Δεν ήταν μόνο το θέμα του έργου ελκυστικό για το ελληνικό κοινό. Ηταν και η συγκυρία ιδιαίτερα ευνοϊκή για το Θέατρο Πέρα, που ήρθε στο Φεστιβάλ Αθηνών στις 5 και 6 Ιουνίου, τις ημέρες που οι διαδηλώσεις στη γειτονική Τουρκία είχαν κορυφωθεί, για να παρουσιάσει μια παράσταση που αφορούσε ένα καυτό θέμα της σύγχρονης ιστορίας των δύο χώρων: «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» ο τίτλος, και εκτυλισσόταν το τελευταίο βράδυ στη Σμύρνη μιας οικογένειας Ρωμιών, το 1923. Οι Ελληνες δημοσιογράφοι, όπως ήταν φυσικό, ενδιαφέρθηκαν κατ’ αρχήν ν’ ακούσουν από πρώτο χέρι για τις πρώτες νύχτες της εξέγερσης στην πλατεία Ταξίμ.
Η Νεσρίν Καζάνκαγια, ηθοποιός, σκηνοθέτις, θεατρική συγγραφέας και ιδρύτρια του Θεάτρου Πέρα, δεν αρνήθηκε να δηλώσει εντυπώσεις και σκέψεις: «Ημασταν στο θέατρο και κάναμε πρόβα για την πρεμιέρα του έργου “Μεσόγειος”. Ομως ούτε οι πρόβες έγιναν ούτε η παράσταση. Μείναμε εγκλωβισμένοι στο θέατρο και μετά κατεβήκαμε στην πλατεία Ταξίμ. Τρεις νύχτες δεν πήγαμε σπίτι μας. Απέναντι στον φασισμό πολεμάμε. Δεν θέλουμε καταπίεση», έλεγε στην «Κ» στις 5 Ιουνίου.
Πολλές αποχωρήσεις
Τις δύο βραδιές της παράστασης ο χώρος Η της Πειραιώς 260 γέμισε. Μόνο για το πρώτο μέρος του έργου όμως. Και τις δύο βραδιές, μετά το διάλειμμα, οι αποχωρήσεις ήταν πολλές. Παρά τους ήχους των γνωστών σμυρναίικων τραγουδιών. Παρά τη μεγάλη προσπάθεια των Τούρκων ηθοποιών να αποδώσουν στα ελληνικά περίπου το μισό έργο. Για τους πιο καλοπροαίρετους, η παράσταση ήταν τρυφερά αφελής. Για τους πιο αυστηρούς, απλώς σχολική.
Η Νεσρίν Καζάνκαγια έγραψε το έργο, το σκηνοθέτησε και ερμήνευσε έναν κεντρικό ρόλο. Το συνειδητοποίησα το πρωινό της Παρασκευής 7 Ιουνίου, όταν έφτασα στο προκαθορισμένο ραντεβού μας. Μικροκαμωμένη, ευκίνητη και αεικίνητη, είχε δίπλα της τη βοηθό της και την Ελληνίδα της Κωνσταντινούπολης, Μαίρη Μαντελένη, που ανέλαβε χρέη μεταφράστριας, αλλά ήταν και ο άνθρωπος που δίδαξε στους Τούρκους ηθοποιούς τόσο τις ελληνικές φράσεις όσο και τα σμυρναίικα τραγούδια που ακούστηκαν ζωντανά.
Η Νεσρίν Καζάνκαγια βάζει πάντα ψηφίδες της σύγχρονης ιστορίας στα έργα που γράφει. Είναι πιο εύκολο να θιγούν θέματα που έχουν διχάσει τους ανθρώπους; Μου λέει ότι σε όλα τα έργα της εντάσσει σύγχρονα γεγονότα της Ιστορίας, είτε είναι η καταστροφή της Σμύρνης είτε ο εμφύλιος της Γιουγκοσλαβίας. «Προσεγγίζεις πιο εύκολα τον κόσμο», λέει. Και αν τα πιο παλιά θέματα είναι ήδη καταλαγιασμένα, θα έγραφε ένα έργο που αφορά τους Κούρδους; «Δεν είμαι ιστορικός ούτε κάνω ντοκιμαντέρ, δεν ασχολούμαι με την Ιστορία. Με τους Κούρδους ζω κοντά, συναναστρέφομαι καθημερινά μαζί. Αλλά άλλο είναι η καθημερινότητα και άλλο είναι να γράψω ένα έργο για τους Κούρδους», λέει μάλλον ενοχλημένη και αιφνιδιασμένη. «Είμαι μέλος της κοινωνίας της Κωνσταντινούπολης. Μπορώ να ζω μαζί με τους Κούρδους, αλλά δεν μπορεί αυτό να γίνει αφορμή να γράψω για τους Κούρδους. Αλλο η τέχνη και άλλο η πολιτική».
Επιχειρώ να βρω άλλον τρόπο για να συζητήσουμε για τη σημερινή Τουρκία. Αφορμή η βοηθός της, μια νέα κοπέλα, μοντέρνα, που κάνει δίπλα μας ηλεκτρονικό check in από το τάμπλετ της. Αυτό αναζητούν όσοι διαμαρτύρονται σήμερα στις πλατείας της Τουρκίας; Ενα παράθυρο ελευθερίας στον κόσμο;
Ενοχλημένη
«Η σχέση των Τούρκων με την τεχνολογία είναι μάλλον πιο μπροστά από την υπόλοιπη Ευρώπη. Κυνηγούν όλα τα νέα προϊόντα της τεχνολογίας. Αν έχει κάποιος τρία κινητά, θα πάρει και τέταρτο. Ομως, αυτή η εμμονή με την τεχνολογία έφερε τόσες χιλιάδες κόσμο στην πλατεία Ταξίμ. Αλλά θέλετε να μιλήσουμε για πολιτική και όχι για το θέατρο και την τέχνη», λέει ευγενικά, αλλά ενοχλημένη, αφού το επαναλαμβάνει και στα αγγλικά. «Ωραία λοιπόν. Θέλουμε να σταματήσει ο δρόμος προς τον φασισμό. Ελπίζω όλη η Ευρώπη να το έχει δει αυτό». Επιμένω. Θα μπορούσε να εμπνευστεί απ’ ό,τι γίνεται τώρα στην Τουρκία για μια μελλοντική της παράσταση; «Είμαι απέναντι στην καταπίεση και όλα τα έργα μου αφορούν όσα ζουν οι άνθρωποι. Ομως, δεν κάνω προπαγάνδα ούτε ντοκιμαντέρ ούτε ιστορία. Βάζω στα έργα μου σύγχρονα στοιχεία που αφορούν τους ανθρώπους».
Η Νεσρίν Καζάνκαγια δεν φαινόταν καθόλου πρόθυμη να συνεχίσει τη συζήτηση. Τι έφταιγε άραγε; Η επικείμενη επιστροφή της στην Τουρκία; Η δυσαρέσκειά της από τη μη αποδοχή της παράστασής της; Ή μήπως εμείς εδώ στην Ελλάδα έχουμε μόνο την εικόνα προβεβλημένων Τούρκων διανοουμένων, που συνήθως κινούνται στον χώρο της Αριστεράς, και αγνοούμε ότι υπάρχουν πολλά πρόσωπα σ’ αυτήν τη χώρα που δεν τα γνωρίζουμε; Ακόμα και μέσω των μη απαντήσεων, αυτή η συνέντευξη έδειξε και κάποιες άλλες όψεις της γειτονικής χώρας.