Η τέχνη έχει ιδιόρρυθμο DNA. Ενα σύγχρονο έργο κρύβει μέσα του «γονίδια» παλαιότερων ρευμάτων, αναζητήσεων, ερωτήσεων που ίσως δεν απαντήθηκαν ποτέ. Με αυτό το σκεπτικό, η εντυπωσιακή έκθεση που συνδυάζει 60 εμβληματικά έργα από τη συλλογή του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και άλλα τόσα από την προίκα της Εθνικής Πινακοθήκης της Σκωτίας (με έμφαση στον σουρεαλισμό και το νταντά) μοιάζει με τον χάρτη ενός γενεαλογικού δένδρου, που αποκαλύπτεται στη Scottish National Gallery of Modern Art. Αποτυπώνει εκλεκτικές συγγένειες, φανερές ή υπόγειες συνδέσεις, «κληρονομικότητες». Τίτλος της, «From Death to death», ως σημείο αναφοράς στο σώμα, το ορμέμφυτο του θανάτου, τη δύναμη της ζωής, από το corpus που έχει συλλέξει εδώ και πολλά χρόνια ο Δασκαλόπουλος.
Το 3ο ταξίδι
Η παρουσίαση που ολοκληρώνεται στις αρχές Σεπτεμβρίου είναι το τρίτο κατά σειρά ταξίδι της συλλογής στο εξωτερικό. Μετά τη Whitechapel του Λονδίνου και το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ του Μπιλμπάο, ήρθε η σειρά της Σκωτίας. Η ειδοποιός διαφορά είναι πως στο Εδιμβούργο επιχειρείται μια διαφορετική αφήγηση, με τη συνύπαρξη έργων από το μουσείο που τη φιλοξενεί. Κάπως έτσι έργα του Αμερικανού γλύπτη Ρόμπερτ Γκόμπερ βρίσκονται πλάι πλάι με τον Γιαν Αρπ και τον Μαρσέλ Ντισάν. Η Σάρα Λούκας ζευγαρώνει με τον Μπαλτίς, τον Οτο Ντιξ και τον Πικάσο, ο Γιόζεφ Μπόις με τον Καλιφορνέζο Μάικ Κέλι, ο Μαγκρίτ με τον Μπρους Νάουμαν κ.ο.κ.
Η έκθεση έχει ροή και ουσία, καθώς οι αρμοί των συνδέσεων -είτε πρόδηλοι είτε υπαινικτικοί- οδηγούν σε νέους συνειρμούς. Και οι σουρεαλιστές συνοδοιπορούν αρμονικά με τους contemporary. Αλλωστε οι επιμελητές, όπως μας εξήγησαν, είχαν μια εξαιρετικά προσγειωμένη προσδοκία: να δείξουν στο κοινό της πατρίδας τους επιλογές από μια παγκόσμιας κλάσεως συλλογή -όπως τη χαρακτηρίζει ο βρετανικός Observer- που δεν είχαν ξαναεκτεθεί, φωτισμένες μέσα από τη συνομιλία με δημιουργίες καλλιτεχνών που άφησαν τη σφραγίδα τους στον 20ό αιώνα. Σε αντίθεση με τη βρετανική πρωτεύουσα όπου η συλλογή είχε κατατμηθεί σε ομάδες ή στην Ισπανία όπου επελέγησαν οι μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις, εδώ όλα παίζονται σε μια μικρή σκακιέρα. Είναι μια έκθεση με στρατηγική και στόχο, όπου τα πιόνια μπλέκονται μεταξύ τους και η παρτίδα ανατρέπεται. Το πιο θετικό στοιχείο είναι ότι υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις δύο «δεξαμενές», χωρίς η μία να «καπελώνει» την άλλη. Από τους καλλιτέχνες που έχει συγκεντρώσει ο Ελληνες συλλέκτης, τη μερίδα του λέοντος έχει ο Γκόμπερ, ενώ παρουσιάζεται όλη η ενότητα «Cremaster» του Μάθιου Μπάρνεϊ. Από τα γιγάντια έργα, υπάρχει η μνημειακή εγκατάσταση του Βραζιλιάνου Ερνέστο Νέτο.
Περφόρμανς
Στο πλαίσιο της έκθεσης, εντάχθηκε και η εξαιρετική περφόρμανς-παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου «Primal Matter», η οποία μετά το φεστιβάλ Αθηνών ανέβηκε στη Σκωτία στις 15 & 16 Μαρτίου. Αλλο ένα ευφυές -καμιά φορά σπαρακτικό- σχόλιο για την ανθρώπινη κατάσταση, το σώμα, τη συνύπαρξη, το παράφορο της ζωής. Μαζί με τον Παπαϊωάννου, στη σκηνή ανέβηκε ο ταλαντούχος Μιχάλης Θεοφάνους. Το παρών στη Σκωτία έδωσε και ο ίδιος ο συλλέκτης, που παρέθεσε γεύμα σε καλλιτέχνες, επιμελητές, δημοσιογράφους και προσωπικότητες όπως ο πατριάρχης των Tate, Νίκολας Σερότα.
Ο Δασκαλόπουλος, που είναι μέλος σε συμβούλια μεγάλων διεθνών μουσείων, ξεκαθάρισε αυτήν τη φορά ότι δεν προτίθεται να ιδρύσει δικό του μουσείο στην Ελλάδα. Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι η αξιοποίηση και η ανάδειξη της συλλογής μέσα από εκθέσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Για εκείνον το στοίχημα δεν είναι να βλέπει τη συλλογή ως κάτι στατικό αλλά ως νέο εργαλείο στα χέρια επιμελητών και όχι μόνον. Δεν δίστασε μάλιστα να τη χαρακτηρίσει «αποθετήριο», το οποίο είναι ουσιαστικά προσβάσιμο σε όποιον έχει μια μελετημένη πρόταση παρουσίασης. Και το ΕΜΣΤ που θα είναι έτοιμο σε λίγο καιρό; Ο Δασκαλόπουλος πιστεύει στη συνέργεια ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, ελπίζει ότι το μουσείο θα αποκτήσει το δικό του κοινό και ότι θα αναπτύξει μια διαφορετική, πιο έντονη, μια σχέση διάδρασης με τους Ελληνες συλλέκτες. Ο ίδιος προτιμά να επενδύσει στον πολιτισμό, σαν μια μορφή φιλανθρωπίας και εκπαίδευσης μέσα από την τέχνη. Οσο για την εικόνα της χώρας εκτός των συνόρων, ο πρόεδρος του ΣΕΒ είπε κάτι σοφό: «Οι ξένοι εισπράττουν ό,τι εμείς εκπέμπουμε».