Συναντηθήκαμε στην περίφημη Rembrandtplein, την πλατεία Ρέμπραντ, στο Αμστερνταμ. Ηταν μια ασυνήθιστα ζεστή και φωτεινή (για την Ολλανδία) ημέρα. Ο Ολλανδός συγγραφέας και βετεράνος δημοσιογράφος Χέιρτ Μακ είχε ζητήσει να βρεθούμε στο εστιατόριο του ξενοδοχείου Σίλερ, η τζαμαρία του οποίου βλέπει στην όμορφη πλατεία με την τρισδιάστατη εκδοχή της κλασικής «Νυχτερινής περιπόλου» του Ρέμπραντ.
Ο συγγραφέας του εξαιρετικά επιτυχημένου «Στην Ευρώπη», ενός ογκώδους μα συναρπαστικού οδοιπορικού στη Γηραιά Ηπειρο και την ταραγμένη ιστορία της, είναι ένας απρόσμενα ευγενής άνθρωπος, χαμογελάει πολύ και δεν παραλείπει να κάνει κι εκείνος ερωτήσεις – παλαιός δημοσιογράφος γαρ. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, «Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί;» (πάντοτε από το Μεταίχμιο), πραγματεύεται και πάλι το ευρωπαϊκό ζήτημα, τούτη τη φορά όμως μέσα από το πρίσμα της τρέχουσας οικονομικής κρίσης.
Παραγγέλνει ένα τοστ με σαλάτα και χυμό πορτοκάλι –είναι η ώρα του μεσημεριανού– και ρωτάει αμέσως ποια είναι τώρα η κατάσταση στην Ελλάδα, υπογραμμίζοντας ότι πλέον η κρίση χτυπάει και την Ολλανδία. «Φυσικά, δεν τίθεται θέμα σύγκρισης», διευκρινίζει αμέσως. «Η Ελλάδα έχει χτυπηθεί άσχημα», προσθέτει, για να εξηγήσει ότι η κρίση «αλλάζει συνεχώς μορφή και χαρακτήρα. Είναι πάντοτε δύσκολο να πάρεις απόσταση όταν είσαι στο επίκεντρο του προβλήματος. Οταν τη ζεις, η Ιστορία είναι ένα χάος. Μετά 40 – 50 χρόνια, τα παιδιά και τα εγγόνια μας θα ξέρουν πολύ καλύτερα από εμάς τι ακριβώς συνέβη στην Ευρώπη την εποχή αυτή, όπως εμείς μπορούμε να εξηγήσουμε τι συνέβη το 1929 ή το 1939 πολύ καλύτερα από τους πατεράδες και τους παππούδες μας».
Σύμφωνα με τον Μακ, η ιδέα της Ευρωπαϊκής Ενωσης βασίστηκε στο τραύμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και κυρίως στην επιτακτική ανάγκη για ειρήνη στην ήπειρο. «Εχω γνωρίσει μερικούς από τους ανθρώπους που διαδραμάτισαν ρόλο στη γένεση και την ανάπτυξη της ιδέας μιας ενωμένης Ευρώπης και ήταν όλοι εξαιρετικά ιδεαλιστές. Κάποιοι είχαν περάσει και από στρατόπεδα συγκεντρώσεως.
Φυσικά, ακόμα υπάρχει ειρήνη στην Ευρώπη και είναι τρομερό αν σκεφτείτε ότι έως το 1945 σχεδόν για κάθε γενιά Γάλλων και Γερμανών υπήρχε ζήτημα πολέμου ανάμεσα στις δύο χώρες και, τελικώς, σε όλη την Ευρώπη. Είναι λοιπόν ένα επίτευγμα η μακροχρόνια αυτή ειρήνη, ωστόσο, αυτός ο ιδεαλισμός τους οδήγησε σε μια ανεδαφική αισιοδοξία, η οποία αγνόησε τις τεράστιες πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, η ιδέα της ενότητας στην Ευρώπη εξελίχθηκε χάρη και στην απειλή της Σοβιετικής Ενωσης. Με τον τρόπο του, ο Στάλιν ασκούσε πίεση στους Δυτικοευρωπαίους. Γι’ αυτόν το λόγο, όπως μου είπε κάποτε ένας αξιωματούχος της Ε.Ε., εκτός από άγαλμα στον Αντενάουερ κ.λπ. θα έπρεπε στις Βρυξέλλες να έχουμε κι ένα άγαλμα στον Στάλιν!», καταλήγει ο Χέιρτ Μακ, βάζοντας τα γέλια.
Ο Ολλανδός συγγραφέας υπενθυμίζει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ορισμένοι από τους Ευρωπαίους ηγέτες λοξοκοιτούσαν στο παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής για να διαμορφώσουν μιαν ενωμένη Ευρώπη. «Αυτό όμως είναι τρελό», σημειώνει, «διότι οι ΗΠΑ ήταν ένα ιστορικό πείραμα βασισμένο στα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης. Ξεκίνησαν όμως από το μηδέν, δεν υπήρχαν φαντάσματα του παρελθόντος, ήταν ένας πολύ δυναμικός πληθυσμός μεταναστών που ήθελαν να δημιουργήσουν.
Δυσκολίες
Και όμως, έχουν αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες, έφτασαν και σε έναν πολυαίμακτο εμφύλιο πόλεμο, το βασικό διακύβευμα του οποίου δεν ήταν τόσο η δουλεία όσο το μέχρι πού φτάνουν τα δικαιώματα των πολιτειών σε σχέση με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η ίδια συζήτηση έγινε και πρόσφατα, με το νομοσχέδιο υγείας του Ομπάμα. Δεν είναι καλό να συγκρίνουμε λοιπόν τις ΗΠΑ με την Ε.Ε. Αυτοί είχαν την ίδια γλώσσα και τελικώς μοιράστηκαν την ίδια κουλτούρα και όμως έχουν δυσκολίες – γιατί λοιπόν να μη δυσκολεύεται και η Ευρώπη;».
– Τι πήγε όμως τόσο στραβά, ώστε σήμερα να μιλάμε για διάλυση;
– «Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970», λέει ο Μακ, «η όλη συζήτηση επικεντρώθηκε στην οικονομία. Ολα έγιναν νούμερα, αριθμοί, ποσά. Μετά δε και την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, αυτό έγινε ακόμα πιο έντονο. Αφήστε που δέκα νέες χώρες της ανατολικής Ευρώπης θέλησαν αμέσως να γίνουν μέλη της Ε.Ε. και όλη η ενέργεια της Ε.Ε. συγκεντρώθηκε στο στόχο της επέκτασης αντί της εμβάθυνσης των σχέσεων των υπαρχόντων μελών. Σήμερα πληρώνουμε τεράστιο τίμημα εξαιτίας αυτού».
– Και οι λύσεις που έχουν δοκιμαστεί;
– «Θυμίζουν ιατρική του δεκάτου ενάτου αιώνα», αποφαίνεται ο Μακ, γελώντας και πάλι. «Η ίδια θεραπεία σε όλους τους ασθενείς, ανεξαρτήτως της ιδιαιτερότητας της κατάστασης του καθενός. Αφαίμαξη σε όλους! Ηταν πολύ αισιόδοξοι οι τροϊκανοί ότι τα μέτρα λιτότητας θα απέδιδαν γρήγορα και εύκολα. Προφανώς και χρειάζονταν κάποια τέτοια μέτρα, αλλά μόνο με τέτοια μέτρα δεν θα πας πουθενά, ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, με εύθραυστους θεσμούς. Πέρα λοιπόν από το γενικό ευρωπαϊκό πρόβλημα, πρέπει να κοιτάξεις προσεκτικά το ιδιαίτερο πρόβλημα που έχει κάθε χώρα, την κουλτούρα της, την κοινωνία της. Δεν αλλάζουν κάποια πράγματα από τη μία μέρα στην άλλη. Γι’ αυτό πρέπει να δείξεις πώς θα ξεκινήσουν έργα υποδομής, πώς μπορούν να ληφθούν πρωτοβουλίες επιχειρηματικές, προγράμματα ενέργειας, πάταξη της φοροδιαφυγής κ.λπ. Βεβαίως, δεν ευθύνεται για τα πάντα η κ. Μέρκελ. Οι Ελληνες είναι θύματα των πολιτικών τους πρωτίστως».
Η Μπούντεσμπανκ
Προς το τέλος της συζήτησής μας, ο Μακ εκφράζει την άποψη πως ίσως να ήταν καλύτερα «στο ξεκίνημα της κρίσης, να άφηναν την Ελλάδα να χρεοκοπήσει και μετά να τη βοηθήσουν. Θα έχανε βέβαια πολλά χρήματα η Μπούντεσμπανκ. Ο λόγος που σώθηκε η Ελλάδα, ήταν επειδή η Μπούντενσμπανκ είχε επενδύσει στην Ελλάδα. Μην ξεχνάτε και τις συμφωνίες σε θέμα εξοπλισμού με τη Γερμανία. Ομως θα είχε καθαρίσει το τοπίο και θα ξεκινούσαμε απ’ το σημείο μηδέν. Θα πληρώναμε όλοι αυτό που μας αναλογεί, διότι όλοι είμαστε μέρος του προβλήματος, και θα ξεκινούσαμε εκ νέου. Και η Ελλάδα ίσως να είχε καλύτερο έλεγχο της δικής της κατάστασης. Οι ίδιοι οι Ελληνες πρέπει να αντιμετωπίσουν κατάματα το δικό τους πρόβλημα».
Ο Χέιρτ Μακ είναι ενήμερος για την άνοδο του νεοναζισμού στην Ελλάδα, ωστόσο επισημαίνει ότι σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως την Ουγγαρία, το έλλειμμα της δημοκρατίας είναι πολύ σοβαρότερο. «Σοβαρά κρούσματα λογοκρισίας, διάχυτος αντισημιτισμός, ρατσισμός – είναι λες και η Ουγγαρία οδεύει προς μια ημιδικτατορική διακυβέρνηση. Μια σημαντική πολιτική φιγούρα από την Ουγγαρία μού είπε ότι δεν γυρίζει στη χώρα του, διότι φοβάται ότι θα του επιτεθούν στον δρόμο. Και είναι μετριοπαθής άνθρωπος. Πολλοί διανοούμενοι εγκαταλείπουν την Ουγγαρία αυτή τη στιγμή. Δεν μοιάζει με το τι γινόταν, π.χ., στη Γερμανία τη δεκαετία του ’30; Και όμως, κανένας δεν δίνει σημασία σε αυτό που συμβαίνει στην καρδιά της Ευρώπης, το ότι δικαστές, κορυφαίοι πολιτικοί υποστηρίζουν την Ακροδεξιά. Ολοι πάλι μιλούν μόνο για νούμερα».
Πολυγραφότατος και επίκαιρος
Ο Χέιρτ Μακ γεννήθηκε το 1946 στο Φρίσλαντ της Ολλανδίας. Ασχολήθηκε επί χρόνια με τη δημοσιογραφία. Τα βιβλία του γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στην πατρίδα του και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Στα ελληνικά κυκλοφορεί το «Στην Ευρώπη. Ταξίδια στον 20ό αιώνα»: Το 1999 ο Χέιρτ Μακ πραγματοποίησε μια μεγάλη περιπλάνηση, η οποία διήρκεσε ένα χρόνο, με σκοπό να συνθέσει την εικόνα της Ευρώπης στον 20ό αιώνα. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδρομής είναι ένα συναρπαστικό, πολυσέλιδο αφήγημα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο Ολλανδός συγγραφέας συνθέτει το πορτρέτο της Ευρώπης, μέσα από το πνεύμα των τόπων και τα ίχνη που άφησε η ιστορία πάνω τους, καθώς και μέσα από τις μαρτυρίες ανθρώπων που τυχαία συνάντησε στον δρόμο του.
Το άλλο του βιβλίο στα ελληνικά είναι το «Στη Γέφυρα του Γαλατά», ένα πανόραμα της ζωής στην Κωνσταντινούπολη, μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων που συναντιούνται στην περίφημη γέφυρα, οι οποίες φωτίζουν ζητήματα όπως η σχέση της Τουρκίας με την Ευρώπη και τη Δύση, η γενοκτονία των Αρμενίων, η παρακμή και η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τέλος, στο πιο πρόσφατο, «Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί;», με αφορμή την περίπτωση της Ελλάδας, ο Μακ καταγράφει με κριτική διάθεση τη χαλαρή ατμόσφαιρα που έως πρόσφατα επικρατούσε ανάμεσα στους Ευρωπαίους ηγέτες, τις λίγο–πολύ τυχαίες και επιπόλαιες αποφάσεις που λαμβάνονταν από την Ευρωπαϊκή Ενωση χωρίς να έχουν προβλεφθεί δικλίδες ασφαλείας, και καταλήγει ότι η ευρωκρίση δεν είναι οικονομική, αλλά κυρίως πολιτική.
Ολα τα βιβλία του Χ. Μακ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Εχουν μεταφραστεί από την Ινώ βαν Ντάικ-Μπαλτά.