Ο μεγάλος σεισμός του 1999 στην Αθήνα άνοιξε αρκετές πληγές στον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης, που έκτοτε δεν έχει αποχωριστεί τις σκαλωσιές. Σήμερα, το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης έχει προχωρήσει σημαντικά. Παράλληλα, έχει προκηρυχθεί διαγωνισμός -στις 2 Αυγούστου είναι η καταληκτική ημερομηνία υποβολής συμμετοχών- για την καλλιτεχνική αποκατάσταση και ανάδειξη του Ιερού Ναού. Πρόκειται για ένα έργο ύψους περίπου 2 εκατ. ευρώ και διάρκειας 21 μηνών από την ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης. Περιλαμβάνει εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του συνόλου των τοιχογραφιών και του ζωγραφικού διακόσμου του ναού, συνολικού εμβαδού 3.930 τ.μ., συντήρηση και αποκατάσταση του συνόλου των εικόνων του τέμπλου και συντήρηση και αποκατάσταση του συνόλου των μαρμάρινων στοιχείων του γλυπτού διακόσμου, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό του ναού.
Για το έργο αυτό όμως, που συγχρηματοδοτείται από το ευρωπαϊκό ταμείο περιφερειακής ανάπτυξης και από εθνικούς πόρους, υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις από συλλόγους συντηρητών και μεμονωμένα άτομα, σε σχέση με την προκήρυξη και τις προϋποθέσεις που θέτει. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο ένας τεχνοκράτης να αναλαμβάνει με σύμβαση έργου να συντονίσει ένα τέτοιο έργο, και να συντάξει μια αντίστοιχη διακήρυξη, αλλά η περίπτωση της Μητρόπολης Αθηνών είναι ιδιαίτερη και απαιτεί εξειδίκευση και συγκεκριμένα γνωστικά εργαλεία. Σε κείμενο που έφτασε στην «Κ», το οποίο υπογράφουν οι συντηρητές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης Ηλίας Παπαγεωργίου, Σταύρος Μπαλτογιάννης, Παντελής Φελέρης, Βασίλης Πετρόπουλος και Παναγιώτης Δρίτσας και έχουν στείλει στον Πρωτοσύγκελλο Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, στη Γενική Γραμματεία Πολιτισμού και όλους τους αρμόδιους φορείς, διατυπώνονται αρκετές απ’ αυτές τις ενστάσεις.
«Να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν ζητάει κανείς να πεταχτεί το έργο, απλώς να γίνουν κάποιες διορθώσεις ώστε να υπάρχει ευρύτερη συμμετοχή», τονίζει ο Βασίλης Πετρόπουλος. Για παράδειγμα υπάρχει όρος που λέει ότι οι μελετητές και όσοι έχουν εμπλακεί έστω και προφορικά δίνοντας συμβουλές για τη διαμόρφωση της διακήρυξης, αποκλείονται. Βέβαια, παρακάτω σε άλλο σημείο γράφεται ότι αν νομίζουν ότι δεν επηρεάζουν τον διαγωνισμό μπορούν να εξεταστούν. Ο Σταύρος Μπαλτογιάννης λ.χ. είναι ο σημαντικότερος συντηρητής του υπουργείου Πολιτισμού. Δεν έχει πρόθεση να κατέβει και να αναλάβει το έργο. Συμμετέχει εντελώς συμβουλευτικά, αλλά η συμμετοχή του είναι μεγάλης σημασίας γιατί πρόκειται για ένα έργο εξαιρετικά ευαίσθητο. Εχει ιδιαίτερη τεχνοτροπία στις αγιογραφίες και θέλει μεγάλη προσοχή».
Η καταλληλότητα
Σύμφωνα με τις ενστάσεις που διατυπώνονται υπάρχουν κρίσιμες ελλείψεις σε όσα αναγράφονται για την καταλληλότητα των υποψηφίων, αφού δεν γράφεται ρητά ότι οι ενδιαφερόμενοι για να συμμετάσχουν στον διαγωνισμό πρέπει να έχουν την προβλεπομένη άδεια ασκήσεως επαγγέλματος που πρέπει να είναι σε ισχύ. Επιπλέον δεν αναγράφονται καν ούτε οι σχετικές διατάξεις του Ν. 2557/1997 και ειδικότερα του άρθρου 9 που αναφέρονται στα τυπικά προσόντα των υποψηφίων.
Σε άλλο σημείο της διακήρυξης προβλέπεται ότι ο ανάδοχος θα πρέπει να απασχολεί τουλάχιστον 12 άτομα κατά την εκτέλεση των εργασιών. Η απαίτηση αυτή, σύμφωνα με τις ενστάσεις που διατυπώνονται «είναι εσφαλμένη και άκυρη αφού δεν προβλέπεται τέτοια υποχρέωση από τις διατάξεις του Π.Δ. 60/2007 και συγχρόνως με την εν λόγω πρόβλεψη γίνεται επέμβαση στην υλικοτεχνική οργάνωση της παροχής των υπηρεσιών από τον ανάδοχο και επιδρά επί τους κόστους του έργου. Με την εν λόγω απαίτηση της διακήρυξης, είναι βέβαιον ότι αποθαρρύνονται υποψήφιοι ανάδοχοι να καταθέσουν προσφορά, λόγω του ότι το κόστος των εν λόγω ατόμων είναι υψηλό και η διατήρηση του προσωπικού για το μεγάλο χρονικό διάστημα της εκτελέσεως της υπηρεσίας ενδεχομένως να καθιστά την υποβολή προσφοράς ασύμφορη».
Τέλος, υπάρχει επιτροπή αξιολόγησης της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, δεν έχει ανακοινωθεί όμως ποιοι παίρνουν μέρος σ’ αυτήν, ποιοι δηλαδή θα αξιολογήσουν όλα αυτά τα στοιχεία, ποιοι θα είναι στην επιτροπή παρακολούθησης του έργου και ποιοι στην επιτροπή παραλαβής του. Αντιφάσεις και κενά στη σύνταξη της διακήρυξης θέτουν σοβαρά ερωτήματα ως προς τη διασφάλιση της αντικειμενικής επιλογής και αξιολόγησης και εν τέλει της ορθής εκτέλεσης του έργου. Επιβάλλεται η διάλυση και της παραμικρής υποψίας φωτογραφικού διαγωνισμού.
Τα πρώτα σχέδια του Θεόφ. Χάνσεν
Ο Ιερός Καθεδρικός Ναός της Αθήνας θεμελιώθηκε το 1842 και εγκαινιάστηκε στις 21 Μαΐου του 1862. Η αρχιτεκτονική μορφή του είναι μεικτή: Σταυροειδής με τρούλο από το ήμισυ και πάνω, ενώ η βάση είναι ένα γοτθικού τύπου οικοδόμημα με εξέχοντα κωδωνοστάσια. Ο ναός χτίστηκε σε τέσσερις φάσεις. Ο αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν ετοίμασε τα πρώτα σχέδια, στα οποία βασίστηκε το μέρος του κτιρίου έως το ύψος της πρώτης σειράς των παραθύρων. Επειτα, το 1843, οι εργασίες διακόπηκαν λόγω οικονομικών προβλημάτων. Τρία χρόνια αργότερα ανέλαβε ο Δημήτριος Ζέζος, εισάγοντας το ελληνοβυζαντινό στοιχείο. Μετά τον θάνατό του το 1857, ο Δήμος Αθηναίων ζήτησε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Francois Boulanger να συνεχίσει την κατασκευή. Ο Francois Boulanger εργάστηκε μαζί με τον Παναγιώτη Κάλκο, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση των εργασιών κατασκευής. Υλικό από ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες χρησιμοποιήθηκε για το χτίσιμο του καθεδρικού ναού. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό, που είναι έργα του Σπυρίδωνα Γιαλλινά και του Alexander Seitz, ακολουθούν τη βυζαντινή παράδοση, ενώ η διακόσμηση ανήκει στον ζωγράφο Κωνσταντίνο Φανέλλη, από τη Σμύρνη.