Ονειρεύεται βιβλία σε όλα τα σπίτια και τα σχολεία. Δασκάλους ενθουσιασμένους με τα βιβλία, έναν υπουργό Παιδείας με όραμα, έναν υπουργό Πολιτισμού που δεν κλείνει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και το πρόγραμμα φιλαναγνωσίας των σχολείων στη μέση του χρόνου, αφήνοντας απογοητευμένους μαθητές και δασκάλους.
Ο λόγος για τη Σοφία Μαντουβάλου, μία από τις σημαντικότερες Ελληνίδες συγγραφείς βιβλίων για παιδιά, η οποία είναι υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο Χανς Κρίστιαν Αντερσεν 2014.
H δημιουργική πορεία τριάντα χρόνων της στον χώρο της λογοτεχνίας και η πολυετή θητεία της στην εκπαιδευτική τηλεόραση ήταν το «υλικό» της συνομιλίας της με την «Κ».
Εννοείται πως δεν θα μπορούσαν να λείψουν τα παραμύθια. «Ονειρεύομαι όλους τους μεθοδικούς, μέτριους και μίζερους αυτής της χώρας, να τους τρώνε οι δράκοι των παραμυθιών. Τώρα μόλις μου ήρθε μια ιδέα για παραμύθι», μου είπε. Κι από εκεί ξετυλίχτηκε το κουβάρι της συζήτησής μας εφ’ όλης της ύλης…
– Πώς αισθανθήκατε όταν μάθατε την υποψηφιότητά σας για το Διεθνές Βραβείο Αντερσεν;
– Δεν το κρύβω πως είμαι πολύ χαρούμενη, αλλά πιστέψτε με αυτό που αναζητάω γράφοντας δεν είναι η αναγνώριση αλλά η κατανόηση. Αυτό που έχω ανακαλύψει για τον εαυτό μου μέσα στη συγγραφική μου πορεία και το έχουν παρατηρήσει και όσοι με διαβάζουν, είναι ότι ψάχνω να βρω τον ιδανικό για μένα αναγνώστη, το άλλο μου εγώ, που θα μοιραστεί τη δική μου αισθητική για τον κόσμο.
Την αισιοδοξία, τον καταλυτικό ρόλο που έχει το χιούμορ στη ζωή, την καθημερινή επανάσταση της πραγματικότητας για ένα καλύτερο αύριο μέσα από το σπάσιμο της στερεότυπης σκέψης.
– Είστε ένας επαναστατικός τύπος;
– Δεν ξέρω πόσο επαναστατική υπήρξα στη ζωή μου, αλλά η αναζήτηση της προσωπικής μου αλήθειας μέσα από τη γραφή είναι επαναστατική. Ο εσωτερικός μου πυρήνας είναι πυρήνας ελευθερίας. Γι’ αυτό και στα βιβλία μου προσκαλώ τους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες σε δημιουργικές ανατροπές και αταξίες.
– Εχετε βρει τον ιδανικό αναγνώστη;
– Ολα τα παιδιά στα σχολεία που με προσκαλούν. Οι αστραπές στα μάτια τους δείχνουν πως με καταλαβαίνουν, είναι το καλύτερο βραβείο. Δεν χρειάζομαι πολύ χρόνο να τα πείσω πως η φαντασία διαμορφώνει την πραγματικότητα. Και τότε χαίρομαι σαν τα μικρά παιδιά.
– Μοιάζει να έχετε μια ιδιαίτερη επαφή με τα μικρά παιδιά μέσα από τα βιβλία σας; Από πού πηγάζει;
– Ισως από το γεγονός ότι ονειρεύομαι σαν παιδί, ίσως γιατί οι σπουδές μου στην ψυχολογία και τα παιδαγωγικά έχουν αντικείμενο το παιδί, ίσως γιατί το χιούμορ και το παράλογο είναι κάτι που απολαμβάνουν τα παιδιά. Διαλέγω τα θέματά μου με στόχο να απαντούν στην αχόρταγη περιέργεια των παιδιών για την πραγματικότητα, τα υποκινώ σε δημιουργικές αταξίες και θα ήθελα σε μένα να συναντούν έναν φίλο που τα νιώθει και τα κατανοεί. Μην ξεχνάμε πως παραμυθία στη γλώσσα μας σημαίνει παρηγοριά, βάλσαμο ψυχής αλλά και συμβουλή. Και αυτά όλα τα χρειάζονται τα παιδιά.
– Πηγαίνετε συχνά στα σχολεία;
– Εδώ και τριάντα χρόνια επισκέπτομαι τα σχολεία ως εθελοντής πολιτισμού. Θα έλεγα εξαντλητικά συχνά, όπως εξάλλου και οι ομότεχνοι μου συγγραφείς. Η προώθηση της φιλαναγνωσίας στα σχολεία είναι προτεραιότητά μας. Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν το παραμύθι της ζωής γραμμένο από όλους τους παραμυθάδες της γης έμπαινε καθημερινά στα σχολεία; Φαντάζεστε τα παιδιά να αντιμετωπίζουν τη ζωή τους οπλισμένα με φαντασία;
– Μπορεί η φαντασία, ένα βιβλίο, να αλλάξει την πραγματικότητα; Τι προβλήματα μπορούν να λύσουν τα παραμύθια σήμερα;
– Ενα βιβλίο βάζει στο μυαλό καρδιά και στην καρδιά μυαλό. Σε μια κοινωνία που στοχεύει στην αύξηση του υλικού πλούτου και στη δημιουργία χειραγωγημένων ανθρώπων που νιώθουν ανήμποροι να διεκδικήσουν αυτό που τους κάνει ευτυχισμένους, το βιβλίο γίνεται όπλο. Διαβάζω για το παιδί σημαίνει καταλαβαίνω τον κόσμο και την κοινωνία, ανακαλύπτω την πραγματικότητα, αναπτύσσω τη σκέψη και το συναίσθημά μου. Εχω βαθιά πίστη πως η παιδική λογοτεχνία μπορεί να παίξει ζωτικό κοινωνικό ρόλο.
Ενηλικίωση της παιδικής λογοτεχνίας
– Πόσο έχει αλλάξει το τοπίο του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα από τότε που ξεκινήσατε να γράφετε βιβλία;
– Μέσα στα τριάντα χρόνια που γράφω, έχω παρακολουθήσει την παιδική λογοτεχνία στην Ελλάδα να ενηλικιώνεται, να γίνεται πιο πραγματική, πιο ειλικρινής και να εκφράζει τις σύγχρονες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Αφησε πολύ πίσω της το τρίπτυχο Πατρίς-θρησκεία-οικογένεια και προχώρησε ακολουθώντας τη διεθνή περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Απελευθερώθηκε η θεματική, η γλώσσα, η μορφή και υπάρχουν σήμερα θαυμάσια βιβλία που αντανακλούν τις αλλαγές και τις προκλήσεις της ζωής στον 21ο αιώνα. Η φαντασία δεν έλειψε ούτε θα λείψει από τους Ελληνες συγγραφείς. Εκείνο που παρουσιάζει ελλείψεις είναι η βιομηχανία του βιβλίου και η κριτική. Οχι ως προς την ποιότητα των εκδόσεων, αλλά ως προς την ποιότητα του λογοτεχνικού περιεχομένου. Κοινότοπα κείμενα χαμηλής ποιότητας χωρίς λογοτεχνική και αισθητική αξία και πρόταση κυκλοφορούν γιατί αποδίδουν στην αγορά. Ενα άλλο έλλειμμα στην παιδική λογοτεχνία είναι η κριτική. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι κριτικοί απλώς παρουσιάζουν ένα βιβλίο μέσα από την ιστορία του. Χωρίς ουσιαστική κριτική δεν υπάρχει διαφοροποίηση στη λογοτεχνία.