Ο Τούρκος συγγραφέας Αχμέτ Ουμίτ, συστηματικός μελετητής των σημαντικότερων μνημείων της Κωνσταντινούπολης, είχε ομολογουμένως μια πρωτότυπη ιδέα: Να ξετυλίξει την Ιστορία της Πόλης, από τα χρόνια του Βασιλιά Βύζαντα ώς τη «χρυσή εποχή» των Οθωμανών, και από τη βασιλεύουσα των Παλαιολόγων μέχρι τη σημερινή χαοτική Ιστανμπούλ, γράφοντας ένα αστυνομικό μυθιστόρημα! Και η προσπάθειά του ανταμείφθηκε. Το πόνημά του έγινε στη γείτονα χώρα το τελευταίο λογοτεχνικό μπεστ σέλερ, ξεπερνώντας σε πωλήσεις τα 350.000 αντίτυπα.
Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο αστυνόμος Νεβζάτ, καλείται να λύσει το μυστήριο ενός κατά συρροήν δολοφόνου, ο οποίος τοποθετεί στην παλάμη των θυμάτων του ένα αρχαίο νόμισμα. Κάθε νόμισμα εικονίζει έναν μονάρχη που σφράγισε την ιστορία της Πόλης και άφησε βαθύ το αποτύπωμά του στον πολεοδομικό της ιστό, με έργα υψηλής αισθητικής αξίας και δραστικές παρεμβάσεις στις οικιστικές περιοχές. Επίσης ο θύτης συνηθίζει να τοποθετεί τα θύματά του σε επιλεγμένα αξιοθέατα και σε συγκεκριμένη συμβολική στάση. Ποιος λοιπόν κακοποιός μπορεί να διαθέτει τόσο πολλές ειδικές γνώσεις και να έχει πρόσβαση στο ιστορικό κέντρο οποιαδήποτε ώρα της ημέρας; Προφανώς δεν θα πρόκειται για έναν τυχαίο εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου.
Ο αστυνόμος Νεβζάτ, συνεπικουρούμενος από τους δαιμόνιους βοηθούς του Ζεϊνέπ και Αλή, παρακολουθεί την εντυπωσιακή αρχαιολόγο Λεϊλά Μπαρκίν, καθώς ένα από τα θύματα είναι και ο πρώην άντρας της. Εδώ όμως αρχίζει κατά τη γνώμη μου και το πιο ενδιαφέρον μέρος του μυθιστορήματος. Η παρουσία της αρχαιολόγου δίνει το πρόσχημα στον συγγραφέα να αρχίσει μια απολαυστική ξενάγηση στην «άγνωστη» Πόλη και παράλληλα να δώσει ένα μάθημα πολιτιστικής όσμωσης και ανεξιθρησκίας. Από το ακρωτήρι του Σαράιμπουρνου ώς τα τείχη του Θεοδοσίου και από την Αγία Σοφία ώς το Τοπκαπί και το Σουλεϊμανίγιε, ακολουθώντας τα ματωμένα ίχνη του δολοφόνου, ο αναγνώστης βλέπει να παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του Ρωμαίοι και Βυζαντινοί, Οθωμανοί και Ενετοί, Αραβες και Αρμένιοι, κομίζοντας ο καθένας τη δικιά του αλήθεια για τη θαυμαστή πρωτεύουσα του Κωνσταντίνου. Ο συγγραφέας δεν μεροληπτεί και δεν αποφεύγει τα επικίνδυνα σημεία των Αλώσεων και των σφαγών. Ψέγει μάλιστα τους συμπατριώτες του για την αγραμματοσύνη τους, που «δίχως να ντραπούν αρχίζουν τη ρητορική περί των ενδόξων προγόνων». Είναι χαρακτηριστική η συνομιλία της ύποπτης αρχαιολόγου με τον νεαρό υπαστυνόμο Αλή.
«Αυτοί που ίδρυσαν το Βυζάντιο ήταν Τούρκοι;» ρωτάει ο αφελής υπαστυνόμος. «Τούρκοι; Μπα σε καλό σας Αλή μπέη. Μιλάμε για δυο χιλιάδες επτακόσια χρόνια πριν. Εκείνες τις εποχές οι πρόγονοί μας καβαλούσαν τα αλογά τους στις στέπες της Ασίας. Ελληνες ήταν (…) Αυτή η πόλη είναι μοναδική. Και είναι δύσκολο να πούμε ότι της αξίζουμε», καταλήγει η αρχαιολόγος Λεϊλά Μπαρκίν.
Ευτυχώς, όλη αυτή η μυθιστορηματική ξενάγηση δεν αφορά μόνο το παρελθόν, μα και το επώδυνο παρόν της Πόλης. Οι καταγγελίες για τις παρεμβάσεις των εργολάβων που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της, αφθονούν στις 688 σελίδες του βιβλίου. Ενα από τα θύματα, μεγαλοεργολάβος στο επάγγελμα, πριν δολοφονηθεί δηλώνει στον έκπληκτο αστυνόμο: «Η επιτροπή προστασίας των μνημείων δεν μας αφήνει να βάλουμε ούτε ένα καρφί. Επειδή δεν γίνονται επισκευές τα μνημεία πεθαίνουν αργά αργά. Αντιθέτως εμείς, με τα νέα κτίρια που θα κατασκευάσουμε δίπλα στα ιστορικά, στοχεύουμε να φέρουμε το παρελθόν στο σήμερα».
Ο επαρκής αναγνώστης σταδιακά αντιλαμβάνεται πως ένα από τα κίνητρα του δολοφόνου είναι η προστασία ή μάλλον η σωτηρία «της δικής μας Ιστανμπούλ, της πόλης των κλεμμένων ονείρων, της πρωτεύουσας των λεηλατημένων αναμνήσεων». Και αυτό το «ευγενές» κίνητρο θα τον προδώσει τελικά στις διωκτικές αρχές.
– Αχμέτ Ουμίτ, «Μνήμες της Κωνσταντινούπολης». Αστυνομικό μυθιστόρημα. Εκδόσεις «Πατάκη». Σελ. 688