Αυτές τις μέρες γιορτάζονται στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ τα ογδοντάχρονα του Φίλιπ Ροθ με διάφορες εκδηλώσεις, παρουσία και του συγγραφέα. Το Νιούαρκ, θυμίζουμε, είναι ο γενέθλιος τόπος και το φορτισμένο σκηνικό όλων, σχεδόν, των βιβλίων του.
Υποτίθεται ότι σύμφωνα με δική του δήλωση, ο Ροθ «έκλεισε ως συγγραφέας». Θα αποπειραθώ, λοιπόν, μία πολύ συνοπτική διαδρομή, μια ειδική διαδρομή μάλλον, ξεκινώντας από το αμετάφραστο ακόμα κείμενο που ο Ροθ είχε δημοσιεύσει το 1973 με τίτλο «Πάντοτε ήθελα να θαυμάζετε τη νηστεία μου ή Κοιτώντας τον Κάφκα», το οποίο ξεκινάει ως διήγημα και συνεχίζει ως δοκίμιο. Στο πρώτο μέρος, το μυθοπλαστικό, ο επτάχρονος Φίλιπ Ροθ αποκτά ως καθηγητή των Γίντις έναν περίεργο, αποστεωμένο Τσέχο μετανάστη ονόματι… Φραντς Κάφκα. Στον αινιγματικό αυτόν Κάφκα, ο πληθωρικός πατέρας του Ροθ προξενεύει μία από τις ανύπαντρες θείες του μικρού Φίλιπ. Στην αρχή, όλα πάνε καλά. Σύντομα όμως, και μόλις η σχέση πάει να γίνει δεσμός, ο χερ Κάφκα εξαφανίζεται. Η Αμερικανίδα θεία μένει με το παράπονο: δεν με βλέπει ποτέ, λέει στον πατέρα του Ροθ. Μονάχα μου στέλνει επιστολές, τη μία μετά την άλλη. Το ειδύλλιο καταρρέει.
Αυτή ήταν μία πρώτη απόπειρα του Ροθ να μπουρδουκλώσει την (ιστορική) πραγματικότητα με την επινόηση: ο Φραντς Κάφκα δεν πέθανε το 1924, αλλά διέφυγε στις ΗΠΑ και βρέθηκε να διδάσκει Γίντις στο… Νιούαρκ, συνεχίζοντας, κατά τα άλλα, τα γνωστά τερτίπια του με τις γυναίκες. Ο Ροθ θα ξαναδοκιμάσει κάτι ανάλογο με το μυθιστόρημα «Συγγραφέας Φάντασμα» (1979), όπου το alter ego του συγγραφέα, ο Νέιθαν Ζούκερμαν, νομίζει ότι ανακαλύπτει την ενήλικη πια Αννα Φρανκ κρυμμένη στο σπίτι του λογοτεχνικού του μέντορα, έχοντας μάλιστα ερωτικές φαντασιώσεις μαζί της. Το 1995, στο «Επιχείρηση Σάιλοκ», εμφανίζει τον ίδιο του τον εαυτό να πρωταγωνιστεί σε ένα έξοχο παιχνίδι πολιτικής φαντασίας με επίκεντρο το Παλαιστινιακό, μα και το Ολοκαύτωμα, επινοώντας και έναν «δεύτερο Ροθ», έναν σωσία, έναν doppelgaenger, ο οποίος μιλά δημοσίως υπέρ της διάλυσης του κράτους του Ισραήλ. Στη δε «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» (2004 – όλα τα βιβλία του Ροθ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις) πρωταγωνιστεί πια ολόκληρη η οικογένειά του σε μια εναλλακτική Αμερική των ’40s, η οποία βρίσκεται ένα κλικ πριν από τη συμμαχία με τη ναζιστική Γερμανία. Το ονειρικό τοπίο της παιδικής ηλικίας και ενός ανέμελου Νιούαρκ, γυρισμένο σε εφιάλτη.
Δεσμοί αίματος, ερωτικές σχέσεις, σεξ, μνήμη, πολιτική, θάνατος, το ίδιο το γράψιμο – έχουν ειπωθεί πολλά για τις θεματικές εμμονές του Ροθ. Στέκομαι περισσότερο όμως σε αυτή τη διαβολική ικανότητά του να διαστρέφει έντεχνα το πραγματικό ή, αλλιώς, να διαστρεβλώνει αριστοτεχνικά ακόμα και το επινοημένο (επιβεβαιώνοντας το μότο του Ναμπόκοφ που έχουμε ως τίτλο αυτού του σημειώματος), αποκαλύπτοντας όμως έτσι βαθύτερες αλήθειες.