Οταν η Πολωνία και η Πορτογαλία ανακοίνωσαν πως δεν θα λάβουν μέρος στον επόμενο διαγωνισμό της Γιουροβίζιον εξαιτίας της δύσκολης οικονομικής κατάστασης ένας άνεμος σκοτεινών αμφιβολιών φύσηξε πάνω από τα ελληνικά μίντια. Η αναπαραγωγή της είδησης καλλιεργούσε ένα ήδη οικείο κλίμα: αν άλλες χώρες με αντικειμενικά λιγότερα προβλήματα από την Ελλάδα παίρνουν ανάλογες αποφάσεις, τι θα πρέπει να κάνουμε εμείς, οι αδιαμφισβήτητοι πρωταγωνιστές της ευρωπαϊκής κρίσης;
Το θέμα, αν και ήσσονος σημασίας, δεν επικεντρώθηκε (όπως θα έπρεπε) στην απλή αριθμητική: αν, δηλαδή, η Γιουροβίζιον ως ένα από τα πιο εμπορικά προϊόντα της ελληνικής τηλεόρασης «βάζει» μέσα την ΕΡΤ ή αν της γεμίζει τα ταμεία. Αντίθετα στις περισσότερες αναφορές προτάχθηκε το «ηθικό» στοιχείο: εφόσον η χώρα περνάει τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής της ιστορίας θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί με το τι μεταδίδεται από τη δημόσια τηλεόραση. Σε πρώτο επίπεδο διεκδικούνται δάφνες ηθικής τάξης: εδώ κόβουμε συντάξεις, θα πληρώνουμε τη Γιουροβίζιον;
Σε ένα δεύτερο επίπεδο η ιστορία «σοβαρεύει»: η χώρα περνάει περίοδο πένθους, επομένως ανάλαφρα «πανηγυράκια» τύπου Γιουροβίζιον δεν έχουν θέση στους δέκτες της κρατικής τηλεόρασης. Η προβολή θεαμάτων με κέφι και χαρά εισπράττεται ως ένα είδος πρόκλησης απέναντι στο δημόσιο αίσθημα. Και αν η Γιουροβίζιον είναι όντως ένα περαστικό «πανηγυράκι», πώς να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να αισθανθούν την περίοδο των εορτών που πλησιάζει… επικίνδυνα; Λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα η αμηχανία απέναντι στην… απειλή της γιορτής είναι διάχυτη. Πάντα υπήρχε μια πληθυσμιακή κατηγορία που δεν τα πήγαινε καλά με την καταναγκαστική χαρά αυτών των ημερών, αλλά τα τελευταία δύο χρόνια η υπόθεση «Χριστούγεννα» στην Ελλάδα ξεφεύγει από τη συνηθισμένη ρομαντική συναισθηματολογία ή τις χαριτωμένες κυνικές προσεγγίσεις. Φέτος είναι αλλιώς. Χωρίς λεφτά να ξοδέψουμε, με ανέργους στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, αισθανόμαστε να ασκείται πάνω μας μια διπλή συναισθηματική πίεση. Πρώτον, η αίσθηση ότι αν δεν καταναλώσουμε δεν θα γιορτάσουμε. Και δεύτερον, αν υπάρχει κόσμος που τα φέρνει δύσκολα, οφείλουμε η δική μας γιορτή να είναι σεμνή και διακριτική. Ή ακόμα καλύτερα: να μην έχει τίποτα το εορταστικό, αφού η χώρα πενθεί την απώλεια του ενός πέμπτου του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.
Ο Δεκέμβριος του 2008
Η αποκαθήλωση του εορταστικού πνεύματος μπορεί να συνδέεται σήμερα με την ύφεση και τα κακά οικονομικά των περισσότερων Ελλήνων, αλλά στην περίπτωση της Αθήνας έχει ρίζες στον Δεκέμβριο του 2008. Εκείνο τον φοβερό μήνα που στιγματίστηκε από τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και τις διαδοχικές ημέρες καταστροφών και λεηλασιών στο κέντρο της Αθήνας, ο εμπρησμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου εκτός από συναρπαστικό τηλεοπτικό θέαμα απέκτησε αμέσως πολιτικο-ιδεολογικές αναφορές και προεκτάσεις. Οπως ο βανδαλισμός των συμβόλων της αστικής Αθήνας ιδεολογικοποιήθηκε, έτσι και το καμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο έμελλε να καταστεί η ληξιαρχική πράξη θανάτου μιας εποχής «αθωότητας» για το κέντρο της Αθήνας.
Δεν είναι τυχαίο που μετά το 2008 κανένας δήμαρχος δεν επιχείρησε να στολίσει ξανά χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος. Ετσι, φέτος η νυν δημοτική αρχή ζήτησε από σπουδαστές της Σχολής Καλών Τεχνών να φιλοτεχνήσουν τα δικά τους δέντρα – μινιατούρες. Ο στόχος, όπως και πέρυσι, πασιφανής: να μην υπάρχει ένα μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο που θα μπορούσε να «προκαλέσει» (δηλαδή να γίνει στόχος)! Το αποτέλεσμα από κοντά είναι καλύτερο από όσο ακούγεται και προσωπικά το Σύνταγμα μου αρέσει περισσότερο φέτος σε σχέση με άλλες, πιο «πληθωρικές» χρονιές. Αλλά και χωρίς καθόλου χριστουγεννιάτικο δέντρο ή ακόμα περισσότερο χωρίς το «μεγαλύτερο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Ευρώπης» η Αθήνα έχει την ευκαιρία φέτος να ζήσει πραγματικά Χριστούγεννα. Απογυμνωμένοι από τους απατηλούς καταναγκασμούς ενός αχόρταγου καταναλωτισμού, άλλες, πιο σημαντικές ανάγκες έρχονται στην επιφάνεια και ζητούν εκπλήρωση. Είναι ακριβώς αυτές οι ανάγκες που ανακαλύπτουμε μέσα μας -επειδή όλη αυτή η ιστορία με την κρίση μάς ταρακούνησε για τα καλά- και που τροφοδοτούν νέες σχέσεις, νέα ξεκινήματα, νέες ματιές σε παλιά πράγματα. Ισως αυτά τα Χριστούγεννα δεν έχουμε τόσο πολύ ανάγκη να ξοδέψουμε. Αλλά να δούμε τι υπάρχει γύρω μας και πώς μπορούμε αυτό να το κάνουμε λίγο καλύτερο. Αυτό δεν μας λέει άλλωστε και το πνεύμα των Χριστουγέννων;