Κόσμοι επικοί, δημιουργημένοι από την αρχή. Εκεί κατοικούν άνθρωποι, ξωτικά και ανθρωπόμορφα πλάσματα, δαίμονες και στοιχειά. Τέρατα και δράκοι. Εκεί τα μάγια πιάνουν και οι αρχέγονοι θεοί επεμβαίνουν. Κόσμοι φαντασμαγορικοί, απίθανοι, ρομαντικοί, όπου η περιπέτεια αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής. Κόσμοι που ζωντανεύουν από τη λογοτεχνία του φανταστικού.
Ηταν ο Τζον Ρόναλντ Ρόιελ Τόλκιν (1892-1973), ο καθηγητής της Οξφόρδης, που με την τριλογία-σταθμό «Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών» και τον προάγγελο αυτής «Χόμπιτ» (εκδ. Κέδρος) προσέφερε ένα αξεπέραστο έπος φαντασίας, ένα έργο βαθύτατα λογοτεχνικό που για πάντα θα αποτελεί ορόσημο. Ο Τόλκιν εμπνευσμένος από τη μυθολογία της Βορειοδυτικής Ευρώπης -σταθμός στις αναζητήσεις του αποτέλεσε το φινλανδικό εθνικό έπος «The Land Of Heroes» (Η χώρα των ηρώων) ή Kalevala (Καλεβάλα)- δημιούργησε τη Μέση Γη και την κατοίκησε με διάφορους λαούς και πλάσματα, με θεότητες και αρχαίους θρύλους.
Αρμονία
Στις σελίδες του βιβλίου ξετυλίγεται ένας φανταστικός κόσμος όπου όλα έχουν τοποθετηθεί με συμμετρικότατη αρμονία και όλα είναι ευδιάκριτα, μοιάζουν λογικά και είναι σαγηνευτικά όμορφα (ή αδυσώπητα σκληρά αν μιλάμε για τη Σκοτεινιά που εξαπλώνεται).
Ο Τόλκιν έβαλε τον πήχυ σε άφταστα επίπεδα. Πλέον ό,τι γράφεται θα συγκρίνεται με το έργο του. Και θα ασκήσει τη μεγαλύτερη επίδραση στη λογοτεχνία του φανταστικού, στα κόμικς φαντασίας, στον κινηματογράφο, στα videogames, στην επική μέταλ μουσική, στα επιτραπέζια RPG και όπου αλλού υπάρχουν ξωτικά δεινοί τοξοβόλοι.
Δίπλα στον Τόλκιν είναι ο Κλάιβ Στέιπλς Λιούις (1898-1963), συνάδελφός του στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, καλός του φίλος και συνοδοιπόρος στη συγγραφή. Οι δυο τους αντάλλαζαν απόψεις και προβληματισμούς για το έργο τους. Ο Λιούις ύφανε ένα παραμυθένιο βασίλειο, τη Νάρνια, όπου τα ζώα έχουν ανθρώπινη λαλιά, και η οποία απειλείται από μια μοχθηρή βασίλισσα. Οι ιστορίες της Νάρνια ολοκληρώνονται σε επτά βιβλία (εκδ. Κέδρος) και απευθύνονται σε παιδικό κοινό.
Σε έναν άλλο ηρωικό κόσμο, όμως πολύ πιο βάναυσο και σκληρό, όπου η ηθική περισσεύει και επιβιώνει ο πιο δυνατός και ο πιο πονηρός, συναντάμε τον Κιμέριο Κόναν (εκδ. Αίολος, Κατάρτι) τον βαρβαρικό καλτ ήρωα του Αμερικάνου συγγραφέα Ρόμπερτ Χάουαρντ (1906-1936). Και ακριβώς στον αντίποδα του Κόναν, ο Ελρικ του Μελνιμπονέ από τον Μάικλ Μούρκοκ (γεν. 1937), ο πρώτος αντιήρωας της λογοτεχνίας του φανταστικού – δεν είναι μυώδης αλλά ασθενικός, με κόκκινα μάτια και κατάχλωμο δέρμα, επιθυμεί να ξεφύγει από τη Μοίρα που τον θέλει άρχοντα μιας ξεπεσμένης αυτοκρατορίας.
Πολύ πιο μακάβριο και τρομακτικό είναι το σύμπαν του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (1890-1937), «απογόνου» του Εντγκαρ Αλαν Πόε, που έπαιξε με τον μυστικισμό, τη μαύρη μαγεία και το Κθούλου (εκδ. Αίολος, Κάκτος). Υβρίδιο όλων αυτών ο Νιλ Γκέιμαν, ο σημαντικότερος σύγχρονος παραμυθάς, που πλην των κόμικ σεναρίων, έχει συνεισφέρει στο «φανταστικό» με καλογραμμένα μυθιστορήματα μοντέρνας γραφής (όπως το «Αστερόσκονη», εκδ. Κέδρος, αλλά αξίζει να βρείτε την πρωτότυπη εικονογραφημένη έκδοση με σχέδια του Charles Vess). Και βέβαια το διθυραμβικό «Το παιχνίδι του θρόνου», που λόγω της φαντασμαγορικής μεταφοράς του στη μικρή οθόνη έχει τραβήξει τα βλέμματα πάνω του (εκδ. Anubis) – ο συγγραφέας Τζορτζ Μάρτιν δεν προλαβαίνει να γράφει συνέχειες.
Μάγοι-γκαφατζήδες
Από την άλλη, ο Βρετανός Τέρι Πράτσετ, με ειρωνική και σαρκαστική διάθεση απέναντι στα κλισέ, δημιούργησε έναν δικό του κόσμο, τον Discworld, όπου οι μάγοι είναι γκαφατζήδες, οι δράκοι ρίχνουν τζούφιες και οι ιππότες προτιμούν να λουφάρουν. Η σειρά Discworld μετράει 40 βιβλία (κάποια από αυτά από τις εκδ. Ψυχογιός, Παραπέντε, Δοκός, και ένα πολύ καλό επιτραπέζιο βασισμένο σε αυτόν τον κόσμο από την Κάισσα) και έχει γνωρίσει μεγάλη δημοτικότητα. Και αν, αναζητώντας τις ρίζες αυτού του λογοτεχνικού είδους, σκάψουμε βαθιά πίσω στον χρόνο, θα δούμε να ξεδιπλώνονται μπροστά μας, σε όλο τους το μεγαλείο, τα ομηρικά έπη.
Η βιογραφία του Τόλκιν
Προτού γίνει ο διάσημος συγγραφέας που εκπόνησε τον μεγάλο «Αρχοντα των δαχτυλιδιών», ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν βίωσε δύσκολα χρόνια. Εμεινε ορφανός, δεν βρισκόταν σε καθόλου καλή οικονομική κατάσταση και έζησε τη φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο κατάφερε να ορθοποδήσει συλλέγοντας βιώματα που αργότερα χρησιμοποίησε, συνειδητά και μη, στο λογοτεχνικό του έργο. Στη βιογραφία του Τόλκιν, που έγραψε ο Colin Duriez και πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδ. Κέδρος («Η γέννηση ενός θρύλου», μτφρ. Θωμάς Μαστακούρης), γνωρίζουμε τα παιδικά βιώματα, την ενηλικίωση και την εξέλιξη του συγγραφέα. Βλέπουμε τους ανθρώπους που τον επηρέασαν, τη λογοτεχνική «συντροφιά» του, τη φιλική σχέση του με τον Κ. Σ. Λιούις. Ακολουθούμε το ανήσυχο πνεύμα του και τον βλέπουμε να ονειρεύεται σαν παιδί και να οργανώνει τα όνειρά του σαν ένας λαμπρός επιστήμονας και γλωσσολόγος. Για περισσότερα από πενήντα χρόνια ο καθηγητής επεξεργαζόταν τις γλώσσες, την ιστορία, τους λαούς και τη γεωγραφία της Μέσης Γης.