Δεν έχω ταξιδέψει στη Ρωσία. Ωστόσο, χάρη στη λογοτεχνία της, το σινεμά της, χάρη στην κλασική μουσική της και βέβαια χάρη στην ιστορία της, μοιάζει οικείος τόπος. Καθώς εορτάζεται στη Ρωσία η Ημέρα Νίκης κατά των δυνάμεων του ναζισμού, είναι μάλλον εύκολο ο νους να ταξιδέψει νοητά στη χώρα και την ιστορία της μέσω της τέχνης. Θυμάμαι, για παράδειγμα, μια σκηνή από τη σκληρή ρωσική ταινία «Λίλιαν για πάντα», στην οποία έφηβοι στη Μόσχα του 2002 σνιφάρουν κόλλα, πίνουν αλκοόλ μέχρι εξαντλήσεως, εκπορνεύονται και εξαθλιώνονται παίζοντας με τα πολεμικά παράσημα κάποιου βετεράνου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος έχει πεθάνει.
Νεαροί και νεαρές φορούν τα παράσημα χαζογελώντας μέσα στην απελπισία τους, τα κοροϊδεύουν (τα ήδη παραπεταμένα τεκμήρια ανδραγαθίας) διότι δεν σημαίνουν τίποτα γι’ αυτά τα παιδιά. Λογικό είναι: βιώνουν έναν μηδενισμό, εγκαταλελειμμένα από γονείς, χωρίς προοπτική, αφημένα σε βολικές και αυτοκαταστροφικές ηδονές που καταναλώνονται σαν αναψυκτικά.
Η συγκεκριμένη σκηνή έχει έναν δυναμικό συμβολισμό και θα μπορούσε να πει κανείς ότι θέτει ένα ερώτημα: προς τι όλη εκείνη η ανδραγαθία, ο πατριωτισμός, η αφοσίωση στο καθήκον; Για να καταλήξουμε εδώ; Σε μια παρακμή που, ειδικά για την πρωταγωνίστρια, θα έχει μοιραία κατάληξη;
Παρακολουθώντας διαδικτυακά τους εορτασμούς στη Μόσχα, σκέφτηκα και τον Βασίλι Γκρόσμαν, εκείνον τον εξαιρετικό συγγραφέα και πολεμικό ανταποκριτή, δημιουργό του εκπληκτικού μυθιστορήματος «Ζωή και πεπρωμένο». Εναν μοναδικό γραφιά που αποτύπωσε όσο λίγοι τον πόλεμο στο Ανατολικό Μέτωπο – για να εκδιωχθεί αργότερα από τον Στάλιν και να πεθάνει πικραμένος.
Οι εορτασμοί, κάθε χώρας, κάθε έθνους, έχουν τη σκοτεινή τους πλευρά, αναπόφευκτα. Αυτό δεν τους ακυρώνει. Μας θυμίζει όμως ότι η μνήμη είναι μια πονεμένη υπόθεση.