Ανέκαθεν τον μαγνήτιζαν οι πιο «ασυνήθιστες» πτυχές του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, αρκετές εκ των οποίων έχει ήδη αποκωδικοποιήσει, φωτίζοντας από μια πολύ διαφορετική οπτική γωνία τον καθημερινό βίο στην αρχαιότητα. Στο τελευταίο βιβλίο του διακεκριμένου αρχαίου ιστορικού, Ντάνιελ Ογκντεν, «Αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή Νεκρομαντεία» (εκδόσεις Εκάβη), η σχέση των πνευμάτων του κάτω κόσμου με τους ζωντανούς εξετάζεται εξονυχιστικά. Συνδυάζοντας τον άρτιο αφηγηματικό λόγο με την κριτική σκέψη, ο Ογκντεν παρουσιάζει μια σειρά από νεκρομαντικές ιστορίες, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον, όχι μόνο του ειδικού, αλλά και του απλού αναγνώστη.
Τα νόθα παιδιά
Ο Ογκντεν, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Εξετερ, αισθάνεται μάλλον άνετα με τον προσδιορισμό «κοινωνιολόγος ιστορικός», εξηγεί ότι υπάρχει ένα νήμα που ενώνει τα θέματα που ερευνά από την αρχή της ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας. «Το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής ήταν τα νόθα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα», λέει. «Οι αρχαίοι σας πρόγονοι είχαν την τάση να χρησιμοποιούν μεταφορές δυσμορφίας όταν αναφέρονταν στους νόθους γιους», συνεχίζει ο Βρετανός ερευνητής. «Απ’ αυτή τη μελέτη ανακάλυψα και ενδιαφέρθηκα για τις “αρχαίες κούκλες βουντού”, οι οποίες ήταν παραμορφωμένα είδωλα και από εκεί οδηγήθηκα στα δισκία με τις κατάρες, τη νεκρομαντεία και τη μαγεία», εξηγεί. Ο γεννημένος στο Μάντσεστερ Ογκντεν, πάντως, σπεύδει να διευκρινίσει ότι αν και τα θέματα που επιλέγει είναι πράγματι «ασυνήθιστα», εντούτοις ο ίδιος είναι «αρκετά συντηρητικός» ως προς τη μεθοδολογία του.
Εν μέρει, το βιβλίο για τη νεκρομαντεία γεννήθηκε μέσα από τις σκέψεις του συγγραφέα για θέματα ηθικής φύσεως και από την έντονη διάθεσή του να εξετάσει την ανάγκη του ανθρώπου να διατηρεί σχέσεις με αυτούς που δεν είναι πια μαζί μας. «Κάπως έτσι καταπιάστηκα με τους τρόπους, με τους οποίους οι αρχαίοι Ελληνες μιλούσαν στους νεκρούς τους», λέει ο Ογκντεν. «Βρήκα πολλά που με ενδιέφεραν, όχι όμως και απαντήσεις στα ευρύτερα ερωτήματα που έδωσαν το έναυσμα για τη συγκεκριμένη μελέτη», παραδέχεται.
Εξάσκηση και κίνδυνοι
Κατά τον Ογκντεν, η νεκρομαντεία δεν ήταν πτυχή της αρχαιοελληνικής κοινωνίας, αντίστοιχη με τη σημερινή απήχηση των ωροσκοπίων στις σελίδες των περιοδικών. «Οποιος έφτανε στο σημείο να την εξασκήσει, πρέπει να ήταν απελπισμένος και επιπλέον να το έπραττε με απόλυτη σοβαρότητα, καθώς ελλόχευε ο κίνδυνος μετάδοσης του θανάτου από τα φαντάσματα», εξηγεί. «Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητο ότι εκείνος που εξασκούσε τη νεκρομαντεία ενδιαφερόταν να μάθει το μέλλον. Μπορεί, για παράδειγμα, να αναζητούσε απαντήσεις σε εσχατολογικά ζητήματα», συμπληρώνει.
Σε ποιο βαθμό, όμως, μια πιθανή διάδοση τέτοιων πρακτικών στην αρχαία Ελλάδα αφαιρεί κάτι από το ειδικό βάρος του πολιτισμού της; Σύμφωνα με τον Ογκντεν, το ερώτημα είναι άτοπο. «Το λογικό τμήμα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού είναι μοναδικό, σημαντικό και τίποτα δεν μπορεί να το υπονομεύσει», τονίζει. «Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί κάποιος μπορεί να εκλάβει τη νεκρομαντεία ή τη μαγεία ως πιο παράλογη απ’ ό,τι η παγανιστική θρησκεία», διερωτάται και υπενθυμίζει πως ο Πλάτων κατανάλωσε άφθονο χρόνο «μελετώντας» την ανθρώπινη ψυχή.
Η συνέχεια με «Δράκοντες»
Ο Ογκντεν ολοκλήρωσε πρόσφατα τη συγγραφή του νέου του βιβλίου για ένα ακόμα «ασυνήθιστο» θέμα: τους δράκους. «Μπορεί να ακούγεται χαζό, όμως οι δράκοντες βρίσκονται στην καρδιά κάθε σημαντικού μύθου από αυτόν του Ηρακλή και του Ιάσονα μέχρι του Κάδμου και του Οδυσσέα» υποστηρίζει. «Οι ελληνορωμαϊκοί μύθοι σφαγής δράκων στην ελληνορωμαϊκή αφήγηση αποτελούν εφαλτήριο παραδόσεων που διατηρούνται μέχρι σήμερα, όπως αυτή του Αγίου Γεωργίου», επισημαίνει ο Ογκντεν. Η μελέτη με τίτλο «Δράκοντες, Ερπετά και Σφαγείς στον Κλασικό και Πρώιμο Χριστιανικό Κόσμο» αναμένεται να κυκλοφορήσει στη Βρετανία και στις ΗΠΑ πριν από το καλοκαίρι. Παραμένει άγνωστο αν θα μεταφραστεί στα ελληνικά.