ΣΑΟΥΛ ΦΡΙΝΤΛΕΝΤΕΡ
Η ναζιστική Γερμανία
και οι Εβραίοι
μτφρ.: Ηλίας Ιατρού
εκδ. Πόλις
Διάβασα πρώτα το «αυτί» του υπό έκδοση έργου του. «Ο Σαούλ Φριντλέντερ γεννήθηκε ως Πάβελ Φριντλέντερ στην Πράγα το 1932. Οταν ξέσπασε ο πόλεμος, η γερμανόφωνη, εβραϊκή, αλλά “αφομοιωμένη”, οικογένειά του εγκατέλειψε την Πράγα για να εγκατασταθεί στο Παρίσι». Σ’ αυτή τη διαδρομή ο μικρός Πάβελ αλλάζει όνομα, γίνεται Πολ, κρύβεται σε καθολικό σχολείο και διασώζεται. Εκείνος, όχι οι γονείς του. Εκείνοι χάνονται στο Αουσβιτς, μαζί με τα υπόλοιπα εκατομμύρια των Εβραίων. Η διαδρομή του Πάβελ-Πολ ακολουθεί, μετά τον πόλεμο πια, τη διαδρομή επαναπατρισμού των Εβραίων της διασποράς, αλλά και τη διαδρομή ανάκτησης της μνήμης και της ιστορίας τους. Κάπως έτσι διαμορφώθηκε και η ματιά του ως ιστορικού. Αποτέλεσμα, ένα ογκώδες δίτομο έργο, που το 1997, έτος της έκδοσής του, αποτέλεσε ιστοριογραφικό ορόσημο.
Από τις εκδόσεις «Πόλις» την ερχόμενη εβδομάδα θα κυκλοφορήσει αυτό το σημαντικό έργο σε δύο τόμους με τον τίτλο «Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι», σε μετάφραση Ηλία Ιατρού. Σαν πρόγευση από αυτό το γοητευτικό ανάγνωσμα προδημοσιεύουμε μερικά σημεία από το επίμετρο της ιστορικού Ρίκας Μπενβενίστε που συμπληρώνει την έκδοση και μας συστήνει τόσο τον Σαούλ Φριντλέντερ όσο και την προβληματική του έργου και τη συμβολή του στην ιστοριογραφία. Ενα βιβλίο που καθηλώνει ξεκινώντας από το «αυτί». Ο. Σ.
Πόλεμοι της μνήμης
«Πίσω από τις μεθοδολογικές αρχές και τις αφηγηματικές επιλογές του Φριντλέντερ, βρίσκεται ο διανοούμενος που αναμετρήθηκε με την εμπειρία του παιδιού που επέζησε της Shoah και ο ιστορικός που στη διάρκεια της καριέρας του συμμετείχε ενεργά στις συζητήσεις και τις διαμάχες που σφράγισαν την ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος: τη συζήτηση για τις “λειτουργιστικές”, σε σχέση με τις ιδεολογικές, ερμηνείες της Τελικής Λύσης, τη Historikerstreit και τους “πολέμους της μνήμης”, τις μαρτυρίες των θυμάτων και τον επιστημολογικό σχετικισμό», λέει η Ρ. Μπενβενίστε και συνεχίζει: «Τη δική του ζωή ο Φριντλέντερ την αφηγείται στην αυτοβιογραφία του, που δημοσιεύτηκε το 1978 με τον τίτλο “Οταν έρχονται οι αναμνήσεις”. Ηταν επτάχρονο παιδί όταν ξέσπασε ο πόλεμος και η οικογένειά του εγκατέλειψε βιαστικά τη γενέθλια Πράγα για να βρεθεί στο Παρίσι. Με τη γερμανική εισβολή στη Γαλλία, η οικογένεια καταφεύγει στην επαρχία, στην ελεύθερη ζώνη. Εκεί οι γονείς παίρνουν την απόφαση να κρύψουν το παιδί σε ένα καθολικό σχολείο, ενώ οι ίδιοι επιχειρούν να διαφύγουν στην Ελβετία. Συλλαμβάνονται, εκτοπίζονται και δολοφονούνται στο Αουσβιτς. Ο μικρός Pavel, που ήδη από το Παρίσι ονομαζόταν Paul, βαφτίζεται, και με το όνομα Paul-Henri λαμβάνει καθολική παιδεία και παραμένει εσωτερικός στο σχολείο μέχρι το τέλος της Κατοχής και μέχρι να πληροφορηθεί τον θάνατο των γονιών του. Τότε επιστρέφει στο Παρίσι, στις τελευταίες τάξεις του λυκείου και σε μια ανάδοχη οικογένεια Ρωσοεβραίων. Από εκεί, το καλοκαίρι του 1947, θα επιβιβαστεί κρυφά στο πλοίο “Αλταλένα”, με προορισμό την Παλαιστίνη. Ηταν το ίδιο πλοίο που με διαταγή του Μπεν Γκουριόν βυθίστηκε έξω από το Τελ Αβίβ για να μη χρησιμοποιηθεί το φορτίο του, τα όπλα της δεξιάς σιωνιστικής οργάνωσης, εναντίον της νεοσύστατης κυβέρνησης και των διαπραγματεύσεων για την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ (…).
Πρωταγωνιστής
»Στη δεκαετία του 1980, εποχή των μεγάλων επιστημολογικών προκλήσεων για την ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος, ο Φριντλέντερ πρωταγωνιστεί σε όλες τις μεγάλες συζητήσεις. Οι θέσεις, που επεξεργάζεται τότε, βρίσκουν τη θέση τους στο νέο του βιβλίο. Πολλοί ιστορικοί του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν αναζητήσει τις ερμηνείες της Γενοκτονίας στη δομή του ναζιστικού καθεστώτος, στις εσωτερικές συγκρούσεις στο κόμμα, στις οικονομικές ανάγκες που ανέκυπταν διαρκώς με την πρόοδο των πολεμικών επιχειρήσεων και σύμφωνα με τους υπολογισμούς των τεχνοκρατών. (…) Ο Φριντλέντερ έχει υποστηρίξει ότι το θεωρητικό σχήμα του ολοκληρωτισμού και η έννοια του φασισμού δεν είναι κατάλληλα για την εννοιολόγηση της Τελικής Λύσης: εξηγούν, μάλιστα, καλύτερα τα φαινόμενα που περιγράφουν όταν δεν περιλαμβάνεται σε αυτά η ναζιστική γενοκτονία. (…) Δίνει έμφαση στη φυλετική, αντισημιτική ρητορική του ναζισμού και στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Χίτλερ ενεχόταν στη λήψη όλων των σημαντικών αποφάσεων. Η αντισημιτική εμμονή -υποστηρίζει- βρισκόταν στην καρδιά του ναζιστικού ιδεολογικού σύμπαντος ως ενοποιητικός κώδικας της φυλετικής κοινότητας και ως μέσο διαρκούς κινητοποίησης του καθεστώτος. Υπενθυμίζει τον θρησκευτικής Αποκάλυψης χαρακτήρα του “Mein Kampf” και διατυπώνει τον όρο “λυτρωτικός αντισημιτισμός”, τις ιστορικές συντεταγμένες του οποίου εντοπίζει αφενός στη ριζωμένη στον γερμανικό και ευρωπαϊκό αντισημιτισμό αντι-εβραϊκή κουλτούρα και αφετέρου στην κρίση του φιλελευθερισμού, με τον οποίο ταυτίζονταν οι περισσότεροι Εβραίοι, όταν δεν ταυτίζονταν με τον επαναστατικό σοσιαλισμό…».