ΝΙΚΑΝΔΡΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ
Ελληνες στο Λονδίνο
εκδ. Ακακία
Ο Νίκανδρος Μπούρας, ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στο King’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, είναι ένα εξέχον μέλος της ελληνικής κοινότητας του Λονδίνου, που αποφάσισε να εκδώσει σε βιβλίο ένα ασυνήθιστο και πολύ ενδιαφέρον είδος αναμνήσεων που καλύπτουν τα έτη 1974-2004. Λέω ασυνήθιστο, διότι η αφήγησή του δεν εστιάζει σε γεγονότα και εμπειρίες από τη λαμπρή του ακαδημαϊκή σταδιοδρομία στην Αγγλία αλλά, αντιθέτως, αποτελεί «μια καταγραφή, αξιολόγηση και ανάλυση των κοινωνικών, πολιτισμικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων της ελληνικής κοινότητας του Λονδίνου», όπως υπογραμμίζει στον πρόλογό του ο Νίκος Μουζέλης.
Η παραπάνω επιλογή του ως προς το περιεχόμενο του βιβλίου του είναι απόρροια και έκφραση των ποικίλων ενδιαφερόντων μιας πολυσύνθετης προσωπικότητας. Ο συγγραφέας πήγε στο Λονδίνο σε μια εποχή που η Βρετανία ήταν το κέντρο του ενδιαφέροντος για την Ψυχιατρική, καθώς εκεί επικρατούσαν οι ιδέες του Ronald Laing, ενός από τους πρωτεργάτες της λεγόμενης Αντιψυχιατρικής. Εκτοτε παρακολούθησε όλα τα μεγάλα ρεύματα σκέψης στην επιστημονική αυτή ειδικότητα, συνεργάστηκε με κορυφαίους συναδέλφους του και συνέβαλε, με το δικό του πρωτότυπο ερευνητικό έργο, στην περαιτέρω πρόοδο της Ψυχιατρικής. Ταυτοχρόνως, όμως, υπήρξε -κι ακόμη είναι- ένα κατεξοχήν «πολιτικό ζώο», κατά Αριστοτέλη. Συνδυάζει τον μεσογειακό ενθουσιασμό του Ελληνα για νέες ιδέες και πολιτική δράση, με την οργανωτική ικανότητα και τη νηφάλια κρίση του Αγγλοσάξονα.
Στο παρόν πόνημά του, ο Νίκανδρος Μπούρας παρουσιάζει μια σειρά χαμένων ευκαιριών για τον εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό των θεσμών και των λειτουργιών του ελληνικού κράτους και της εν γένει δημόσιας ζωής μας. Το συμπέρασμα είναι ότι πάντοτε υπήρχαν σημαντικοί Ελληνες επιστήμονες όχι μόνον στο Λονδίνο και τη Βρετανία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπως και στις ΗΠΑ και τον Καναδά, που, συνεπικουρούμενοι από λίγους διορατικούς Ελληνες πολιτικούς, πρότειναν σχέδια προς τη σωστή κατεύθυνση. Παραταύτα, τελικά, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους, όλες αυτές οι προσπάθειες είτε αποτύγχαναν από την αρχή είτε εκφυλίζονταν στη συνέχεια. Προτάσεις για μεταρρυθμίσεις στις οικονομικές δομές της χώρας μας, όπως και στην υγεία και την παιδεία, υπήρξαν αρκετές και αξιόλογες, καθ’ όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο, όπως, με μελαγχολία, θα διαπιστώσει ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου.
Αισιοδοξία
Εάν υπάρχει, όμως, κάτι που πραγματικά με ενθουσιάζει στο παρουσιαζόμενο βιβλίο είναι ότι ο συγγραφέας του δεν απογοητεύεται από την αποτυχημένη κατάληξη σχεδόν όλων αυτών των προσπαθειών, αλλά αντιθέτως εμμένει στην άποψη ότι μόνον με την αξιοποίηση του εξαιρετικού ανθρώπινου επιστημονικού δυναμικού που διαθέτει η Ελλάδα στο εξωτερικό, όπως κι εκείνων των επιστημόνων που παραμένουν στη χώρα και, υπό αντίξοες συνθήκες, οικονομικές και άλλες, παράγουν ποιοτικά αποτελέσματα, μπορεί, εντέλει, η χώρα να ανακάμψει ουσιαστικά. Ιδού πώς κλείνει τον Επίλογό του:
«Μόνο στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι εργάζονται ως πανεπιστημιακοί ή ερευνητές περίπου 35.000 Ελληνες, ενώ άλλοι τόσοι δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη. Υπερτερούμε της Πορτογαλίας σε αριθμό ποιοτικών επιστημόνων ανά κάτοικο, ενώ πλησιάζουμε χώρες όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία. Με την τεχνογνωσία που διαθέτουμε, στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στη διασπορά, η μετάβασή μας σε μια κοινωνία της γνώσης, όπως την πέτυχαν άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Σουηδία, είναι εφικτή. Η αξιοποίηση της ελληνικής διασποράς δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παραμένει πάντα ατελής και οι δυνατότητες εν πολλοίς ανεκμετάλλευτες. Πιστεύω ότι πρέπει να υπάρξει άμεση και συντονισμένη κινητοποίηση όλων των δυνάμεων της ελληνικής διασποράς. Θα πρέπει να ασκηθεί πίεση στα ήδη θεσμοθετημένα όργανα του απόδημου ελληνισμού, ώστε να δράσουν αποτελεσματικά, σε συνεργασία με κάθε είδους φορείς και καταξιωμένα άτομα. Αυτό θα πρέπει να γίνει σε στενή συνεργασία με το αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό που βρίσκεται στην Ελλάδα, ώστε να καταστρωθεί η απαραίτητη στρατηγική, ικανή να δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες για την υλοποίηση, επιτέλους, των ριζικών μεταρρυθμίσεων που, σε εύθετο χρόνο, θα βγάλουν τη χώρα από το τέλμα στο οποίο βρίσκεται».
Πράγματι, όταν η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση πνιγμού δεν αρκούν απλά μέτρα προσωρινής χαλάρωσης της θηλιάς γύρω από τον λαιμό της (π.χ. διαθεσιμότητα και κινητικότητα δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να εξασφαλίσουμε απλώς την έγκριση της τρόικας για την εκταμίευση της επόμενης δόσης). Απαιτούνται, τουναντίον, οραματισμός, σχεδιασμός και συνακόλουθη πολιτική δράση που θα υπερβαίνουν κατά πολύ την απλή διαχείριση ή την άτολμη μεταρρύθμιση. Ο Γιάννης Ηλιόπουλος, εμβληματική μορφή των Ελλήνων θεωρητικών φυσικών της διασποράς και μέλος του «Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας», συχνά τονίζει ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να μιμηθεί, κατά κάποιο τρόπο, τη Φινλανδία, η οποία, όταν αντιμετώπισε βαθύτατη οικονομική κρίση στο διάστημα 1990-1994, πέραν των άλλων μέτρων που έλαβε, μεταρρύθμισε σε βάθος το εκπαιδευτικό της σύστημα κι αύξησε κατακόρυφα τη χρηματοδότηση της επιστημονικής και τεχνολογικής της έρευνας (κυρίως στους τομείς της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών και της βιοτεχνολογίας), επιτυγχάνοντας έτσι, όχι μόνον να ξεπεράσει την κρίση αλλά και να βρεθεί στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία στους ανωτέρω τεχνολογικούς τομείς, όπως και στην κορυφή όσον αφορά την ποιότητα της παρεχόμενης δημόσιας εκπαίδευσης.
* Ο κ. Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος είναι δικηγόρος – διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του LSE.