ΜΙΛΟ ΜΑΝΑΡΑ
Ο χρυσός γάιδαρος
μετ.: Αθηνά Οικονομίδου
εκδ. Γνώση
Η συνάντηση του Ιταλού κομίστα Μίλο Μανάρα με τον «Χρυσό γάιδαρο» του Απουλήιου μοιάζει θα έλεγε κανείς αναπόφευκτη. Οι «Μεταμορφώσεις», όπως αλλιώς αποκαλείται τούτο το μυθιστόρημα, είναι έργο της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, πρόγονος του σημερινού μυθιστορήματος, πρόσφορο υλικό για ανάπλαση σε κόμικ. Κι αυτό, επειδή διαθέτει μια σειρά περιπετειών, παρατακτικά συνδεδεμένων μεταξύ τους κατά τον επικό τρόπο, δείχνει μια προτίμηση για το φανταστικό, κλίση στο παραμύθι, εστιάζει σε έναν κεντρικό και κατά κάποιο τρόπο εξιδανικευμένο ήρωα με τυχοδιωκτικές τάσεις, πλάθει ένα αλλότριο, αλλά και ταυτόχρονα οικείο κοινωνικό σκηνικό, αυτό της ρωμαϊκής παρακμής, γεμάτο από δοξασίες, εμμονές, επιθυμίες, που χρωματίζουν ιδιαζόντως ένα γλαφυρό συλλογικό φαντασιακό. Επιπλέον, είναι το έργο ενός λόγιου και καθόλου ανυποψίαστου δημιουργού, όπως ήταν ο σπουδαγμένος Απουλήιος.
Μυστήριο και μαγεία
Με τον ίδιο τρόπο, λόγιες αποσκευές και φιλοδοξίες έχουν πολλοί «δημιουργοί» κομίστες, όπως και ο Μανάρα. Τα παραπάνω, βέβαια, παραπέμπουν, αναπόφευκτα, στη συνάντηση Φελίνι και Πετρώνιου στο Σατυρικόν. Δεδομένου, μάλιστα, ότι ο Ιταλός σκηνοθέτης υπήρξε κατά κάποιο τρόπο μέντορας, αλλά και πηγή έμπνευσης για τον συμπατριώτη του.
Ο νεαρός Λεύκιος, γεμάτος ενθουσιασμό για τη μαγεία και τις μυστηριακές τελετές, ταξιδεύει στη χώρα που θεωρείτο πατρίδα τους, στη Θεσσαλία, για να ικανοποιήσει το ενδιαφέρον του. Περνώντας από διάφορες περιπέτειες, και χρησιμοποιώντας αδέξια μια μαγική συνταγή, θα μεταμορφωθεί σε γάιδαρο, που θα διατηρήσει όμως την ανθρώπινη προσωπικότητά του. Στο τέλος, μόνο όταν φάει τριαντάφυλλα, που του τα προσφέρει μια ιέρεια της θεάς Ισιδας, θα κατορθώσει να επανέλθει στην ανθρώπινη μορφή του. Πέρα από το κυνήγι του μυστηριακού, που έκτυπα χαρακτηρίζει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εν λόγω εποχής, το έργο του Απουλήιου διέπεται από την αγάπη για την αφήγηση, για την τέρψη των ιστοριών και τις περιπτώσεις της ανθρώπινης μοίρας. Κι αυτό φαίνεται από τις ουκ ολίγες εγκιβωτισμένες ιστορίες που λέγονται από τα διάφορα πρόσωπα, άλλοτε σχετικές και άλλοτε άσχετες με την υπόθεση της κύριας αφήγησης, όπως, ας πούμε, ο περίφημος μύθος του Ερωτα και της Ψυχής.
Λόγω της μικρής έκτασης του κόμικ, κυρίως, το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό, φυσικά, χάνεται. Ο Μανάρα κρατά απλώς το εξωτερικό κέλυφος της πλοκής. Το πέρασμα από τη μια στην άλλη τέχνη επιφέρει μοιραία τέτοιου είδους «απώλειες», εφόσον η «ένατη τέχνη» δεν διαθέτει την ευελιξία και την ακρίβεια των αφηγηματικών τρόπων της λογοτεχνίας. Και δεν έχει καμιά σχετική υποχρέωση, άλλωστε, για κάτι τέτοιο. Είναι, σε αντιστάθμισμα, αρκούντως παραστατική.
Πορνογραφία;
Ο Μανάρα, άλλωστε, χρησιμοποιεί την ιστορία, προκειμένου να μιλήσει για τον εαυτό του. Αυτόν τον «καλλιτεχνικό» εαυτό, που τόσο συχνά περνά ξυστά από την πορνογραφία, τόσο συχνά δίνει την εντύπωση ενός μονομανούς ηδονιστή, και δίνει τροφή σε υποψίες εμπορικής σκοπιμότητας.
Πάντως, με τα καθαρά περιγράμματα του σχεδίου του, τις ρεαλιστικές μορφές, που συνδυάζουν τις κλασικιστικές φιγούρες και την pin-up αισθητική, με μια διακριτική χρήση του χρώματος, έναν συνδυασμό ασπρόμαυρης φωτοσκίασης και αποχρώσεων σέπιας, στήνει ένα ελληνορωμαϊκό ιστορικό σύμπαν κραιπάλης και αναζήτησης του μυστηριακού, χωρίς φαντασμαγορικές ευκολίες. Κι αν ο εμμονικός αισθησιασμός του μας ξενίζει, πρέπει να ομολογήσουμε, τουλάχιστον, ότι δεν είναι καθόλου παράταιρος μέσα σε ένα κλίμα όπου γιορτάζονται οι δοξασίες και τα παράδοξα ενός πολιτισμού σε κρίση.
Αλλωστε, ο αχαλίνωτος κορεσμός των αισθήσεων θα οδηγήσει αναπόφευκτα, όπως στα ρωμαϊκά συμπόσια, στη μελαγχολία για τη ματαιότητα της ανθρώπινης επιθυμίας. Μια μελαγχολία που μας φέρνει στον νου ένα άλλο περίφημο σκίτσο του Μανάρα, από έναν τόμο όπου εικονογραφεί την ταινία του Φελίνι, Καζανόβα: η φιγούρα του Ντόναλντ Σάδερλαντ-Καζανόβα, μέσα σε βαθιά περισυλλογή, μαζεύει λουλουδάκια πάνω στη χλόη που αποδεικνύεται ότι δεν είναι παρά ένα γυναικείο εφήβαιο.