Ενισχύεται το μίσος για τον πιο αδύναμο

Ενισχύεται το μίσος για τον πιο αδύναμο

4' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το φάντασμα του ρατσισμού και της βίας πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Ομως η κοινή γνώμη αποστρέφει το βλέμμα, καθώς θεωρεί ότι αυτού του τύπου η συμπεριφορά αγγίζει μόνο τμήματα των λαϊκών τάξεων και ότι θα εκλείψει όταν υποχωρήσει η οικονομική ύφεση. Είναι όμως έτσι; Ο Αντρέας Τσικ, κοινωνικός ψυχολόγος που διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Μπίλεφελντ, έχει αντίθετη γνώμη.

Ως προϊστάμενος του Ινστιτούτου Διεπιστημονικής Ερευνας στη Γερμανία για ζητήματα σύγκρουσης, έχει συγκροτήσει μια ειδική ομάδα ερευνητών. Καταπιάνονται με όλες τις εκφάνσεις της βίας, από το ξύλο στα γήπεδα ώς την εχθρότητα έναντι συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Αυτή η ενότητα αποτελεί το πιο μεγάλο ερευνητικό έργο, τα τελευταία 12 χρόνια, με μετρήσεις όχι μόνο στη γερμανική επικράτεια αλλά και σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Συναντήσαμε τον κ. Τσικ, στο πλαίσιο συνεδρίου για τον αντισημιτισμό στη Βουδαπέστη και συζητήσαμε μαζί του για το πλέον επίκαιρο πολιτικό θέμα της εποχής μας.

Ανοδος της ακροδεξιάς

«Πριν από λίγο καιρό, έκανα αίτηση για έγκριση κονδυλίων για επιτόπια έρευνα στην Ελλάδα, στην οποία δυστυχώς δεν έχουμε κάνει μετρήσεις», είναι η πρώτη του κουβέντα. «Με ενδιαφέρει να καταγράφω την επίδραση της συνεχόμενης οικονομικής ύφεσης στην κοινωνία και πως η οργή μπορεί να γίνει λίπασμα για να θεριέψει η ακροδεξιά, ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός κ.ά. Ως Γερμανοί έχουμε την πικρή πείρα της Ανατολικής Γερμανίας μετά την ενοποίηση, όπου υπήρξαν τρομερές οικονομικές πιέσεις στον πληθυσμό. Μάθαμε πώς τα άτομα βιώνουν διαρκή οικονομική αποστράγγιση και χάνουν τα προνόμια ενός τρόπου ζωής, τότε αισθάνονται ότι μπορούν να αποτελούν μέρος της κοινωνίας μόνο όταν κάνουν διακρίσεις σε βάρος τρίτων.

Οταν μια κοινωνία διαλύεται και ξαναφτιάχνεται από την αρχή, τα μέλη της χρησιμοποιούν τις διακρίσεις για να ξανατοποθετηθούν στη νέα ιεραρχία. Η συμπεριφορά δεν αφορά μόνο μη προνομιούχες ομάδες αλλά και τις ελίτ. Η έρευνά μας αποδεικνύει λ.χ. ότι ο δείκτης του αντισημιτισμού και του ρατσισμού ανεβαίνει και στους πλούσιους και στους μορφωμένους.

– Τι έχετε μάθει από τη μελέτη της βίας;

– Τα αρνητικά στερεότυπα πολλαπλασιάζονται. Οταν υπάρχει ένα, θα βγουν και άλλα στην επιφάνεια, είναι νομοτελειακό. Αν στοχοποιήσεις τον μετανάστη, θα ακολουθήσει ο φτωχός, ο αλλόθρησκος, ο Ρομά κ.ο.κ. Επίσης δεν πρέπει να ξεγελαστεί κανείς, πιστεύοντας ότι κάποιος μπορεί να ξεριζώσει εύκολα αυτά τα αρνητικά πρότυπα ή ότι πέθαναν έπειτα από μια περίοδο οικονομικής ευμάρειας και πολιτικής ηρεμίας. Στην κρίση, υπάρχει αναβίωσή τους εξαιτίας της λαϊκιστικής ρητορικής της άκρας δεξιάς, αλλά ενίοτε και της άκρας αριστεράς. Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης είναι να δημιουργήσεις ένα δημοκρατικό πλαίσιο, που κατευνάζει τη συλλογική κοινωνική εχθρότητα έναντι συγκεκριμένων ομάδων.

Το άλλο που έμαθα είναι ότι οι ίδιοι οι μελετητές που ήξεραν το πρόβλημα δεν κατάφεραν να προειδοποιήσουν την κοινωνία για τον κίνδυνο. Η ακροδεξιά δεν μας χτυπάει πλέον την πόρτα, αλλά έχει μπει στο σπίτι μας. Στη Γερμανία καταγράψαμε την τελευταία 15ετία 180 δολοφονίες κυρίως αστέγων και ατόμων που δεν είχαν κοινωνική ασπίδα προστασίας, από ακροδεξιούς.

Μνήμη και κάθαρση

– Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι οι Ελληνες που πολέμησαν πριν από μερικές δεκαετίες του Ναζί με βαρύ φόρο αίματος, έδωσαν σχεδόν μισό εκατομμύριο ψήφους σε ένα νεοναζιστικό κόμμα;

– Μην επικεντρώνεστε μόνο στην ιστορική μνήμη, διότι αυτή σχετίζεται με τη γνώση και την πληροφορία. Υπάρχει η συναισθηματική μνήμη και νοημοσύνη. Στη Γερμανία, ξέρουμε τα πάντα για το Ολοκαύτωμα. Τα διδάσκουν στα σχολεία. Ομως δεν ξέρουμε πολλά για το τι οδήγησε έναν ολόκληρο λαό σε αυτήν την εγκληματική συμπεριφορά ή στην ανοχή σε αυτήν τη φρίκη. Ο λόγος είναι ότι δεν θέλουμε να ανασκαλέψουμε τη συναισθηματική μας μνήμη, η ντροπή μπλοκάρει αυτήν την κάθαρση.

Κάναμε μια έρευνα σε 15χρονους Γερμανούς μαθητές που επισκέφθηκαν το Μουσείο του Ολοκαυτώματος. Αυτοί που δεν ήταν προετοιμασμένοι ψυχολογικά για την εμπειρία βγήκαν έξω, δεν θυμούνταν τίποτα για την ιστορία του Shoah αλλά τους έμειναν στο μυαλό μόνο τα αντισημητικά στερεότυπα.

Σε όλες τις χώρες υπάρχουν λογαριασμοί με το παρελθόν –στην Ελλάδα λ.χ. εμφύλιοι, δικτατορίες, εξορίες– όπου δημιουργούν τέτοια ψυχολογικά αναχώματα. Το τραύμα παραμένει, γίνεται υποσυνείδητη ενοχή, που κάποιος θέλει να την πετάξει από πάνω του φορτώνοντάς την στους άλλους με τη μορφή του ρατσισμού.

Η Ευρώπη έκανε διάκριση εις βάρος σας

– Στην Ελλάδα υπάρχει η τάση να φορτώνουμε ό,τι αρνητικό συμβαίνει στην κοινωνία στην κρίση. Ποια είναι η γνώμη σας;

– Ερευνες αποδεικνύουν ότι τα στερεότυπα ενισχύονται όχι μόνο κατά τη διάρκεια αλλά μετά τη βαριά περίοδο της κρίσης. Οσοι καταφέρουν να τα βγάλουν πέρα, μπαίνουν σε μια λογική επιβίωσης με αιχμή τον ανταγωνισμό. Βλέπουν τον κόσμο μέσα από μια καθαρά οικονομική σκοπιά, με τις δικές τους αγωνίες (θα βρω δουλειά, θα καταφέρω να μεγαλώσω/ σπουδάσω το παιδί μου;) όπου πραγματικά δεν ενδιαφέρονται αν κάποιοι κηρύττουν το μίσος για τον πιο αδύναμο. Συνεπώς, στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται να δείξετε μόνο τώρα προσοχή, αλλά κυρίως όταν καταφέρετε να ορθοποδήσετε, διότι τότε είναι που το ζήτημα της κυριαρχίας κατατρώει τα δημοκρατικά κεκτημένα και τις δημοκρατικές συνειδήσεις των ανθρώπων.

– Θεωρείτε ότι η Ευρώπη μπορεί να αντισταθεί;

– Ως Ευρωπαίος θεωρώ ότι το πιο ντροπιαστικό πράγμα που συνέβη με τη χώρα σας είναι ότι η ίδια η Ευρώπη σας αντιμετώπισε ως οικονομοτεχνικό ζήτημα, ξεχνώντας ότι υπάρχουν άνθρωποι, αξίες, πολιτιστική παρακαταθήκη. Η Ευρώπη λειτούργησε ακριβώς σαν μια κοινωνία σε πίεση: έκανε μια διάκριση εις βάρος σας, φορτώνοντάς σας με αρνητικά στερεότυπα, επειδή ήσασταν οι πιο αδύναμοι. Κατηγορηθήκατε για τις αλόγιστες σπατάλες όταν το σύστημα που θα έπρεπε να σας ελέγχει και να σας επαναφέρει νωρίς στην τάξη, το είχαν φτιάξει οι Ευρωπαίοι. Αντί λοιπόν να ανοίξουμε τη συζήτηση για το τι έφταιξε σε επίπεδο σχεδιασμού, υλοποίησης μιας δημοκρατικής διαδικασίας, βάλαμε στο στόχαστρο τους Ελληνες. Και φυσικά αυτό ανοίγει την πόρτα για εξίσου κακή αντιμετώπιση και σε άλλες χώρες που έχουν τέτοια θέματα. Πώς θα φτιάξουμε μια κοινή λειτουργική ταυτότητα, όταν αντιμετωπίζουμε ένα από τα μέλη της Ενωσης σαν μια χώρα Β΄ κατηγορίας, που είναι ωραία να την επισκεπτόμαστε σαν τουρίστες αλλά δεν την λογαριάζουμε ως ισότιμο εταίρο. Η δημοκρατία είναι υπό πίεση στην Ευρώπη, αλλά μόνο μέσα από τις δημοκρατικές διαδικασίες, από τη διαμόρφωση δημοκρατικών συνειδήσεων μπορούμε να αποφύγουμε τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή