ΕΡΡΙΚΟΣ ΙΨΕΝ
Ο εχθρός του λαού
σκηνοθ.: Τόμας Οστερμάιερ
θέατρο: Σάουμπινε
(Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260)
Κρούσματα τύφου και δυσεντερίας σε νορβηγική λουτρόπολη κάνουν τον αυτοθαυμαζόμενο για τον ιδεαλισμό του γιατρό των λουτρών δρα Τόμας Στόκμαν να ερευνήσει αυτεπάγγελτα ποιότητα νερών και εγκαταστάσεων. Η χημική ανάλυση, καταπέλτης. Χαβούζα τα λουτρά χάριν των οποίων η πόλη ευημερεί. Εναντίον αντιδρώντων πολιτικών και πολιτών ο γιατρός, χαιρέκακος και αφελής στην αυτοπεποίθησή του συγκρούεται με τοπικά συμφέροντα εκπροσωπούμενα: από τον πραγματιστή δήμαρχο και αδελφό του Πέτερ, δύο άνευρους συντάκτες τοπικής εφημερίδας, τον γλοιώδη εκδότη της και τον φασίζοντα πεθερό του, έναν από τους βιομηχάνους που ρυπαίνουν τα λουτρά.
Η σύγκρουση κορυφώνεται: Από πλευράς γιατρού σε δημόσια καταγγελία της σάπιας, αστικής κοινωνίας, των μολυσμένων πνευματικών πηγών της αλλά και σε αψυχολόγητη εξύβριση της πλειοψηφίας των πολιτών. Από πλευράς θορυβημένων κρατούντων (που τρέμουν διαρροή της είδησης και κόστος βελτιωτικών έργων) όπως κι εξαγριωμένων πολιτών, σε γενικευμένο διωγμό της πενταμελούς οικογένειας Στόκμαν. (Απόλυση του ίδιου και της κόρης του, βανδαλισμός κι έξωση από το σπίτι τους, αποβολή των δύο αγοριών του από το σχολείο κ.ά.).
Τελευταίο χτύπημα για τον γιατρό: Ο πεθερός του αγοράζει, με την κληρονομιά που θα μπορούσε η οικογένεια να επιβιώσει, τις κατακρημνισμένες μετοχές των λουτρών εκθέτοντάς τον αυτόματα από «ιδεαλιστή και λάτρη της αλήθειας» σε αδίστακτο και ψεύτη κερδοσκόπο. Ο Ιψεν, αυτοεξόριστος, αυτοσαρκαζόμενος -καθότι ομόγνωμος του Στόκμαν σε πολλά- βάζει τον γιατρό να επιστρέφει τις μετοχές και -μ’ εξαίρεση έναν ατρόμητο ναυτικό που του παραστέκεται- να μένει κωμικοτραγικά μόνος. Ο Τόμας Οστερμάιερ μαζί με τον διασκευαστή Φλόριαν Μπόρχμαϊερ, πετυχαίνουν την πιο εύστοχη μεταφορά ιψενικού έργου στο σήμερα. Τα τρία μεγάλα παιδιά των Στόκμαν γίνονται ένα μωρό στην κούνια συμπαρασύροντας προς τα κάτω την ηλικία τους, ο γιατρός είναι μέλος ροκ μπάντας η οποία τρωγοπίνει και κάνει πρόβες σπίτι του, εξαφανίζεται ο ρόλος του μοναδικού υποστηριχτή, κάπτεν Χόλστερ, αντικαθίσταται η περίφημη δημόσια ομιλία του γιατρού εναντίον των πλειοψηφιών με το ανατρεπτικό, γαλλικό κείμενο της αόρατης επιτροπής «η επερχόμενη εξέγερση» (2007), ο ομιλητής δέχεται μπουγελώματα με μπογιές σαν αυτές που χρησιμοποιούν οι δημοκρατίες για να συλλαμβάνουν αντιφρονούντες και, το Τέλος μένει ορθάνοιχτο. Τι θα κάνει ο γιατρός και η Κατρίν με τις μετοχές των μολυσμένων λουτρών; Τα φώτα σβήνουν ενώ το ζευγάρι κοιτάζεται έχοντας έναν πάκο μετοχές μπροστά του και την απόλυτη καταστροφή πίσω του.
Οι Στέφαν Στερν και Εύα Μέκμπαχ στους ρόλους του ζευγαριού, ακαταμάχητα σημερινοί, αληθινοί, αστείοι, τραγικοί, σε κάθε μικρή ή μεγάλη στιγμή που κλήθηκαν, με σημερινούς όρους, να ερμηνεύσουν αυτό το άκρως πολιτικό, προφητικό κι επαναστατικό έργο του 19ου αιώνα. Το ίδιο θαυμαστή ολόκληρη η διανομή με απίστευτες αναγωγές σε σημερινά αρχέτυπα θεσμών και ατόμων. Ο δήμαρχος του Ινγκο Χίλσμαν, λαοπλάνος, γοητευτικός, δυσπεπτικός, βγαλμένος από τις ειδήσεις των 8 μ.μ. Οι συντάκτες Κρίστοφ Γκαβέντα και Μόριτς Γκότβαλντ, απολαυστικά εκθέματα αφερεγγυότητας και καιροσκοπίας του Τύπου. Ο γλοιώδης εκδότης Ασλακσεν του Ντέιβιντ Ρούλαντ ήταν τόσο ο ρόλος του, που γινόταν αντιπαθής ακόμη και στην αντιπαράθεση με το κοινό – εμβόλιμο και καθιερωμένο κομμάτι της παράστασης παντού και όχι μόνον εν Ελλάδι, όπως ακούστηκε.
Εξοχος ως φιγούρα ο πεθερός Μόρτεν Κιλ του Τόμας Μπάντινγκ και η εωσφορική, μπλαζέ εμφάνισή του επί σκηνής με ζωντανό, γερμανικό λυκόσκυλο. Περιέφερε τον απροσδιόριστο τρόμο που προκαλούν οι αόρατοι ισχυροί των κλειστών λεσχών που κυβερνούν τις οικονομίες κι αυτές με τη σειρά τους, τον κόσμο.
Θεωρώ την παράσταση επαναστατική, θεατρικά και ιδεολογικά, όχι για την εμβόλιμη αντιπαράθεση με το κοινό ή για το κείμενο της αόρατης επιτροπής αλλά για τη σύλληψη, τη θέση, τη συνέπειά της. Για όσα επιχειρήματα ακούστηκαν ή εννοήθηκαν, για τον τρόπο που λειτούργησαν τα ρούχα, τα σκηνικά και τα συνθήματα στους τοίχους (Νίνα Βέτζελ, Γιαν Πάπελμπαουμ, Καταρίνα Τσίμκε), για τη στροφή του Στόκμαν από χοντροκέφαλο και παλαβό ιδεαλιστή στον Ιψεν σ’ έναν αισιόδοξο μαχόμενο της άγονης αλήθειας, πελαγωμένο, τραυματικά αυτοαναφερόμενο κι αδέξιο των συμβιβασμών, τουλάχιστον ώς λίγο πριν από την αυλαία. Για την τολμηρή, πονηρή κριτική προς όλους μας.