Ο Ιερεμίας Μπένθαμ και η Ελληνική Επανάσταση
Εισαγωγή-Επίμετρο: Κων/νος Παπαγεωργίου, Φιλήμων Παιονίδης
εκδ. Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
Οταν κάποιος βλέπει τον εαυτό του ως κάτοχο της ειδικής εκείνης κοινωνικής πολιτικής κι επιστημονικής γνώσης που είναι απαραίτητη για την άσκηση της ορθής, της καλής διακυβέρνησης, και όταν του αναγνωρίζεται μια τέτοια αυθεντία, τότε παρεμβαίνει και εμπλέκεται, άμεσα ή έμμεσα, στην πολιτική, στήνοντας γέφυρες στο πέρασμα «από τη θεωρία στην πράξη». Χομπς, Χιουμ, Λοκ, Σμιθ, Τζον Στιούαρτ Μιλ, Μοντεσκιέ, Ρουσσώ, Βολταίρος, Τοκβίλ, οι Γερμανοί Καντ, Χέγκελ, Μαρξ, αλλά και οι μεταγενέστεροι ομότεχνοί τους συνιστούν τον κανόνα. Οι πολιτικοί, από την άλλη, πάντα εκφράζουν την ανάγκη μιας θεωρητικής, ούτως ειπείν, θεμελίωσης της πολιτικής τους.
Για τον Τζέρεμι Μπένθαμ οι χώρες που διένυαν την παιδική τους ηλικία, ελεύθερες από βλαβερούς πολιτικούς θεσμούς, θεωρήθηκαν πεδίο δόξης λαμπρό για την απόδειξη των αληθειών του κομιστή τους, αλλά και την εφαρμοσιμότητα των ωφελιμιστικών ιδεών που αποτελούσαν βάση του πολιτικού – φιλοσοφικού του οικοδομήματος.
Η εμπλοκή του Αγγλου νομομαθούς, φιλοσόφου, νομικού και κοινωνικού μεταρρυθμιστή Τζέρεμι Μπένθαμ (1748-1832) στην Ελληνική Επανάσταση, την περίοδο 1823-1825 εκδηλώθηκε κατά τέσσερις τρόπους:
Πρώτον, με την αποστολή στη «Βουλή της ελευθέρας Ελλάδος» και σε δυτικόφρονες πολιτικούς (Μαυροκορδάτος, Νέγρης κ. ά.) ποικίλου υλικού από το έργο του για το ελληνικό Σύνταγμα, τη διοίκηση του νεότευκτου κράτους κ. λπ.
Δεύτερον, με την παράλληλη προσπάθεια να μεταφραστούν και να διαδοθούν οι ιδέες και τα έργα του στον ελληνικό χώρο μέσω επαφής με τον Κοραή.
Τρίτον, με τη μάλλον απρόθυμη μεσολάβησή του στις διαπραγματεύσεις (Λουριώτη, Ορλάνδου, Bowring) για τη σύναψη δανείου για τις ανάγκες του Αγώνα.
Τέταρτον, ο Μπένθαμ ανάλαβε «ιδίοις αναλώμασι» τις σπουδές δύο Ελλήνων στην Αγγλία (το μόνο από τα σχέδιά του που είδε να ευοδώνεται).
Βέβαια, οι παραινέσεις του Μπένθαμ δεν έτυχαν τότε της προσοχής που τους άξιζε. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η σχέση του Μπένθαμ με την Ελληνική Επανάσταση πήρε κακή τροπή: εξελίχθηκε ως σχέση εκείνων, των «φωτοσβηστήρων» (οι Ελληνες), που «σκοτώνουν» τις ιδέες που πετάνε (του Μπένθαμ).
Ωστόσο, αυτό που προκύπτει από τον εξαιρετικό τόμο των Εκδόσεων του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων είναι, πρώτον, ότι μετακενώθηκε ένα μέρος του έργου με τις ριζοσπαστικές απόψεις του μεγάλου Αγγλου φιλοσόφου (βλέπε στον ανά χείρας τόμο τη μετάφραση του μπενθαμιανού δοκιμίου «Περί δημοσιότητος» από τον νομικό, πολιτικό και λόγιο Αναστάσιο Πολυζωίδη) και, δεύτερον, ότι αναδεικνύεται μια σχεδόν άγνωστη, ιδιαίτερης σημασίας, ιδεολογική πτυχή του Αγώνα της Παλιγγενεσίας.
Ο Μπένθαμ για τους Ελληνες
Προς τον Κοραή (1824)
«…σας θεωρώ τον πλέον ευφυή και, ευτυχώς, τον πλέον ευυπόληπτο σύμβουλο που θα μπορούσε να έχει η χώρα σας…»
Προς τον Simon Bolivar (1825)
«…όταν όλες μου οι προσπάθειες να τους βάλω (τους Ελληνες) σε έναν σωστό δρόμο απέτυχαν πλήρως, προφασίστηκα φόρτο εργασιών για να διακόψω την αλληλογραφία μαζί τους, και αρνήθηκα να συναντήσω έναν συνάδελφό τους, τον Ζαΐμη, όταν ήρθε στην Αγγλία… κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η κατάληξη αυτού του αγώνα ενάντια στους πολύ πιο ανίκανους Τούρκους».