BORIS VΙΑΝ
Ο αφρός των ημερών
εκδ. Νεφέλη
«Η ιστορία είναι εξ ολοκλήρου αληθινή, γιατί τη φαντάστηκα απ’ άκρη σ’ άκρη». Ποια προεξαγγελτική πρόταση μπορεί να ηχήσει τόσο υποσχετικά για αναγνώστες στο μεταίχμιο εφηβείας και νεότητας; Οταν πρωτοδιαβάσαμε (τότε από τις εκδόσεις «Γράμματα», σε μετάφραση της Ρένας Χατχούτ) τον «Αφρό των Ημερών» του Μπορίς Βιάν, η φαντασία ακόμη διαγκωνιζόταν με μια πραγματικότητα που δεν είχε εξοβελίσει εντελώς το όνειρο, αλλά που άρχιζε κιόλας να δείχνει τα δόντια της: ήδη ψυχανεμιζόμασταν, πριν καν κλείσουμε τα είκοσί μας χρόνια, τις περιπλοκές της ενήλικης ζωής – την ασφυκτική κανονικότητα της εργασίας, την κοινωνική υποκρισία, τον κατασταλτικό αυταρχισμό του κρατικού μηχανισμού. Ηδη έπαιρνε σχήμα η ανησυχία που θα εξελισσόταν σε οδυνηρή βεβαιότητα: αυτός ο κόσμος όπου καλούμασταν να ζήσουμε, θα έβαζε τα δυνατά του να εξαντλήσει τα ψυχικά μας αποθέματα, να μας καθυποτάξει.
Από τότε, έχει κυλήσει πολύ νερό στ’ αυλάκι: ώριμοι πια, όσοι κατάφεραν να διατηρήσουν ζωντανή την ανάμνηση εκείνης της νιότης που πίστευε πως όλα θα ξαναχτίζονταν από την αρχή πιο όμορφα και πιο αληθινά, ξαναδιαβάζουν σήμερα το βιβλίο του Μπορίς Βιάν, στη νέα, εξαιρετική, συνεργατική μετάφραση της Μαρίας Λεοντάρη και Μαρίας Παπαδήμα, παραδομένοι σε οδυνηρή νοσταλγία. Τίποτα δεν έγινε όπως το είχαν φανταστεί, επειδή τίποτα δεν γίνεται όπως το έχουμε φανταστεί. Η «ανέμελη σχεδία της εφηβείας» βυθίζεται· ο «αφρός των ημερών» της πρώτης νιότης μεταμορφώνεται στη διαβρωτική υγρασία μιας ανελέητης, καλπάζουσας φθοράς· και ο θάνατος, μεταφορικός ή κυριολεκτικός, παραμονεύει στο τέλος μιας διαδρομής που, φωταγωγημένη από τη λάμψη της νεαρής ηλικίας, φάνταζε αιώνια – όμως, αλίμονο, δεν ήταν.
Τι είναι, λοιπόν, ο Αφρός των Ημερών; Είναι μια αλλόκοτη, μελαγχολική και αλησμόνητη ιστορία αγάπης, ένα παιχνίδι ανεξάντλητα διασταυρούμενων επινοήσεων, οργανωμένο δεξιοτεχνικά από ένα συγγραφέα μόλις είκοσι έξι ετών. Ενα παραμύθι της εποχής της τζαζ και της επιστημονικής φαντασίας, κωμικό και οδυνηρό, ευφρόσυνο και τραγικό, μαγικό και σπαρακτικό. Ενα μυθιστόρημα αυθάδους νεωτερικότητας, από τα πιο διάσημα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα, όπου, στο αδιάκοπα διολισθαίνον έδαφος της αφήγησης, ο Ντιουκ Ελινγκτον συναντιέται με τα κινούμενα σχέδια, ο Σαρτρ μεταμορφώνεται σε επιθεωρησιακή μαριονέτα, ο εφιάλτης αγγίζει τα όρια της απελπισίας. Αν κάτι μένει αιώνιο και θριαμβευτικό, είναι η ανεξίτηλη ευτυχία της απόλυτης αγάπης και της μουσικής. Κι αν κάτι μπορεί να διατηρήσει ανέπαφο αυτόν τον θρίαμβο, αυτή τη δοξολόγηση της ζωής πέρα από την αρρώστια (τον Μπορίς Βιάν ήδη στοιχειώνει η αδύναμη καρδιά του –το νούφαρο που μεγαλώνει μέσα στο στήθος της Κλοέ στο βιβλίο– μια καρδιά που θα τον προδώσει πολύ νωρίς, πριν φτάσει καν στα σαράντα), τα γηρατειά («γέρασες δέκα χρόνια μέσα σε οκτώ μέρες» διαπιστώνει κάποια στιγμή ένας ήρωας), και τον θάνατο, είναι η γλώσσα που σπάει τα δεσμά της (στίξη, γραμματικούς τύπους, σύνταξη), καταργεί την κοινή λογική και ανθρωποποιεί τα πράγματα, επαναμαγεύοντας τον κόσμο.