστιβάλ; «Είμαι τα πάντα», αυτοσαρκάζεται. «Για τους μεν, ο «Συριζαίος Λούκος» που μαζεύει κομμουνιστές καλλιτέχνες, για τους δε, ο σημιτικός ή ο άνθρωπος με τις πολλές γνωριμίες στην άρχουσα οικονομική τάξη. Τι να σας πω… Φαίνεται ότι έχω περάσει απ’ όλα. Οι προσωπικές βολές είναι ελληνικό σπορ. Σαράντα χρόνια που ζω έξω έχω μάθει ότι κρίνεται το έργο των ανθρώπων. Το να φτύσεις κάποιον στην Ελλάδα σε κάνει πιο ευτυχή και αισθάνεσαι πιο έξυπνος».
– Μένετε ή φεύγετε κύριε Λούκο;
– Αν ήξερα θα ήταν καλά. Είμαι σε αναμονή. Εχω δει τον υπουργό Πολιτισμού που μου είπε ότι ο κύκλος μου ολοκληρώθηκε, αλλά συγχρόνως κάνω πολύ καλή δουλειά. Δεν ξέρω πού καταλήγει αυτή η φράση, στο ναι ή στο όχι…
– Είστε σε εκκρεμότητα δηλαδή;
– Ναι. Και από τη μια είναι απαξιωτικό, από την άλλη πρέπει να αρχίσει να οργανώνει κανείς το επόμενο Φεστιβάλ. Ο προγραμματισμός γίνεται πια πολύ νωρίς, σε μια τόσο δύσκολη οικονομική κατάσταση όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και για τις άλλες χώρες, που επίσης αντιμετωπίζουν προβλήματα.
– Κατ’ εξαίρεση μιλάτε έτσι… Γιατί τις προηγούμενες χρονιές ο προγραμματισμός αργούσε πολύ να ανακοινωθεί…
– Η κρίση, κατ’ αρχάς, επιβάλλει τους όρους της. Λόγω της κρίσης η χώρα έχει χάσει την αξιοπιστία της. Δηλαδή μια πρόσκληση που μπορούσα να κάνω με ευκολία πριν από τέσσερα χρόνια δεν γίνεται πια. Κάποιοι φέτος μου ζητούσαν να καταβάλω το 80% έξι μήνες πριν έρθουν… Αλλοι ήταν ακόμη πιο προσβλητικοί. Με ρωτούσαν αν θα τους πληρώσουμε σε δραχμές… Κι εκεί αμφιταλαντεύεσαι. Αν είναι κάποιοι που θέλεις να έρθουν, τι κάνεις; Τους πετάς έξω ή όχι;
– Τούτων ούτως εχόντων, θέλετε να μείνετε στο Φεστιβάλ άλλη μια τριετία;
– Με ενδιαφέρει μόνο αν μπορώ να κάνω ορισμένα πράγματα. Εάν δηλαδή έχω την εγγύηση ότι υπάρχουν τα χρήματα για να δοθούν παραγγελίες σε νέους δημιουργούς, για να φέρω παραστάσεις που ήθελα και δεν μπόρεσα, για να συνεχίσω συνεργασίες με καλλιτέχνες που αγαπώ πολύ, όπως ο μαέστρος Θόδωρος Κουρεντζής… Δεν φοβάμαι μη χάσω τη θέση μου, όπως ξέρετε έχω δουλειά. Τα Φεστιβάλ είναι η ζωή μου, εδώ η αλλού.
– Οι λόγοι είναι δημιουργικοί ή συναισθηματικοί;
– Και δημιουργικοί και συναισθηματικοί. Αν θαα έπρεπε να βάλω μια σειρά σε αυτά που με συγκινούν και με ελκύουν περισσότερο, το πρώτο είναι ο ενθουσιασμός των νέων θεατών και των νέων καλλιτεχνών που γεμίζουν την Πειραιώς 260. Φέτος είχαμε 16 νέους σκηνοθέτες, 10 νέους χορογράφους. Ας μην είναι όλες οι παραστάσεις καλές. Βοηθούν την εξέλιξη στην τέχνη.
– Σας προσάπτουν ότι αντικαταστήσατε έναν κύκλο καλλιτεχνών που συνεργαζόταν με το Φεστιβάλ με έναν άλλο, αλλά πάλι «πελατειακό κύκλο».
– Μου φαίνεται παράξενο αυτό. Οταν ήρθα υπήρχαν σκηνοθέτες που είχαν πάει 33 φορές στην Επίδαυρο και ο Λευτέρης Βογιατζής μία. Είναι φυσικό αυτό; Τον κάλεσα να κάνει την «Αντιγόνη», μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Φεστιβάλ, και είπαν ότι είναι φίλος μου. Το ίδιο συνέβη και με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, που παρουσίασε τη «Μήδεια». Ο Καραθάνος, ο Καλαβριανός, ο Αζάς, ο Καρκάλας είναι νέοι, αξιόλογοι δημιουργοί, στους οποίους δώσαμε την ευκαιρία να δείξουν τη δουλειά τους. Μέχρι τώρα υπήρχε αυτό στο Φεστιβάλ;
– Κινδυνεύουμε να οπισθοδρομήσουμε με την κρίση;
– Κινδυνεύουμε από πολλά άσχημα με την κρίση. Είναι τρομακτική σε μέγεθος και επίσης το αίμα νερό δεν γίνεται. Εχουμε μια συμπεριφορά που θα επανέλθει. Στο παρελθόν οι ατζέντηδες τα οικονομούσαν, το ΥΠΠΟ παραχωρούσε πιο εύκολα το Ηρώδειο στους ατζέντηδες… Οταν τελειώνει το Φεστιβάλ της Αβινιόν κλείνει το Παλάτι των Παπών, είναι επισκέψιμο μόνο ως μνημείο. Το ίδιο και το Κολοσσαίο στη Ρώμη, οι αρένες της Βερόνας κ.ά. Εδώ συνεχίζουμε και νοικιάζουμε το Ηρώδειο. Γιατί; Γιατί ο Γιωργάκης ξέρει την Κατίνα που είναι κουμπάρα της Ευγενίας που έχει θείο τον Γιαννάκη… Ετσι είναι η Ελλάδα…
Με το Μέγαρο δεν νομίζω ότι μπορούμε να συμπορευτούμε
– Πώς κρίνετε την επιστολή που υπογράφουν καλλιτέχνες υπέρ της παραμονής σας στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ;
– Μου την έστειλαν την παραμονή της δημοσίευσής της στη Γαλλία, όπου ήμουν και έκανα πρόβες. Χάρηκα. Εδειξαν την αγάπη τους. Ολους αυτούς τους καλλιτέχνες τους ξέρω, μπορεί να είναι ο «κύκλος» στον οποίο αναφερθήκατε, τους ξέρω όμως και τους εκτιμώ. Με πήραν τηλέφωνο και καλλιτέχνες από τη Γερμανία και το Λονδίνο, να υπογράψουν ή να γράψουν κάτι, όπως ο Οστερμάγιερ. Απάντησα ότι δεν χρειάζεται.
– Μιας και αναφερθήκατε στον Οστερμάγιερ… Δεν νομίζετε ότι το Φεστιβάλ συνδέθηκε πολύ με το γερμανικό θέατρο και κάθε χρόνο βλέπουμε και ξαναβλέπουμε τη Σαουμπίνε ή τη Φολκσμπίνε;
– Το γερμανικό θέατρο είναι αυτό που λειτουργεί με τη μεγαλύτερη επιτυχία από όλα τα ευρωπαϊκά θέατρα σήμερα. Δηλαδή και στο Παρίσι και στο Αμστερνταμ οι περισσότεροι ξένοι θίασοι που έρχονται είναι γερμανικοί. Η επιτυχία της Αβινιόν αυτό το καλοκαίρι ήταν η παράσταση του Οστερμάγιερ και μετά του Καστελούτσι με τον «Εχθρό του λαού» του Ιψεν. Φέτος ειδικά ακύρωσε τελευταία στιγμή τις εμφανίσεις του το Μπερλίνερ Ανσάμπλ και έτσι ξαναήρθε η Σαουμπίνε. Τα πολύ δυναμικά θεατρικά συγκροτήματα στον κόσμο δεν είναι… 150. Είναι περίπου 20.
– Πώς αντιμετωπίζει ένα Φεστιβάλ την οικονομική κρίση; Η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης, για παράδειγμα, η Ντίκμαν Γκιουρούν, μας είχε πει ότι για ένα χρόνο αρχές του 2000, την περίοδο της δικής τους μεγάλης κρίσης, δεν έγινε το φεστιβάλ τους.
– Το είχα προτείνει στην κυρία Μενδώνη (σ.σ. γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ) πριν από δύο χρόνια. Της είχα πει: μήπως είναι καλύτερα να μην το κάνουμε; Το αρνήθηκε και νομίζω ότι είχε δίκιο…
– Πόσα σας οφείλει το ΥΠΠΟ;
– Από το 2011 μας χρωστούν 1 εκατ., από την επιστροφή του ΦΠΑ το 2008, το 2009, το 2010 και το 2011, 2.300.000 και το υπόλοιπο της φετινής επιχορήγησης, την τέταρτη δόση, που είναι 500.000.
– Πώς αντιμετωπίζει ένα Φεστιβάλ την κρίση; Επιθετικά ή αναδιπλώνεται;
– Ολα μαζί. Και επιθετικά και αναδιπλώνεται. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι και η κρίση του κοινού. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το κοινό στις τιμές του εισιτηρίου. Σε πολύ δύσκολες στιγμές, έχουμε πολλά παραδείγματα στην ιστορία, η τέχνη πάει πολύ καλά. Βοηθάει τον κόσμο να σκεφτεί διαφορετικά. Πρέπει επίσης να βοηθήσουμε τους καλλιτέχνες που δεν έχουν επιχορηγήσεις, δεν είναι σε δημόσια θέατρα, πολλοί είναι άνεργοι και εξαιρετικά ταλαντούχοι. Και αυτό είναι στόχος μας. Εχουμε ήδη έγκριση για να ενταχθούμε σε πρόγραμμα του ΕΣΠΑ για παραστάσεις νέων καλλιτεχνών. Υστερα, άλλο βήμα: θέλουν υποστήριξη οι χορηγίες. Φέτος, ο Κουρεντζής ήρθε με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Νιάρχου. Πρέπει να οργανώσουμε τους «Φίλους του Φεστιβάλ» εκτός Ελλάδος και αν δεν θέλουν να δώσουν απευθείας χρήματα -η έλλειψη αξιοπιστίας υπάρχει παντού- ας ενισχύσουν ομάδες καλλιτεχνικές από τις χώρες προέλευσής τους για να έρθουν στην Αθήνα.
– Υπάρχει σε εκκρεμότητα η συγχώνευση οργανισμών. Το Φεστιβάλ Αθηνών είναι μέσα στους υποψήφιους. Βλέπετε συγχώνευση Φεστιβάλ – Μεγάρου Μουσικής;
– Δεν νομίζω ότι υπάρχει παρόμοιο σχέδιο ή εγώ τουλάχιστον δεν το ξέρω. Η συνύπαρξη μου φαίνεται δύσκολη. Υφολογικά είμαστε από διαφορετικές εποχές. Από τη μια, ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο που γεμίζει με νέα παιδιά και από την άλλη, ένα φαραωνικό κτίριο που γεμίζει με το δικό του κοινό. Συνεργαζόμαστε καλά με το Μέγαρο στη διάρκεια του Φεστιβάλ, αλλά δεν νομίζω ότι μπορούμε να συμπορευτούμε. Η βάση όμως του θέματος είναι η έλλειψη πολιτιστικής πολιτικής. Τι θέλουμε και πώς για τον πολιτισμό, ως χώρα.
– Κοιτάζοντας την 7ετία του Φεστιβάλ, τι έχει προσφέρει σε εσάς και τι σας έχει στηρίξει μέσα σε αυτό το διάστημα;
– Μου προσέφερε μια νέα σχέση με την Ελλάδα. Με βοήθησε το γεγονός ότι ήμουν Ελληνας και είχα διάθεση να ξαναανακαλύψω τη χώρα μου. Με βοήθησαν όλοι οι νέοι καλλιτέχνες. Ο ενθουσιασμός, η αγάπη τους. Υπάρχει κάτι πολύ ενθαρρυντικό στους νέους δημιουργούς. Περιέργεια και ενδιαφέρον. Το παρατηρούν και οι ξένοι και μου το λένε.
– Η επόμενη μέρα;
– Θέλω να είμαι αισιόδοξος. Ελπίζω να μείνουμε στο ευρώ και στην Ευρώπη και όλα θα πάνε καλά.