NORMAN SΤΟΝΕ
Συνοπτική ιστορία
του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Συνοπτική ιστορία
του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
εκδ. Ψυχογιός, 2013
Ο Νόρμαν Στόουν είναι από τους επιφανέστερους Βρετανούς ιστορικούς. Εχει τιμηθεί με το βραβείο Wolfson History για το βιβλίο του «The Eastern Front, 1914-1917» και με το βραβείο Fontana History of Europe για το «Europe Transformed, 1878-1919».
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, σύμβουλος της Μάργκαρετ Θάτσερ για την εξωτερική πολιτική, είναι σήμερα μέλος του διδακτικού προσωπικού του τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ στην Αγκυρα. Στη δίτομη «Συνοπτική Ιστορία του Α΄ και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου» αποδίδει με παραστατικό τρόπο παρασκήνια, αίτια, γεγονότα και τις συνέπειες των πολέμων του 20ού αιώνα.
Το 1914, οι πλούσιες και ισχυρές χώρες της Ευρώπης αποφάσισαν να κινητοποιήσουν τεράστιους στρατούς που προετοίμαζαν από χρόνια. Ισορροπίες και αντιπαλότητες, υψηλή διπλωματία, συμμαχίες και διλήμματα, τεχνολογικές εξελίξεις στα όπλα με πρώτο το «αναπόφευκτο δυστύχημα» της δολοφονίας του Αρχιδούκα-διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου, πυροδότησαν την καταστροφή της Ευρώπης.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ή ο Μεγάλος Πόλεμος των μεγάλων στρατών και των αερίων, παραμένει ένα από τα τραγικότερα γεγονότα της Ιστορίας που στοιχειώνει τους εμπλεκομένους, σχεδόν έναν αιώνα μετά το ξέσπασμά του. Ολες οι χώρες που ενεπλάκησαν, καταστράφηκαν και μαζί τους ο πολιτισμός που, το 1914, ήταν το περιφανές δημιούργημα της Ευρώπης.
Μετά τις εκατόμβες του Μεγάλου Πολέμου, ο καθένας περίμενε ότι μια ειρήνη διαρκείας θα ήταν το πρώτο μέλημα των ηγετών. Ομως, στις συνθήκες επέλεξαν την ολέθρια στρατηγική των επαχθών, εκδικητικών και προσβλητικών όρων για την ηττημένη Γερμανία. Στη «Συνοπτική Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», ο Στόουν παρουσιάζει με αξιοζήλευτη ακρίβεια τη θανάσιμη σύγκρουση και εντοπίζει τα αίτια που την προκάλεσαν στις στάχτες του Μεγάλου Πολέμου.
Οταν μιλάει το μίσος
Ο Χίτλερ εκμεταλλεύτηκε την απελπισία και την απόγνωση του γερμανικού λαού μέσω των υποσχέσεων για ανάκτηση της γερμανικής ισχύος και αξιοπρέπειας και του τρόμου. Ουσιαστικά, χειραγώγησε τις ευρωπαϊκές παθογένειες, τις εχθρότητες και το μίσος, πυροδοτώντας έναν μηχανισμό ο οποίος οδήγησε σε μιαν ανεπανάληπτη παγκόσμια σύρραξη και στο Ολοκαύτωμα, ενισχυμένος από την πιο δηλητηριώδη ρατσιστική ιδεολογία και τα πλέον εξελιγμένα όπλα μαζικής καταστροφής.
Ο Στόουν, στο φόντο των περίτεχνων δογματικών περιβλημάτων που συνόδευσαν και τους δύο πολέμους, δείχνει ότι το κίνητρο για την εξόντωση των αντιπάλων δεν ήταν απλά ένα πρακτικό μέτρο, φρικώδες και αιματηρό το δίχως άλλο, εκπλήρωσης υποτιθέμενων ιστορικών νόμων ή αξεπέραστων αντιπαλοτήτων. Οι αιτίες και οι συνέπειες των πολέμων παρέμεναν απαράλλακτες, όπως σε όλους τους πολέμους. Οπως είχε πει ο Θουκυδίδης, παρέμεναν σταθερά ριζωμένες «στον πόθο για ισχύ που εκτρέφεται από την απληστία και τη φιλοδοξία». «Είχαν το μυαλό στραμμένο στην αυτοκρατορία», λέει ο Στόουν (ακόμα και ο διαπρεπής Μαξ Βέμπερ, το 1915, καλούσε για έναν περισσότερο φιλόδοξο γερμανικό ιμπεριαλισμό).
Ο Α΄ Παγκόσμιος ήταν αυτός που άνοιξε τον δρόμο στον Β΄ Παγκόσμιο με τη δημιουργία της στρατιωτικοποιημένης εθνικής κοινότητας (Volksgemeinschaft) στη βάση της ιδεολογίας των Εθνικοσοσιαλιστών. Οι Ναζί έκαναν απίστευτες προσπάθειες να απομακρύνουν τα «μη γερμανικά στοιχεία» από τη στρατιωτική εθνική κοινότητα, χωρίς να πετύχουν ποτέ να ασκήσουν πλήρη έλεγχο της πολεμικής παραγωγής ούτε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας ξεκάθαρης στρατηγικής που, έτσι κι αλλιώς, ουδέποτε υπήρξε.
Ο ρατσιστικός πυρήνας της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας -αποτέλεσμα της πίστης στη γερμανική ανωτερότητα- και ο συνακόλουθος στόχος της εξόντωσης των «εχθρών» και των λεγόμενων «κατώτερων φυλών» αποδείχθηκε τραγικός, και ο ορθολογισμός φάνηκε ξένος με την πολεμική πολιτική της Γερμανίας. Ο ναζισμός και η ανηλεής εκμετάλλευση υλικών και ανθρώπινων πόρων των κατεχόμενων περιοχών έστρεψαν τους πληθυσμούς στην αντίσταση με καταστροφικές συνέπειες για όλους, και για τη Γερμανία. Ο Χίτλερ, προσκολλημένος στη βαρβαρότητα, θυσίασε τη Γερμανία στον ρεβανσισμό και στο «δίκαιο του ισχυρότερου» μαζί με τους λαούς της Ευρώπης.
Τι σήμαιναν οι πόλεμοι; Διδάσκουν κάτι σήμερα; Η γενιά που έζησε τον πόλεμο κι έχτισε την ειρηνική Ευρώπη εκλείπει σιγά σιγά, ή δεν ακούγεται πλέον. Ομως, ακούγονται προειδοποιητικές φωνές: ο παραλογισμός εκείνων των εποχών είναι ακόμα ενεργός.
Είναι εδώ το «Mitteleuropa» του Φρίντριχ Νάουμαν και οι «δαιμονισμένοι» του Γκραβρίλο Πρίντσιπ; Οταν ένας ιστορικός, όπως ο Στόουν, γράφει ότι «το 1914 η ιδέα για μια γερμανική Ευρώπη έμοιαζε λογική, και ότι είχε μια αμυδρή συγγένεια με τη σημερινή κατάσταση», μήπως να ξαναβλέπαμε αυτές τις ιστορίες;