H ιντερνετική πραγματικότητα είναι συχνά σκληρή. Ανελέητη. Τελευταίο «θύμα» της η Κική Δημουλά. Ενα άρθρο της δημοσιογράφου Αννας Δαμιανίδη στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ήταν η αφορμή για να ερμηνευθούν ως ρατσιστικές κάποιες δηλώσεις της 82χρονης ποιήτριας και να ξεκινήσει διαδικτυακή σύρραξη με απόλυτα ανθρωποφαγικά χαρακτηριστικά. Στον ψηφιακό κόσμο, άνθρωποι ζωντανοί έχουν αναρτηθεί ως νεκροί –ακόμη και από δημοσιογραφικά sites έγκυρων εφημερίδων–, καλλιτέχνες και συγγραφείς έχουν χλευαστεί, απειληθεί, ταπεινωθεί, στο Facebook και το Twitter. Θυμός, εμπάθεια και εμμονές, ναρκισσισμός και μνησικακία, όλα υπάρχουν σε αφθονία στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα. Σπανίζουν η ψυχραιμία, ο επιβεβλημένος χρόνος ωρίμασης της σκέψης πριν κανείς πατήσει το enter και είναι πια πολύ αργά. Τρεις συγγραφείς –με έντονη δραστηριότητα στα social media–, η Λένα Διβάνη, ο Χρήστος Χωμενίδης και ο Θανάσης Χειμωνάς, σχολιάζουν την καινούργια δημόσια σφαίρα, τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.
Το κτήνος μέσα μας
«Το γεγονός ότι μπορούμε ελεύθερα και ανώνυμα να κοινοποιήσουμε τις απόψεις μας απελευθερώνει το κτήνος μέσα μας», υποστηρίζει η Λένα Διβάνη. «Αυτή τη στιγμή δεν χρειάζεται κανένας κόπος για να γράψει κανείς το οτιδήποτε. Οπότε το κάθε ανώνυμο κτήνος ξυπνάει πανεύκολα και υλοποιεί πανεύκολα την κτηνωδία του. Τώρα λοιπόν που ο καθένας ζει τη ματαίωσή του –με τον έναν ή τον άλλον τρόπο– αντί να πάει στον ψυχίατρο βρίζει κάποιον, και νιώθει καλύτερα. Ειδικά μέσα στην ασφάλεια της ανωνυμίας. Αρα, το πρώτο είναι ότι κάποιος μπορεί, γι’ αυτό και το κάνει, και το δεύτερο ότι έχει ένα κακό φορτίο να πετάξει – κι αυτό το τελευταίο συνδέεται με τη σημερινή οικονομική και κοινωνική κρίση».
Μαζί με την κρίση
«Τα social media στην Ελλάδα έκαναν το μπουμ τους μαζί με την κρίση. Είναι συνομήλικα της κρίσης», σημειώνει ο Χρήστος Χωμενίδης, ο οποίος συχνά έχει υποστεί έντονο bullying στο Facebook. «Αν είχαν εμφανιστεί πριν από την κρίση ή αν υπήρχε η κρίση πριν από αυτά, ποια θα ήταν η κοινωνική συμπεριφορά; Με έχει απασχολήσει έντονα αυτό το ερώτημα χωρίς να έχω καταφέρει να βρω απάντηση. Η μία εκδοχή λέει πως σε οποιαδήποτε οικονομική και κοινωνική κατάσταση βρισκόταν η χώρα, τα social media ως αναπαράγοντα σε μεγάλο βαθμό τη λογική ενός φωταγωγού, θα επετίθεντο επί δικαίων και αδίκων. Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή, κατά κάποιο τρόπο όλο αυτό το οποίο συμβαίνει είναι αποτέλεσμα της κρίσης, και αν το δεχθούμε ως τέτοιο, θεωρώ ότι είναι πολύ καλύτερα να βρίζει ο άλλος μέσα από τα social media και να εκτονώνεται με αυτόν τον τρόπο παρά να βρίσκεται σε μια τρομερή ένταση, η οποία μπορεί να του βγει στον δρόμο».
Θύματα οι επώνυμοι
Για τον Θανάση Χειμωνά όλο αυτό δεν είναι καινούργιο. «Λίγο–πολύ πάντα υπήρχε αυτή η διάθεση για ανθρωποφαγία, απλώς τα τελευταία χρόνια έχει ευνοηθεί πολύ από την τεχνολογία. Παλιά, για να “θάψει” κανείς κάποιον έπρεπε να πάει στην Ομόνοια και μαζί με άλλους να αρχίσουν να βρίζουν. Τώρα σε ένα δευτερόλεπτο γράφεις κάτι και άμα είσαι τυχερός μπορεί να κυκλοφορήσει παντού. Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι πάντα τα θύματα είναι οι –λίγο ή πολύ– επώνυμοι. Ανέκαθεν υπήρχε στην Ελλάδα αυτού του είδους το μίσος και η μανία για αποκαθήλωση του άλλου. Και προφανώς, σε μια εποχή που λόγω της κρίσης τα πνεύματα είναι πολύ οξυμένα, τέτοιου είδους φαινόμενα παίρνουν μεγαλύτερη έκταση».
Ετοιμοι να πιστέψουν οτιδήποτε
«Δεν έχω ποτέ σκεφτεί να μη δηλώσω κάτι για να μην αντιμετωπίσω θύελλα αντιδράσεων, αλλά από ένα σημείο κι ύστερα δεν ασχολούμαι και τόσο πολύ. Βαριέμαι», απαντάει ο Χρήστος Χωμενίδης στην ερώτηση πώς στέκεται ο καλλιτέχνης ως δημόσιο πρόσωπο σε αυτή τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα.
Δεν μας ξέρουν
«Η αλήθεια είναι ότι πάντα πρέπει να βουτάς τη γλώσσα σου στο μυαλό σου πριν μιλήσεις. Αυτή είναι μια παλαιά συμβουλή. Αλλά αυτό που έχω αντιληφθεί, είναι ότι εκεί μέσα δεν αντιμετωπίζεσαι ως συγγραφέας, διότι αυτοί οι οποίοι σε κρίνουν δεν γνωρίζουν το έργο σου. Τους είσαι άγνωστος ως συγγραφέας και πιστεύω ότι γενικά η κατηγορία συγγραφέας τούς είναι εχθρική. Αρα μιλάμε επί της ουσίας για ένα λούμπεν κομμάτι του πληθυσμού, το οποίο αποκτάει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή μαζί σου για να σε προσβάλει, να σε χλευάσει, να σε απειλήσει λεκτικά. Ολοι αυτοί, είτε δηλώνουν αριστεροί, είτε δηλώνουν δεξιοί, είτε οτιδήποτε, είναι πνευματικά τέκνα του Σωτηρίου Κούβελα, ο οποίος έλεγε ότι “οι ποιητές είναι λαπάδες”. Και επίσης υπάρχει και η άλλη καραμέλα: Οτι δεν έχουμε τους πνευματικούς ανθρώπους που μας αξίζουν, έχουμε τον Χωμενίδη, τον Χειμωνά και τη Σώτη Τριανταφύλλου. Μα δεν μας ξέρουν. Αν είχαν διαβάσει τα βιβλία μου, θα γνώριζαν ότι η στάση μου απέναντι στα πράγματα κάθε άλλο παρά συστημική είναι. Τους ενδιαφέρουμε μόνο ως σύμβολα ενός πράγματος, το οποίο δεν έχουμε ερωτηθεί εάν θέλουμε να συμβολίζουμε. Δεν είναι η ζωή τα social media, μια πλάκα είναι, ίσως κι ένας τρόπος να αντιλαμβανόμαστε τι απασχολεί μια μερίδα της κοινωνίας και να γνωριζόμαστε, αλλά μην τα αντιμετωπίζουμε ως υποκατάστατο της όποιας κοινωνικής ζωής μας. Γιατί υπάρχει και η παγίδα, ειδικά για έναν συγγραφέα, να νομίσει ότι το έργο του είναι το στάτους του».
Υπήρχε βάση
«Πάντα πρέπει να σκέφτεσαι διπλά», συμφωνεί και ο Θανάσης Χειμωνάς. «Σε αρκετές περιπτώσεις, βέβαια, υπήρχε μια βάση σ’ αυτό που έγινε, δεν έγινε από το πουθενά. Δηλαδή στην περίπτωση της Κικής Δημουλά, όπως ακούστηκαν στην αρχή, οι δηλώσεις της ήταν σε μεγάλο βαθμό ρατσιστικές, στη δεύτερη φάση, αυτήν της απομαγνητοφώνησης, ήταν πολύ λιγότερο ρατσιστικές, αλλά αν κανείς απομόνωνε κάποια πράγματα θα μπορούσε να βρει ένα-δυο σφάλματα. Προφανώς, πάντα πρέπει να προσέχεις τι λες, αλλά μη φτάνουμε και στο άλλο άκρο».
Δεν είμαστε βουλευτές
Στον αντίποδα, η Λένα Διβάνη υποστηρίζει ότι κανείς «δεν οφείλει τίποτα. Φυσικά, αν είσαι νοήμων άνθρωπος και καταλαβαίνεις πώς παίζεται το παιχνίδι, είσαι πιο προσεκτικός. Από την άλλη μεριά, δεν είμαστε ούτε βουλευτές ούτε υπουργοί, μπορούμε να λέμε ό,τι γουστάρουμε. Και επίσης, δεν είμαστε το έργο μας. Υπάρχει μια άλλη κατηγορία –οι δημόσιοι διανοούμενοι ας πούμε– οι οποίοι οφείλουν να γνωρίζουν το Μέσο και να είναι προσεκτικοί αν θέλουν να παίξουν αυτό τον ρόλο. Αλλά, ας μην αφήσουμε απ’ έξω και τους δημοσιογράφους, που συχνά αναπαράγουν κάτι χωρίς κανέναν έλεγχο. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν είναι παιδί του Τέρη Χρυσού και της Ντόρας. Είναι το δεύτερο σε αναζήτηση στο Google αυτήν τη στιγμή. Οι άνθρωποι, δυστυχώς, είναι έτοιμοι να πιστέψουν οτιδήποτε».