MASSIMO RECALCATI
Κράτα το φιλί.
Σύντομα μαθήματα για τον έρωτα
μτφρ. Χρήστος Πονηρός
εκδ. Κέλευθος, σελ. 216
Ο ψυχαναλυτής Μάσιμο Ρεκαλκάτι, γνωστός πλέον στη χώρα μας μέσα από τα βιβλία του, έχει κατορθώσει κάτι αξιοζήλευτο. Η ψυχαναλυτική του γνώση και εμπειρία έχουν μπολιαστεί με την προσωπικότητά του και το αποτέλεσμα της γραφής του είναι πάντοτε ερεθιστικό. Συνδυάζει δύσκολες θεωρίες όπως είναι η λακανική με την ιταλική κληρονομιά, τις γνώσεις του για το σινεμά και την ποίηση. Κάθε του βιβλίο είναι μια συνάντηση, όπως άλλωστε και ο έρωτας, που είναι το νέο του θέμα. Η απόλαυση που προκύπτει από το «Κράτα το φιλί» ισοδυναμεί με την απόλαυση, την ανάμνηση αλλά και τον πόθο του ίδιου του βιώματος.
Τηλεοπτικά μαθήματα
Αυτό το βιβλίο έρχεται στα χέρια μας σε μια δύσκολη ελληνική συγκυρία. Την προηγούμενη εβδομάδα αρκετοί ήταν αυτοί που παρακολούθησαν μέσα από ένα παρωχημένο τηλεοπτικό παιχνίδι έναν παίκτη να ορίζει τη σεξουαλική επαφή με αγοραίο και ποινικά κολάσιμο τρόπο. Για την πραγματικότητα μιας μερίδας του κόσμου, ελπίζω μικρής, το σεξ είναι ακόμα βρώμικο, σαδιστικό ή βίαιο. Υπάρχει και η τεράστια ευθύνη του τηλεοπτικού καναλιού που φιλοξενεί στους κόλπους του ένα «τηλε-σκουπίδι» περασμένων δεκαετιών.
Η κρίση, η πανδημία, κυοφορούν την ελπίδα ότι κάτι αλλάζει σιγά σιγά στις ψυχές των ανθρώπων, η ελληνική τηλεόραση όμως δείχνει να είναι κολλημένη πίσω στον χρόνο, αναπαράγοντας μια τοξική ψυχαγωγία. Αντιθέτως, το βιβλίο του Μάσιμο Ρεκαλκάτι κυοφορήθηκε από μια πρόταση για τηλεοπτική εκπομπή. Ο διευθυντής της Rai 3 Stefano Coletta αψήφησε, όπως λέει και ο ίδιος στον πρόλογό του, τα αποπνικτικά στερεότυπα της τηλεόρασης, ζωντανεύοντας το κοινωνικό και πολιτιστικό καθήκον της δημόσιας τηλεόρασης. Τον κάλεσε να παραδώσει στους τηλεθεατές εφτά μαθήματα για τον έρωτα. Η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος γέννησε την επιθυμία να καταγραφούν αυτά τα μαθήματα, και να παραμείνουν στον χρόνο.
Το αιώνιο φιλί
Αυτό που διαχωρίζει τη στεγνή σαρκική επαφή από τον έρωτα είναι το φιλί. Το φιλί, εξ ου και ο τίτλος με την προστακτική «Κράτα το», που πολύ αυθόρμητα γεννήθηκε στη σκέψη του ψυχαναλυτή, είναι ο σύνδεσμος των ερωτευμένων. Σε κανένα πορνογράφημα δεν θα δούμε την εγγύτητα, τη ζέση, την ατμόσφαιρα που προκαλείται όταν δύο άνθρωποι έρχονται κοντά στο πρόσωπο, με στόχο να συναντηθούν, να μυρίσουν ο ένας τον άλλον, να γευτούν τον κόσμο που υπόσχεται το στόμα. Πολλές είναι εκείνες οι στιγμές στον κινηματογράφο όπου ένα παθιασμένο φιλί αποκαλύπτει περισσότερα για τη σχέση και την επιθυμία δύο ανθρώπων από ό,τι ολόκληρη η σεξουαλική πράξη. Με κλειστά μάτια ή ανοιχτά, με πάθος, με αιδώ, γαλλικό ή χειλικό, το φιλί είναι ο προθάλαμος του οίκου του έρωτα. Στους κόλπους του στόματος κρύβεται ο κήπος της Εδέμ. Η γυναίκα μέσα από τα χείλη της ανοίγει τα κέντρα του σώματός της. Ο άνδρας διεισδύει και απολαμβάνει, γνωρίζει ή παίρνει μια γεύση των χυμών που κρύβονται.
Τα εφτά κεφάλαια
Ο Ιταλός ψυχαναλυτής ανατέμνει τον έρωτα ως κατάσταση σε όλη την ανθρώπινη εμπειρία. Χωρίζει τα εφτά κεφάλαια, αναλύοντας σε βάθος την υπόσχεση, την επιθυμία, τα παιδιά, την προδοσία και τη συγχώρεση, τη ζήλια, τη βία, τους χωρισμούς και τον έρωτα που διαρκεί. Το σημαντικό στα γραπτά του είναι η δυνατότητα ενός ψυχαναλυτικού στοχασμού απαλλαγμένου από στερεότυπα και κοινωνικές νόρμες. Ο έρωτας για τον Ρεκαλκάτι είτε αφορά τη δημιουργία ενός παιδιού είτε τη διαπραγμάτευση μιας προδοσίας είναι στραμμένος προς την ελευθερία του υποκειμένου που στοχάζεται ελεύθερα και όχι με τη δύναμη της συντήρησης. Το ότι κάποιος γεννά και επιθυμεί ένα παιδί δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν μπορεί να διατηρεί το ερωτικό βλέμμα ανοιχτό για τον σύντροφο της επιθυμίας του, που δεν είναι πάντα εκείνος με τον οποίο γεννήθηκαν τα παιδιά. Στη σκέψη του καταλύεται ο φόβος και αναδύεται το υποκείμενο γυμνό μπροστά στην επιθυμία του, που μόνον θετική μπορεί να είναι και όχι καταστροφική.
Η θηλυκότητα
«Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα;». Ο Ρεκαλκάτι όπως και η ψυχανάλυση ξεδιαλύνει τον στόχο του έρωτα. Ο έρωτας είναι πάντα για μια γυναίκα. Το θηλυκό, η ετερότητα, το διαφορετικό, αυτό που ψάχνουμε, άνδρες και γυναίκες, από την ώρα που γεννιόμαστε. Αυτή η εμπειρία μας ανοίγει στο άγνωστο, να βγούμε σε έναν δρόμο αναζήτησης του μυστηρίου, αυτού που δεν κατέχουμε. Η γυναίκα είναι ένα άλυτο μυστήριο, ακόμα και για την ίδια, πόσο μάλλον για τον άνδρα. Διότι είναι στα βάθη της, στη ψυχοσωματική της κατασκευή ελεύθερη. Ή καλύτερα θα έπρεπε να είναι. Το σώμα της απολαμβάνει ολόκληρο. Δεν είναι εξωτερική η απόλαυση, όπως του ανδρός που κυριαρχείται από τη μοναρχία του φαλλού. Ο μηχανισμός της γυναίκας δεν είναι υδραυλικού τύπου. Είναι μια απόλαυση που ο Φρόιντ θα την ονόμαζε ωκεάνια. Για αυτό, για να επιστρέψουμε, απαντώντας στην αδυσώπητα οπισθοδρομική επικαιρότητα, κάθε άνδρας –και ιδίως κάθε άνδρας με σοβαρά ελλείμματα– βιώνει ένα αίσθημα ανεπάρκειας, ανικανότητας και αδυναμίας απέναντι στην άβυσσο της γυναικείας απόλαυσης. Για να ξορκίσει αυτή την απόλαυση και να την ελέγξει –που δεν τρομάζει μόνον άνδρες αλλά και γυναίκες– ο άνδρας μπορεί να ταυτίσει τη γυναίκα με την πόρνη. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες –που υιοθετούν την ανδρική σκέψη ή υφίστανται την ανδρική κυριαρχία– αλλά και οι ελλειμματικοί άνδρες ή φθονεροί την πηγή της αστείρευτης γυναικείας απόλαυσης, είναι να αρνηθούν τη θηλυκότητα και να την υποβιβάσουν, είτε αποκαλώντας τις γυναίκες «πόρνες» είτε υιοθετώντας έναν μηχανιστικό φαλλικό τρόπο ζωής, που αρνείται τη θηλυκότητα τελικά.