Εκατόν είκοσι ευρώ το «κεφάλι». Κυριολεκτικά. Τόσο κάνει στη μαύρη αγορά η προτομή του Νίκου Καζαντζάκη, η οποία μαζί με εκείνες του Αντώνη Τρίτση και του Ελ Γκρέκο έκαναν φτερά από τον περιβάλλοντα χώρο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων και πιθανώς να έχουν πουληθεί για μέταλλο από τα μέλη της «μαφίας του σκραπ». Τους τελευταίους μήνες, άγνωστοι έχουν «σηκώσει» οκτώ συνολικά ορειχάλκινες προτομές και ένα ανάγλυφο, από διάφορα σημεία της Αθήνας.
Η αστυνομία κατάφερε πριν από λίγο καιρό να εντοπίσει τέσσερις από αυτές, πλην όμως ο κλεφτοπόλεμος συνεχίζεται με απόπειρες αρπαγής και φθορές σε πολλά από τα αγάλματα που κοσμούν τον δημόσιο χώρο.
Από τα συνολικά 274 έργα, τα 54 κινδυνεύουν περισσότερο καθώς είναι φτιαγμένα από μπρούντζο, μέταλλο ιδιαιτέρως περιζήτητο από παράνομα κυκλώματα.
Την ίδια ώρα, ο Δήμος Αθηναίων ανακοίνωσε ότι θα υλοποιήσει στο άμεσο μέλλον ένα πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασης εκατό εξ αυτών των γλυπτών, τα οποία κινδυνεύουν, εκτός από τους κλέφτες, από την όξινη βροχή, τα γκράφιτι και τους βανδαλισμούς.
Πολιτικές έριδες
Οι κλοπές αγαλμάτων έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό αλλά παρόμοια κρούσματα είχαν σημειωθεί και παλαιότερα. Τότε βέβαια τα κίνητρα ήταν αμιγώς πολιτικά.
Η προτομή του Ναπολέοντος Ζέρβα, που έχει αλλάξει διάφορες θέσεις στην πόλη, είχε πέσει πολλές φορές θύμα αρπαγής και βανδαλισμού από δράστες που ανήκαν στον αντίθετο ιδεολογικό χώρο.
Σε αντίποινα, εξαφανιζόταν το άγαλμα του εθνικού ήρωα της Κούβας, Χοσέ Μαρτί, που έχει κάνει φτερά πολλές φορές, με πιο πρόσφατη την 28η Μαΐου του 2012. Η ειρωνεία είναι ότι ο ισπανικής καταγωγής ποιητής (1853 -1895) δεν ήταν ταγμένος στα κομμουνιστικά ιδεώδη αλλά στην απελευθέρωση του νησιού από τον αποικιοκρατικά δεινά.
Ο θαυμασμός βέβαια που έτρεφαν γι’ αυτόν ο Φιντέλ Κάστρο και ο Τσε Γκεβάρα τον κάνουν στην Ελλάδα εύκολο στόχο για τους αντιφρονούντες.
Στην εποχή της κρίσης, οι κλοπές των αγαλμάτων αποφασίζονται με άλλες παραμέτρους: κατά πόσο είναι εύκολο να τις αποσπάσει κανείς από το μέρος όπου είναι τοποθετημένες και το βάρος τους.
Η τιμή του ορειχάλκου είναι περίπου 4 – 6 ευρώ το κιλό και οι προτομές ζυγίζουν 15 – 20 κιλά καθώς το εσωτερικό τους είναι κούφιο. Μέχρι στιγμής τα περισσότερα κρούσματα έχουν σημειωθεί στον περιβάλλοντα χώρο του Πνευματικού Κέντρου στην Ακαδημίας, στην Κυψέλη και τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, σε σημεία μάλιστα τα οποία κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει πολυσύχναστα, όπως ο πεζόδρομος της Μασσαλίας.
Οι δράστες ολοκληρώνουν την πράξη τους σε δύο σκέλη. Ενα βράδυ πριν από την κλοπή, κάποιος πηγαίνει με μια βαριοπούλα για να διαλύσει ή να χαλαρώσει τους αρμούς που συνδέουν το γλυπτό με τη μαρμάρινη βάση. Με αυτόν τον τρόπο, είναι πολύ πιο εύκολο να αποκαθηλώσουν την προτομή το επόμενο βράδυ.
Οι απώλειες
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο Δήμος Αθηναίων, ο κατάλογος των απωλειών περιλαμβάνει συνταγματάρχες, αντιστασιακούς, δημάρχους, ζωγράφους, αγωνιστές του 1821 κ.ά. Από το Πνευματικό Κέντρο εξαφανίστηκαν οι προτομές του πρόωρα χαμένου Αντώνη Τρίτση, διά χειρός Κώστα Αργύρη, του Ελ Γκρέκο, έργο του Κώστα Βαλσάμη, και του Νίκου Καζαντζάκη, διά χειρός Θανάση Απάρτη.
Λίγο πιο κάτω, επί της συμβολής Εδουάρδου Λω και Σταδίου, κλάπηκε ένα ορειχάλκινο ανάγλυφο στη μνήμη του Σωτήρη Πέτρουλα, του γλύπτη Γιώργου Χουλιαρά. Στην Κυψέλη, κλάπηκαν μια ορειχάλκινη προτομή του αγωνιστή του 1821 Αθανάσιου Πετμεζά στη λεωφόρο Γαλατσίου, η οποία είναι έργο του περίφημου Τήνιου γλύπτη Σώχου, και η ορειχάλκινη προτομή του αντιστασιακού Θανάση Σκούρα στην συμβολή Κελαινούς και Θάσου, διά χειρός Μιχάλη Κάσση.
Στο δυτικό άκρο της πλατείας Αιγύπτου, το ορειχάλκινο μπούστο του Συνταγματάρχη Ψαρρού, έργο άγνωστου γλύπτη. Στη λεωφόρο Αλεξάνδρας η προτομή του Αθανάσιου Λευκαδίτη, ιδρυτή του ελληνικού προσκοπισμού, έργο του επίσης Τηνιακού Λάζαρου Λαμέρα. Και βέβαια η προτομή του Χοσέ Μαρτί, δωρεά της πρεσβείας, από τη Μιχαλακοπούλου.
Περιφρούρηση
Η αστυνομία κατάφερε να εντοπίσει τέσσερις από αυτές, των Πετμεζά, Σκούρα, Ψαρρού και Λευκαδίτη σε σκραπατζίδικα (επιχειρήσεις εμπορίας μετάλλων) στον Ασπρόπυργο.
Ωστόσο, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, είναι σχεδόν αδύνατον να υπάρξει περιφρούρηση και περιπολίες για τα 274 αγάλματα. Στην Ιταλία, όπου υπήρξαν ανάλογα φαινόμενα (κυρίως στην Πιάτσα Ναβόνε στη Ρώμη) είχε πέσει στο τραπέζι η πρόταση να μπουν προστατευτικά κάγκελα, η οποία απερρίφθη για αισθητικούς λόγους με το επιχείρημα ότι είναι σαν να χτίζει κανείς με τούβλα τη σκηνή ενός θεάτρου.
Η Δημοτική Αστυνομία έχει αυξήσει τις περιπολίες της, χωρίς όμως να μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω.
Αλλο ένα πρόβλημα είναι ότι οι κλοπές αργούν να γίνουν αντιληπτές, καθώς οι κηπουροί του δήμου, που πήγαιναν καθημερινά σε αλσύλλια και πάρκα, τώρα πηγαίνουν εκ περιτροπής σε διάφορους χώρους για λόγους οικονομίας.
Ορισμένες φορές, η παρατηρητικότητα των ίδιων των κατοίκων έχει σώσει πολλά αγάλματα καθώς καταγγέλλουν ότι κάποιος έχει διαλύσει τις βάσεις τους.
Αν τα κλεμμένα αγάλματα δεν βρεθούν μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, τότε ο δήμος φροντίζει για την αντικατάστασή τους, η οποία κοστίζει περίπου 2.500 ευρώ.
Για να προχωρήσει βέβαια η διαδικασία αυτή, πρέπει είτε να βρίσκεται εν ζωή ο γλύπτης είτε να γνωρίζει κανείς πού θα μπορούσε να βρεθεί το πρωτότυπο έργο ώστε να γίνει το εκμαγείο του.
Πρωτοβουλίες
Το μόνο ίσως που μπορεί να προστατεύσει τα γλυπτά είναι η αγάπη των ίδιων των κατοίκων της πόλης. Ο δήμος έχει ήδη υλοποιήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα στην Κυψέλη με μια προτομή του Κανάρη, την οποία υιοθέτησαν τα παιδιά του Πολυπολιτισμικού Σχολείου της περιοχής. Συντηρητές τούς έκαναν ειδικό μάθημα ad hoc και εκείνα περνούσαν καθημερινά για να δουν εάν υπάρχουν φθορές, γκράφιτι κ.ά.
Στο μεταξύ, οι δημοτικές αρχές προχωρούν μια δράση συντήρησης εκατό γλυπτών από αυτά που είναι διάσπαρτα στην πόλη. Η επιλογή τους έγινε ανάλογα με τον βαθμό της φθοράς. Ανάμεσά τους είναι και μερικά από τα αθηναϊκά ορόσημα όπως ο Ξυλοθραύστης στην Ηρώδου Αττικού, απέναντι από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, και ο Δισκοβόλος, στο ίδιο σημείο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συχνές διαδηλώσεις και τα επεισόδια που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα, είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν εκτεταμένες φθορές σε αγάλματα. Υπάρχουν και τα μόνιμα θύματα, που χειμώνα – καλοκαίρι βρίσκονται «τραυματισμένα». Το γλυπτό «Ηπειρος» και το άγαλμα της Λέλας Καραγιάννη στην οδό Τοσίτσα.
Αν σκεφτεί κανείς ότι η Καραγιάννη, μητέρα επτά παιδιών, εκτελέστηκε από τους ναζί, προκαλεί μεγάλη απορία γιατί κάποιοι επιτίθενται συνεχώς στο άγαλμά της. «Δυστυχώς, μπορεί να μη γνωρίζουν καν ποια ήταν», λέει στην «Κ» ένας από τους έμπειρους συντηρητές που συνεργάζονται με τον Δήμο Αθηναίων, ο Βασίλης Μαρκάκης. «Το πρόβλημα είναι ότι οι Αθηναίοι θεωρούν ότι τα γλυπτά ανήκουν στο κράτος και δεν είναι δικά τους, συνεπώς δεν χρειάζεται να τα σέβονται. Τα αντιμετωπίζουν ως σύμβολα κρατικής εξουσίας, ακόμα και αν πάνε να σπάσουν το γλυπτό ενός ανθρώπου που έχασε τη ζωή του διότι τα έβαλε με την Γκεστάπο. Εμείς οι συντηρητές κάνουμε τα πάντα για να προστατεύσουμε τα αγάλματα από τις φθορές του χρόνου, των ρύπων, της όξινης βροχής και των βανδαλισμών».