Ενας θίασος αποτελούμενος από νέους ηθοποιούς και την πρώην καθηγήτριά τους δεν είναι ό,τι πιο συνηθισμένο. Στην περίπτωση της ομάδας «Πάλσαρ», που το 2012 παρουσίασε την πρώτη της παραγωγή -μια δραματουργική σύνθεση βασισμένη σε 15 διηγήματα του Κάφκα- αυτή η αντισυμβατική σχέση έχει μέχρι στιγμής επιφέρει μόνο θετικά αποτελέσματα, καθώς η σκηνοθετική εμπειρία της Βίκυς Γεωργιάδου συνδυάζεται με τον ενθουσιασμό των μέχρι πρότινος μαθητών της στην Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης «ΑΡΧΗ».
Για το δεύτερο εγχείρημά της, η ομάδα επιλέγει για άλλη μια φορά να μεταφέρει το κοινό σε έναν κόσμο που διαφέρει μόνο επιφανειακά από τον δικό μας. Το έργο «Μια Αγνωστη από τον Σηκουάνα» του κορυφαίου Αυστροούγγρου συγγραφέα Εντεν φον Χόρβατ παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μετάφραση Βίκυς Γεωργιάδου και Μελίνας Γαρμπή.
«Μας ενδιαφέρει να παρουσιάζουμε σημαντικά έργα, που δεν είναι γνωστά στο ελληνικό κοινό», υπογραμμίζει η σκηνοθέτις, χαρακτηρίζοντας τον γερμανόφωνο συγγραφέα σχεδόν «εφάμιλλο του Σαίξπηρ» και το έργο του «ένα δώρο για τον ηθοποιό». Παραδόξως, τα έργα του Χόρβατ παραμένουν στην πλειοψηφία τους αμετάφραστα και κατά συνέπεια άγνωστα στην Ελλάδα. Μία συμπαραγωγή της ομάδας «Πάλσαρ» και του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, η «Αγνωστη» έκανε πρεμιέρα στην Καβάλα πριν μεταφερθεί στην Αθήνα. Μαζί με τα μέλη της ομάδας, Αθανασία Αγοράκη, Βούλα Βερδελή, Γενοβέφα Ζάγγα, Γιώργος Καφετζόπουλος, Γιούλη Καρναχωρίτη, Ιφιγένεια Μακρή, Φοίβος Συμεωνίδης και Παντελής Φλατσούσης, συμπράττει ο ηθοποιός Τάσος Τσουκάλης, ενώ τη μουσική υπογράφει και ερμηνεύει ζωντανά ο Κώστας Ανδρέου.
Η «Αγνωστη», το πρώτο έργο που έγραψε ο Χόρβατ μετά την έναρξη της λογοκρισίας στη Γερμανία από την κυβέρνηση του Χίτλερ, το 1933, μεταμφιέζεται ως σκοτεινό παραμύθι για να ασκήσει κοινωνική κριτική. Οπως προηγούμενα έργα του συγγραφέα, επικεντρώνεται γύρω από τη φιγούρα του μικροαστού, που αυτοπροσδιορίζεται ως θύμα, «χρησιμοποιώντας την έννοια του “καημένου” για να γίνει τέρας», τονίζει η Βίκυ Γεωργιάδου. Οι χαρακτήρες του Χόρβατ είναι «άνθρωποι στον αέρα και πρέπει να πιαστούν από κάτι» συμπληρώνει ο Φοίβος Συμεωνίδης. Ανθρωποι που κάνουν ό,τι μπορούν «για να φαίνονται χρήσιμοι», όχι από ενδιαφέρον για τους άλλους, αλλά από εγωισμό και ματαιοδοξία, καθώς το «φαίνεσθαι» απασχολεί τη μικρή τοπική κοινωνία πολύ περισσότερο από το «είναι».
Τοποθετώντας τη δράση στο Παρίσι του Μεσοπολέμου, η παράσταση σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας Ευρώπης που μαστίζεται από τη φτώχεια, την ανεργία, τη διάχυτη ανασφάλεια και φυσικά την άνοδο του φασισμού καθώς, σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα, «το παζάρι της ανασφάλειας δίνει μετοχές σε φασιστικές τάσεις». Η υπόθεση, που θα μπορούσε κάλλιστα να εκτυλίσσεται στη σύγχρονη Αθήνα, αντλεί έμπνευση από τη νεκρική μάσκα της «Αγνωστης του Σηκουάνα», που κοσμούσε τους τοίχους των κατοικιών πολλών καλλιτεχνών από τις αρχές του 20ού αιώνα και αποτέλεσε έναυσμα για πολυάριθμα λογοτεχνικά έργα. Σύμφωνα με τον θρύλο, το προσωπείο είχε δημιουργήσει ένας γιατρός στο νεκροτομείο του Παρισιού, εντυπωσιασμένος από την ομορφιά μιας κοπέλας που ανασύρθηκε νεκρή από τα νερά του ποταμού.
Πρόσφορο έδαφος στην ελπίδα
Εχοντας χάσει τη δουλειά, την αγαπημένη του Ιρένε και τα χρήματα, που υπεξαίρεσε μέσα στην απελπισία του, ο Αλμπερτ δεν βρίσκει άλλη διέξοδο πέρα από την αυτοκτονία ή το έγκλημα. Οταν η ληστεία, στην οποία εμπλέκεται, καταλήγει σε φόνο, σκέφτεται σοβαρά να δώσει τέλος στη ζωή του, όμως σώζεται από την επέμβαση ενός «από μηχανής θεού»: μιας νεαρής γυναίκας, που αυτοκτόνησε πέφτοντας στον Σηκουάνα και τώρα εμφανίζεται λαχταρώντας «να κερδίσει τη λύτρωση», εξηγεί η Γιούλη Καρναχωρίτη.
Η Αγνωστη ισχυρίζεται ότι ήταν μαζί με τον Αλμπερτ τη νύχτα της ληστείας, προσφέροντάς του άλλοθι και μία δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, πριν επιστρέψει ξανά στην ανυπαρξία.
Νεράιδα των νερών
Ο μοναδικός χαρακτήρας, που προσφέρει χωρίς να ζητά αντάλλαγμα, είναι μια γυναίκα ήδη νεκρή, μια «νεράιδα των νερών, που δεν έχει τίποτα να χάσει», αναφέρει η Ιφιγένεια Μακρή. Ακόμα κι εκείνη, πάντως, «στη διάρκεια του έργου αρχίζει να ζητάει», καθώς συνειδητοποιεί ότι πλησιάζει στον αρχικό στόχο της, δηλαδή την ανυπαρξία, και προσπαθεί με διάφορα τεχνάσματα «να κρατηθεί στη ζωή», συνεχίζει η ηθοποιός, ώσπου στο τέλος αποδέχεται τη μοίρα της και επιστρέφει στα νερά.
Οπως και στις αρχαίες τραγωδίες «ο από μηχανής θεός στην πραγματικότητα δεν υπάρχει», διευκρινίζει η σκηνοθέτις: Χρόνια αργότερα, ο Αλμπερτ επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος μαζί με την Ιρένε και τον μικρό τους γιο, και αγοράζουν μία μάσκα της «Αγνωστης» για το υπνοδωμάτιό τους. Στο μικρό αγόρι, που τρέφει έναν ανεξήγητο φόβο για τα σκοτεινά σημεία, διακρίνονται οι συνέπειες των πράξεων και της συγκαλυμμένης ενοχής του Αλμπερτ.
Εδώ αναδεικνύεται σε όλο της το μεγαλείο η βαθιά αντίφαση, που βρίσκεται στον πυρήνα της παράστασης: Αφενός, παρακολουθούμε «την περιθωριοποίηση ενός ανθρώπου από την κοινωνία, που τον αναγκάζει να φτάσει στα άκρα», υπογραμμίζει ο Παντελής Φλατσούσης. Ωστόσο, η ευθύνη του για τις πράξεις του δεν εκμηδενίζεται επειδή οι συνθήκες είναι αντίξοες: «Οι συνθήκες είναι αντίξοες γιατί εμείς τις κάνουμε αντίξοες. Εχουμε απόλυτη ευθύνη, γιατί εμείς δημιουργούμε έναν κόσμο, στον οποίο δεν μπορούμε να ζήσουμε», προσθέτει.
Τελικά, αυτή η αντίφαση ίσως προσφέρει έδαφος στην ελπίδα πως ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος, αν και ο Χόρβατ δεν προτείνει λύσεις, ούτε καταφεύγει σε ηθικολογίες, επιδιώκοντας απλά «να παρουσιάσει τα πράγματα ως έχουν» εξηγεί η Βίκυ Γεωργιάδου. Τις στιγμές συγκίνησης διαδέχεται ο κυνισμός σε μία προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης, που είναι είτε απαισιόδοξη είτε ρεαλιστική, ανάλογα με τη διάθεση του θεατή, αλλά σίγουρα δεν στερείται χιούμορ – όπως στη σκηνή, όπου η γειτονιά περιμένει με ανυπομονησία να μάθει την ταυτότητα του δολοφόνου, αλλά οι αστυνομικοί συζητούν «για μπίρες και λουκάνικα», ανυπομονώντας να τελειώσει η βάρδιά τους.
Αγνωστα κείμενα
Το πρόγραμμα της παράστασης περιλαμβάνει 24 κείμενα του Εντεν φον Χόρβατ, τα 20 εκ των οποίων μεταφράζονται, όπως και η «Αγνωστη», για πρώτη φορά. Η παράσταση συνεχίζεται απόψε και αύριο στο θέατρο «Baumstrasse» (Σερβίων 8, Βοτανικός).