ΓΙΟΥΤΖΗΝ Ο’ ΝΗΛ
Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα
σκην.: Γιάννης Χουβαρδάς
θέατρο: Εθνικό – Κεντρική Σκηνή
Στο αμερικανικό μιούζικαλ «Gypsy» (των Jule Styne και Stephen Sondheim της δεκαετίας του ’60) η στριπτιζού Ηλέκτρα (αλήθεια!) έδινε επαγγελματικές συμβουλές στην επίδοξη συνάδελφό της, την Τζίπσι Ροζ Λι: «Αν θέλεις να πας μπροστά, πρέπει να έχεις ένα gimmick στο νούμερό σου!». Ητοι, να έχεις κάποιο εύρημα, κάποιο τερτίπι, κάποιο κόλπο, κάτι τέτοιο τέλος πάντων… («You ’ve got to have a gimmick»). Την ίδια συνταγή πρέπει ν’ ακολουθεί και ο –καλλιτεχνικός– διευθυντής Γιάννης Χουβαρδάς στις σκηνοθεσίες του.
Εχοντας ενσωματώσει άπειρα έτερα – εκάτερα gimmicks στις προηγούμενες σκηνικές διδασκαλίες του, τώρα πρωτοτυπεί στο κλασικό αμερικανικό έργο του Γιουτζήν Ο’ Νηλ «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» με τον εξής τρόπο: εν είδει χορού βάζει δύο ζευγάρια δήθεν θεατών (Χάρης Τσιτσάκης, Θέμις Μπαζάκα, Μάγια Λυμπεροπούλου, Γιώργος Κοτανίδης) όχι μόνο να σχολιάζουν ως «μέσοι» σημερινοί Ελληνες μικροαστοί τα συμβαίνοντα, αλλά και ν’ ανεβαίνουν στη σκηνή και να επεμβαίνουν με απλοϊκά σχόλια –κι εκτός κειμένου του Ο’ Νηλ εννοείται– στη δράση.
Βέβαια, κάτι το μακρινά παρόμοιο υπάρχει και στον Ο’ Νηλ, που βάζει μερικούς ντόπιους να κουτσομπολεύουν έξω από το αρχοντικό της οικογένειας των Μάνον, αλλά δεν το κάνει καθόλου απλοϊκά όσο ο Χουβαρδάς στη συγκεκριμένη περίπτωση. Εδώ τον χορό τον εκπροσωπεί ο Σε, ο επιστάτης του κτήματος (Χρήστος Στέργιογλου) ο οποίος μονολογεί και σχολιάζει. Και το επιστέγασμα των gimmicks έρχεται στο τέλος του έργου όταν –ολότελα απροειδοποίητα– οι σκηνικοί ήρωες ανεβαίνουν σ’ ένα από τα θεωρεία της πλατείας, ενώ οι δήθεν θεατές κάθονται στη σκηνή. Αλλάζουν δηλαδή ρόλους έτσι στα βουβά και ολότελα αυθαίρετα και ανεξήγητα.
Ακολουθώντας την αρχαία συνταγή, ο Ο’ Νηλ έστησε τη δική του τριλογία σε τρία μέρη που κανονικά διαρκούν έξι ώρες. Το ξεπερασμένα φλύαρο έργο, που διαδραματίζεται μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου στις ΗΠΑ, βασίζεται στην «Ορέστεια», στους πειραγμένους μύθους της Ηλέκτρας, του Ορέστη και στο ριζικό μιας οικογένειας που βαρύνεται από κατάρες και ανοιχτές πληγές. Στην Αμερική αυτή, η Ηλέκτρα θεωρείται από τα θεμελιώδη αριστουργήματα του αμερικανικού θεάτρου. Μάλλον λόγω μεγέθους. Λέω θεωρείται. Προσωπικά τουλάχιστον, δεν κατάλαβα ποτέ το γιατί – κι ας μας το δίδασκαν για μήνες στο γυμνάσιο. Εδώ δεν υπάρχει καμιά κάθαρση. Ολοι οι ήρωες καταλήγουν όπως ακριβώς άρχισαν. Νευρωτικοί, απελπισμένοι και ολότελα αδικαίωτοι. Με τη γνωστή τάση του, λοιπόν, στα gimmicks, ο Γιάννης Χουβαρδάς συμπύκνωσε όλο αυτό το πληθωρικό υλικό σε τρεις ώρες και κάτι. Κι αυτό ήταν ήδη ένα επίτευγμα.
Εχοντας στη διάθεσή του μερικούς εξέχοντες ηθοποιούς –οι οποίοι πάντως δεν υπερέβαλαν τους εαυτούς τους– όπως τον Γιώργο Γάλλο, τον Χρήστο Λούλη, τον Ακύλλα Καραζήση, τον Χρήστο Στέργιογλου, τον Γιώργο Κοτανίδη και τον Αργύρη Πανταζάρα– η παράσταση στηρίχθηκε πάνω τους. Οι πιο ουσιαστικά γραμμένοι ρόλοι ήταν οι γυναικείοι. Εκεί ξεχώρισαν η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, η Μαρία Πρωτόπαπα και η Γιούλικα Σκαφιδά, κυρίως χάρη στα νοτιο-πολιτειακά καμπανάτα φορέματά τους (κοστούμια Ιωάννα Τσάμη).
Εννοείται ότι δεν είδα την πρώτη διδάξασα στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας–Χριστίνας, τη θρυλική Αλα Ναζίμοβα, το 1931, η οποία υποδυόταν τον ρόλο με την έμφαση των παλαιομοδίτικων ηθοποιών της παλιάς σχολής αφήνοντας πίσω της ένα θρύλο. Είδα όμως την Κατίνα Παξινού στην αμερικανική κινηματογραφική μεταφορά του 1947 και η μαρκάτη ερμηνεία της μου έχει εντυπωθεί μέχρι σήμερα.
Από την τωρινή παράσταση στο Εθνικό Θέατρο θα θυμάμαι μόνο την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στον ίδιο ρόλο. Οι –γιατί, στ’ αλήθεια, τόσο γελοιοποιημένα κακοντυμένες σημερινές γυναίκες;– Θέμις Μπαζάκα και Μάγια Λυμπεροπούλου επιλέχθηκαν, προφανώς από τον σκηνοθέτη, να συμπεριφέρονται ως αδαείς «Κατίνες»; Εν κατακλείδι, τούτη η Ηλέκτρα–Λαβίνια ατύχησε γενικώς.