Η γραμμή που χωρίζει το γεγονός από την άποψη δεν είναι τόσο λεπτή όσο μπορεί να φανταζόμαστε. Με πολύ απλά λόγια, το ρεπορτάζ έχει συνήθως δύο πλευρές, μια από τις οποίες (ή μια τρίτη) συνήθως υποστηρίζει η άποψη. Στην εποχή μας όμως, που ο πάσα ένας μπορεί να είναι πομπός και δέκτης ειδήσεων και πληροφοριών μέσα από τα σόσιαλ μίντια, τα όρια είναι ευκολότερο να θολώσουν και οι δημοσιογράφοι να μην είναι μόνο οι αγγελιαφόροι των γεγονότων, αλλά και οι «συμπαραγωγοί» τους.
Τουλάχιστον έτσι βλέπει τα πράγματα ο νέος γενικός διευθυντής του BBC Τιμ Ντέιβις, ο οποίος ζήτησε από τους δημοσιογράφους του βρετανικού μέσου να μην εκφράζουν τις προσωπικές τους απόψεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διατηρήσουν την ουδετερότητά τους στον ψηφιακό δημόσιο χώρο. Προκύπτει λοιπόν το ενδιαφέρον ερώτημα εάν υπάρχουν και πού μπαίνουν όρια στη σχέση των δημοσιογράφων με τα σόσιαλ μίντια. Ζητήσαμε την άποψη δύο καθηγητών των ΜΜΕ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
Ζητούμενο είναι η «εγκυρογνωμοσύνη»
Είμαι υπέρ της ελευθερίας του λόγου. Πρέπει να ακούς τους άλλους για να σε ακούν και αυτοί με τη σειρά τους – viewpoint diversity. Είναι δύσκολο να υπάρξει πλήρης αλήθεια και η αλήθεια πάντα θα αμφισβητείται. Ωστόσο, η ανάπτυξη επιχειρημάτων από δημοσιογράφους χωρίς κάποια δόση ουσιαστικής αλήθειας είναι σοφιστεία. Η χρήση έξυπνων αλλά ψευδών ή λανθασμένων επιχειρημάτων κρύβουν την πρόθεση της παραπλάνησης. Στόχος τους είναι η αμφισβήτηση της κριτικής και διερευνητικής ματιάς και ο εύλογος διάλογος, και η αντικατάστασή τους από τον πανικό, τη δαιμονοποίηση και τις εύκολες «αλήθειες». Και ειδικότερα σήμερα, όπου ο μεταμοντερνισμός και o σχετικισμός των πάντων –«everything goes»– έχει κλονίσει την πίστη των πολιτών σε αντικειμενικά γεγονότα/στοιχεία.
Το ζητούμενο είναι η «εγκυρογνωμοσύνη»: η συνήθεια να εκφράζουμε απόψεις που στηρίζονται σε έγκυρα στοιχεία και δεδομένα. Οι υπεραπλουστευτικές ειδήσεις και τοποθετήσεις, και ειδικότερα από δημοσιογράφους, συγκεντρώνουν τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά δημιουργούν ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο τα λεγόμενα «εναλλακτικά γεγονότα» (alternative facts) παρουσιάζονται με τρόπο που να φαίνεται ότι αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, ακόμα και αν έρχονται σε εμφανή αντίθεση με άλλου είδους αποδείξεις. Στόχος των «εναλλακτικών γεγονότων» δεν είναι να πείσουν για την εκάστοτε θέση, αλλά να υπονομεύσουν την ισχύ των γεγονότων υποβαθμίζοντάς τα σε ένα από πολλά απλά ενδεχόμενα, ισότιμα μεταξύ τους, από τα οποία ο καθένας θα διαλέξει όποιο προτιμά.
Συμπερασματικά, ναι στην ελευθερία λόγου, αλλά με επιχειρήματα και απόψεις που επαληθεύονται και τεκμηριώνονται. Που σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική συνάντηση, επικοινωνία και συζήτηση και ανοχή με δημοσιογράφους που υιοθετούν υπεραπλουστευτικές και οπορτουνιστικές αλήθειες, όπως συνήθως συμβαίνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις συζητήσεις που ξεκινάνε εκεί. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο στην εποχή της υπερπληροφόρησης και τη δυσκολία που αυτή δημιουργεί στους πολίτες να γνωρίζουν τι ισχύει, ποια είναι η «αλήθεια». Οφείλουμε να σκεφτούμε πόσο διαφορετικά θα αντιλαμβανόμασταν την πραγματικότητα αν αποφεύγαμε την συσσωρευμένη παραπληροφόρηση. Οι δημοσιογράφοι δεν είναι μόνο αγωγοί πληροφόρησης, ορίζουν επίσης το πεδίο, την αντίληψη των εξελίξεων/κρίσεων και ειδικά τη «συμπεριφορά» των πολιτών, και η παραπλάνηση σε ένα περιβάλλον υπερπληροφόρησης αλλά ανεπαρκώς ενημερωμένο κοινό, περιορίζει τη δυνατότητα πολιτών και κινημάτων να ενεργήσουν με θετικές πρωτοβουλίες και προτάσεις.
* Ο κ. Χρήστος Α. Φραγκονικολόπουλος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και ΜΜΕ στο τμήμα Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΛΕΙΟΣ
Κάθε παρεμπόδιση είναι λογοκρισία
Δεν είναι η πρώτη φορά που διεύθυνση φορέα στη Μ. Βρετανία θέτει φραγμούς στη δημοσιοποίηση απόψεων εργαζομένων σε αυτούς. Πολλές ιδιωτικές, και όχι μόνο, επιχειρήσεις διεθνώς κάνουν το ίδιο ή το πετυχαίνουν με εκδικητική συμπεριφορά χωρίς να λέγεται, αλλά να εννοείται ο λόγος.
Επί της αρχής, κάθε παρεμπόδιση στη δημοσιοποίηση και λήψη πληροφοριών είναι λογοκρισία. Η λογοκρισία είναι αποδεκτή σε περιπτώσεις διάπραξης ή παρότρυνσης στη διάπραξη έκνομων ενεργειών όπως παιδική πορνογραφία, εμπόριο όπλων/ναρκωτικών, διαρροή πληροφοριών αφορούσες την εθνική άμυνα κ.λπ.
Από εκεί και πέρα, παρόμοια παρεμπόδιση συνιστά παραβίαση της οικουμενικής διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, του Συντάγματος, σειράς νόμων, εν κατακλείδι μιας καταστατικής αρχής της νεωτερικότητας και της δημοκρατίας. Επιπρόσθετα, αν δεχτούμε ως νομικά, ηθικά και πολιτικά νόμιμη την απαγόρευση δημοσιοποίησης των απόψεων των εργαζομένων μιας οποιασδήποτε επιχείρησης εκ μέρους της εργοδοσίας, δεχόμαστε αυτόματα ως υπέρτερη στη λειτουργία της δημοκρατίας την ισχύ του εργοδότη έναντι αυτής του πολίτη. Μια επίσης καταστατική αρχή της αστικής κοινωνίας, η ιδιότητα του πολίτη, τραυματίζεται βαρέως.
Αποδεχόμαστε να καθορίζει ο εργοδότης τι μπορεί να λέγεται και όχι οι κανόνες του πολιτικού συστήματος, οι νόμοι, τα δικαστήρια, οι ρυθμιστικές αρχές, οι δημοσιογραφικές ενώσεις κ.λπ. Σε αυτή την περίπτωση η ιδιότητα του εργαζομένου-υφιστάμενου θα συνεπαγόταν αυτόματα την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική υποταγή του εργαζομένου.
Με άλλα λόγια, διολισθαίνουμε προς την επικράτεια του ολοκληρωτισμού. Ας μη γελιόμαστε, πριν από το Διαδίκτυο, αλλά μαζικά ύστερα από αυτό, οι δημοσιογράφοι δημοσιεύουν πληροφορίες επιπλέον σε blogs, social media κ.λπ. Γιατί; Διότι δεν μπορούν να τις δημοσιεύσουν στα Μέσα όπου εργάζονται. Κάποιοι έχασαν τη ζωή τους, άλλοι κακοποιήθηκαν. Αν θέλουμε να περιοριστεί όλο αυτό, ο εσωτερικός πλουραλισμός, ο πραγματικός εκδημοκρατισμός είναι η λύση και όχι η ακόμα μεγαλύτερη παρεμπόδιση της έκφρασής τους. Ούτε εφικτό είναι εντέλει ούτε προμηνύει κάτι καλό.
* Ο κ. Γιώργος Πλειός είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ και διδάσκων στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ.