Το Τρίτο Ράιχ, προχωρώντας στην πραγμάτωση του χιτλερικού οράματος, επιχείρησε να δώσει οριστική «λύση» και στο εβραϊκό πρόβλημα. Το Ολοκαύτωμα μοιραία συνδέθηκε και με την τύχη της ελληνικής εβραϊκής κοινότητας. Κατά τον Γάλλο ιστορικό Μπερνάρ Πιερόν, το 80% των μελών της εξολοθρεύτηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου («Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα», εκδόσεις Πόλις). Μνήμες από το πώς έζησαν τη ναζιστική βαρβαρότητα οι Ελληνες Εβραίοι ξυπνάει το πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ, «Φιλιά εις τα παιδιά». Πρόκειται για ένα μωσαϊκό από αφηγήσεις ηλικιωμένων σήμερα ανθρώπων, οι οποίοι στάθηκαν τυχεροί όταν ήταν παιδιά: έχασαν το τρένο που είχε προορισμό του το Αουσβιτς. Τυχερά παιδιά, που κουβαλούν ακόμη μέσα τους το βάρος ενός μεγάλου πένθους: έχασαν γονείς, αδέλφια, ξαδέλφια. Ενα από αυτά τα Εβραιόπουλα της Κατοχής, ο 74χρονος σήμερα Μάριος Σούσης, περιγράφει στην «Κ» πώς ένιωσε παιδί μέσα στον απόλυτο τρόμο της Ιστορίας.
Το βλέμμα του και ο τόνος της φωνής του μετέφεραν την ίδια συγκίνηση και όταν τον συναντήσαμε στο διαμέρισμά του σε μια πολυκατοικία στο Παγκράτι. Ξεφυλλίζει ένα υπό έκδοση βιβλίο του με ντοκουμέντα γύρω από τον διωγμό. Μας δείχνει σε μια γωνιά του καθιστικού και ένα χειροποίητο παιδικό καρεκλάκι, που διατηρεί ζωντανή την ανάμνηση του πατέρα του, θύμα της ναζιστικής θηριωδίας. «Ηταν το πρώτο δώρο του πατέρα», λέει με συγκίνηση. «Ο πατέρας είχε λάβει μέρος σε μια εξέγερση στο Αουσβιτς στις 7.10.1944».
– Νοσταλγία για εσάς τι σημαίνει;
– Νοσταλγείς κάτι ευχάριστο. Για μένα η επιστροφή σε εκείνη την περίοδο της παιδικής μου ηλικίας φαντάζει σαν ξύπνημα σε εφιάλτη. Θυμάμαι την αδελφή μου που ξυπνούσε τα βράδια και φώναζε «ήρθε ο πατέρας». Ο πατέρας, όμως, δεν επέστρεψε ποτέ. Η νοσταλγία για τα χρόνια πριν από την Κατοχή συνδέεται με το καρεκλάκι που σας έδειξα. Νοσταλγώ βέβαια και τα χρόνια μετά τον πόλεμο.
– Σε αυτό τον εφιάλτη υπήρχε παρένθεση για παιχνίδι;
– Παίζαμε. Κάναμε μπάλες με πατσαβούρες, φτιάχναμε χαρταετούς με εφημερίδες και αλευρόκολλα, τοποθετούσαμε δίχτυα και πιάναμε πουλιά. Το παιχνίδι ήταν μια διέξοδος. Το παιδί είναι πάντα παιδί.
– Την ταινία του Ρομπέρτο Μπενίνι, «Η ζωή είναι ωραία», φαντάζομαι πως την έχετε δει.
– Είναι συγκλονιστικό φιλμ. Παρότι δεν συνδέεται απόλυτα με την ιστορία τη δική μου και της οικογένειάς μου, είχε στιγμές που ένιωσα πως τις έχω ζήσει. Μου θύμισε ένα επεισόδιο με τους Γερμανούς – τους έβλεπα μέσα από τις γρίλιες του παραθύρου ενός αγροκτήματος στο Χαλάνδρι, όπου κρυβόμασταν. Εψαχναν έναν Ελασίτη φωνάζοντας και χειρονομώντας.
– Παιδική ηλικία για εσάς τι σημαίνει;
– Αγχος και τρόμος. Το πρώτο μάγκωμα στην παιδική ψυχή, όμως, είχε γίνει πριν από τον πόλεμο. Παίζαμε στην πλατεία Συντάγματος στάκαμαν και ένα παιδάκι μού είχε πει: «Μην πας εκεί πίσω, είναι οι Εβραίοι, θα σε βάλουν σε ένα βαρέλι και θα σου πιουν το αίμα». Η ελπίδα και η δημιουργία ήρθαν μετά, ζήσαμε ωραία παιδικά χρόνια μετά την απελευθέρωση.
– Πότε μάθατε ότι ο πατέρας χάθηκε;
– Πάντα ελπίζαμε ότι θα γυρίσει. Δεν τον είδαμε ποτέ νεκρό, δεν τον κλάψαμε. Το πιστεύετε ότι τον έκλαψα στα εβδομήντα μου, όταν πήγα επισκέπτης στο Αουσβιτς;
– Αυτό που δεν ζήσατε, το χαμένο κομμάτι της παιδικής σας ηλικίας, επιστρέφει σαν επιθυμία;
– Εκείνη η περίοδος ήταν σαν ένα σχολείο, με την εξής έννοια: ήμασταν παιδιά της πολυκατοικίας και του καλοζωισμού, παιδιά της μεσαίας τάξης που βρέθηκαν ξαφνικά κυνηγημένα. Θυμάμαι την εικόνα της υπαίθρου, το πηγάδι, τις κότες, τα γουρούνια, τα πρόβατα… Η φύση, που με προστάτευσε εκείνη την περίοδο, επηρέασε καθοριστικά τη μετέπειτα ζωή μου.
– Τι είναι για εσάς χαρά;
– Η επιστροφή στη φύση.
– Μίσος;
– Γερμανική βία.
– Αγάπη;
– Λατρεία στην οικογένεια.
– Ασφάλεια;
– Η αγκαλιά της μάνας και του παππού. Θυμάμαι εμένα στην αγκαλιά της μάνας μου που έκλαιγε δίπλα σε ένα αναμμένο τζάκι γιατί είχαν πιάσει τον πατέρα μου. Θυμάμαι μια άλλη φορά, που πετάχτηκα ρωτώντας με περιέργεια τους γονείς μου: γιατί δεν πάμε να κρυφτούμε στον παππού Σούση. Αλλά και ο παππούς ήταν Εβραίος και έπρεπε να κρυφτεί.
– Διαφορετικότητα;
– Ενώ ανήκεις σε ένα σύνολο και δεν θέλεις να ξεχωρίζεις, έρχονται οι άλλοι για να σε ξεχωρίσουν.
– Ρατσισμός;
– Το άκρον άωτον της βίας.
– Τι σκέψεις έρχονται στον νου σας σήμερα, όταν βλέπετε μελαψά παιδιά στα φανάρια στα σταυροδρόμια της Αθήνας;
– Ολα τα παιδιά του κόσμου είναι παιδιά μας, και τα Εβραιόπουλα και τα Αραβόπουλα και τα Γερμανόπουλα και τα μαυράκια. Εχουμε την υποχρέωση να τα οδηγήσουμε σε έναν κόσμο όπου δεν θα ζήσουν αυτό που ζήσαμε εμείς.
Το ντοκιμαντέρ
Το «Φιλιά εις τα παιδιά», το ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ, κάποιες στιγμές φαντάζει σαν νανούρισμα το οποίο ηχεί σαν μοιρολόι για τα παιδιά που, όταν κατέβαιναν από τα τρένα στο Αουσβιτς, οδηγούνταν κατευθείαν στα κρεματόρια. Πέντε μικρά Εβραιόπουλα σώθηκαν στα χρόνια της Κατοχής χάρη σε οικογένειες χριστιανών. Η Ροζίνα Ασσέρ-Πάρδο, η Ευτυχία Νάχμαν-Ναχμία, η Σέλλυ Κούνιο-Κοέν, ο Σήφης Βεντούρας και ο Μάριος Σούσης, ηλικιωμένοι σήμερα, αφηγούνται το θρίλερ της παιδικής τους ηλικίας.
Η μουσική είναι του Νίκου Κυπουργού. Η ταινία προβάλλεται σήμερα στις 11 π.μ. στο Μουσείο Μπενάκη σε εκδήλωση του Εβραϊκού Μουσείου. Στους κινηματογράφους θα προβληθεί τον Ιανουάριο του 2013.