Ολοι αγαπούν τις στολές. Τόσο στην κεντρική σκηνή όσο και στην αντικουλτούρα, οι στολές σηματοδοτούν την τάξη και το κύρος. Διαμορφώνουν την ιστορία και κάνουν πιο εύκολα τα πράγματα. Για εκείνον που τη φοράει, η στολή εκφράζει κάτι που θέλει να πει. Για τον παρατηρητή, χρησιμεύει σαν στενογραφία.
Η στολή ωστόσο, είναι και περιορισμός. Το πανκ, στην αρχική του ενσάρκωση τη δεκαετία του ’70, θέλησε να χτυπήσει θανάσιμα αυτούς τους περιορισμούς. Οι σκίνχεντς, οι τέντι-μπόις, οι μοντς, οι ρόκερς – όλοι είχαν μια διακριτή, συνεπή εμφάνιση. Οι θιασώτες του πανκ τα ανακάτεψαν όλα, σκίζοντας, τεμαχίζοντας και ξανασυνδέοντάς τα με διαφορετικούς τρόπους. Γύρισαν την πλάτη στη μακρόχρονη παράδοση της στολής – μόνο που τελικά απέκτησαν κι αυτοί τη δική τους.
Η στολή της μη στολής έγινε το πιο ηχηρό και ανθεκτικό αισθητικό κληροδότημα του πανκ κινήματος, ίσως εις βάρος του. Ηταν εύκολο να γελοιογραφηθεί, να αναπαραχθεί σαν απομίμηση της οργής των μη προνομιούχων.
Η έκθεση «Punk: Chaos to Couture», που φιλοξενείται στο Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης έως τις 14 Αυγούστου, συνδέει τις τελείες ανάμεσα στις αντισυμβατικές καινοτομίες του πανκ και τα δάνεια ή τις αντιγραφές που έκανε η υψηλή ραπτική. Ο τίτλος, ωστόσο, είναι λίγο παραπλανητικός. Σίγουρα, η αποσύνθεση και η αταξία είχαν κεντρική θέση στην ιδεολογία του πανκ, αλλά το χάος ήταν πάντα ελεγχόμενο. Το πανκ μπορεί να ήταν γκρέμισμα, αλλά δεν ήταν ατύχημα.
Αντιπαραθέτοντας τα αυθεντικά πανκ ρούχα με τους «φόρους τιμής» της υψηλής ραπτικής, η έκθεση παρουσιάζει τα πανκ εκθέματα σαν πολύτιμα πετράδια που διασώθηκαν από διορατικούς σχεδιαστές οι οποίοι τα αναπαρήγαγαν. Ομως, το ίδιο το εγχειρίδιο σαβουάρ-βιβρ του πανκ –το κοστούμι της αναρχίας- ήταν πολύ ισχυρό πριν ακόμα το προσέξει κανείς. Η αποσύνθεση συνθημάτων και εικόνων, το ηθελημένο κουρέλιασμα, το ανακάτεμα αναφορών, η έμφαση στο σκληρό όσο και στο τρυφερό, ήταν στοιχεία του στυλ που απαιτούσαν προσχώρηση. Ηταν στυλ αμφίεσης, αλλά ήταν επίσης πρότυπα διαβίωσης.
Τα οράματα αυτά κινήθηκαν γρήγορα δημιουργώντας εικόνες που εγκαταστάθηκαν, με διαφορετικό βαθμό έντασης, και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού. Στη Νέα Υόρκη, τα κυρίαρχα πρότυπα ήταν τα σκυθρωπά, πνευματώδη ενδυματολογικά σχόλια του Ρίτσαρντ Χελ, ο οποίος είχε τυπώσει με στένσιλ την περίφημη φράση «please kill me» πάνω σε τι-σερτ, ή το οργισμένο στυλ των Ramones, με τα μαύρα δερμάτινα τζάκετ και τα κολλητά, σκισμένα τζιν παντελόνια. Ηταν ένα διακριτικό αλητόβιο στυλ, απρόσμενα κομψό, που εξέφραζε πολλά με ελάχιστες χειρονομίες.
Ως θεαματική έκφραση, το πανκ επικράτησε κυρίως στην Αγγλία, σε μεγάλο βαθμό χάρη στον ιμπρεσάριο των Sex Pistols Μάλκομ Μακλάρεν και την ανατρεπτική σχεδιάστρια μόδας Βίβιεν Γουέστγουντ, στο περίφημο μαγαζί της Κινγκ’ς Ρόουντ που αρχικά είχε τον τίτλο «Sex» και αργότερα «Seditionaries», μεταξύ άλλων ονομάτων. Μαζί, πήραν μερικά κουρέλια από το στυλ της Νέας Υόρκης και τα διόγκωσαν, φωτίζοντάς τα εκρηκτικά. Ξαφνικά, το πανκ έγινε μια πυρκαγιά πρόκλησης. Τα τι-σερτ, ένα ήμερο και διακριτικό έως τότε ρούχο, έγινε φορέας εμπρηστικών επιθέσεων σε εικόνες και σύμβολα: η βασίλισσα της Αγγλίας, γυμνοί καουμπόηδες, σβάστικες και σιδηροί σταυροί, ο Ιησούς, η Χιονάτη. Σαδομαζοχιστικές αμφιέσεις αναμειγνύονταν με σχολικές στολές. Ο Μακλάρεν και η Γουέστγουντ έδειχναν ότι τα πάντα ήταν διαθέσιμα για νέες, ανατρεπτικές ερμηνείες.
Ωστόσο, η αναγνωρισιμότητα και η συνοχή ήταν πολύ σημαντικά στοιχεία αυτής της πρότασης. Γι’ αυτό, το πανκ, ήταν εύκολο να τυποποιηθεί και να εμπορευματοποιηθεί – διαχωρισμένο από την αρχική του ιδεολογία, βέβαια, αλλά με συνεχή δυνατότητα αναπαραγωγής. Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα, το πανκ έχει εξελιχθεί – ως έννοια, ως είδος, ως στυλ. Στη μόδα, είναι απλώς άλλη μια αναφορά, το ίδιο έγκυρη στην άρνησή της απέναντι σε κάθε δομή, όσο και οτιδήποτε άλλο που στηρίζεται στη δομή. Το σύγχρονο πανκ, εφόσον υπάρχει κάτι τέτοιο, έχει συρρικνωθεί σε στενά τι-σερτ και εκκεντρικές κομμώσεις, μια στυλιστική άποψη που ελάχιστα χρωστάει στους πρωτεργάτες του κινήματος.
Γόνιμη ανανέωση της συζήτησης
Παρ’ όλ’ αυτά, το είδος είναι μοναδικό όσον αφορά το βάθος της επιρροής του στην υψηλή ραπτική. Το χιπ-χοπ άφησε επίσης το σημάδι του, αν και ήταν αδύναμο και σποραδικό. Το γκραντζ είχε κάποιες ένδοξες στιγμές τα χρόνια που πέρασαν, αλλά δεν ήταν τόσο μια κοσμοθεώρηση όσο ένα ύφος.
Αν κάποιο μουσικό κίνημα θα μπορούσε να στηρίξει μια έκθεση όπως αυτή στο Μετροπόλιταν μερικές δεκαετίες αργότερα, αυτό θα ήταν ίσως η ρέιβ κουλτούρα και η πλειάδα των συντελεστών της, που έχει πρωτότυπες όσο και γοργής διάδοσης ιδέες για τη δομή και τα μεγέθη, για τη σιλουέτα και για τα χρώματα. Το ρέιβ γνωρίζει όσα γνώριζε το πανκ: τα ρούχα έχουν πάντα τον προορισμό να επιδεικνύονται.
Το ότι τα ρούχα μπορεί κάποτε να διατηρούνται -ή να ενταφιάζονται;- στα ίδια μουσεία που στεγάζουν εκπληκτικές συλλογές αναγεννησιακής τέχνης ή αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, ήταν ίσως η έσχατη λογική της μηδενιστικής ιδεολογίας του Ρίτσαρντ Χελ ή του αλητόβιου ονείρου του Μακλάρεν. Μια τέτοια έκθεση δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη συστηματική κατεδάφιση των τοίχων που χώριζαν την «υψηλή» και τη «χαμηλή» κουλτούρα, κατεδάφιση που το πανκ βοήθησε να πραγματοποιηθεί περισσότερο από άλλους που προηγήθηκαν, για να μην πούμε τίποτα για τον πολιτιστικό τουρισμό στον οποίο αναπόφευκτα οδήγησε.
Το πανκ κραύγασε με μεγάλη δύναμη και κατάφερε να ακουστεί – πράγμα που ήταν μέρος του σκοπού του εξαρχής. Αν μη τι άλλο, η έκθεση αυτή συμβάλλει σε μια γόνιμη ανανέωση της συζήτησης: Η διείσδυση διαφθείρει ή μήπως η διαφθορά διεισδύει;