Konstantinos Xanthopoulos
Alvar Aalto and Greece
(Trailing Ariadne’s Thread)
Εκδ. Μέλισσα, σελ. 95
Δύο ταξίδια πραγματοποίησε στην Ελλάδα ο μεγάλος Φινλανδός αρχιτέκτων Αλβαρ Αάλτο (1898-1976). Το πρώτο το 1933, σε ηλικία 35 ετών, όταν είχε έρθει μαζί με άλλους διανοούμενους αρχιτέκτονες για το 4ο CIAM, το διεθνές συνέδριο αρχιτεκτόνων του Μοντέρνου Κινήματος, που έγινε στην Αθήνα και έγραψε ιστορία. Και το δεύτερο ταξίδι ήταν είκοσι χρόνια μετά, το 1953, όταν σε ωριμότερη ηλικία και με πολλές ακόμη εμπειρίες, με έναν παγκόσμιο πόλεμο και με την αλλαγή της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, επιχειρεί να απαντήσει σε βαθύτερα προσωπικά και οντολογικά ερωτήματα. Ηταν ένα προσκύνημα. Τα δύο αυτά ταξίδια του Αλβαρ Αάλτο, ενός διανοητή αρχιτέκτονα που συνδέεται με την κατασκευή και το ντιζάιν όσο και με τη φιλοσοφία και με έναν ιδιότυπο μυστικισμό, αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους για την εξύφανση μιας αφήγησης. Η νέα έκδοση, στην αγγλική γλώσσα, από τη «Μέλισσα», με συντονισμό παραγωγής από την Αθηνά Ραγιά, φέρει την υπογραφή του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου, αρχιτέκτονα, ερευνητή και διανοητή, που τα τελευταία χρόνια ζει στο Ελσίνκι. Το βιβλίο με τίτλο στα αγγλικά «Alvar Aalto and Greece» εμπλουτίζει τη βιβλιογραφία για τη σχέση των αρχιτεκτόνων του μοντερνισμού με την ιδέα της Ελλάδας και τις πρωτογενείς αξίες της, αλλά επιπλέον προεκτείνει τη συζήτηση για την παράδοση, ισχνή, ικανή ή ισχυρή (σε διαβαθμίσεις και διακυμάνσεις), των Φινλανδών αρχιτεκτόνων με την Ελλάδα, από τον 19ο έως τον 20ό αιώνα.
Ο Αάλτο ακολουθεί εκείνο το ιδιαίτερο ίχνος από τον Βορρά στον Νότο, οριοθετημένο από τις απαρχές των νεότερων χρόνων, με έλξη προς το θερμό και διαυγές φως της Μεσογείου, της Ιταλίας κυρίως και της Ελλάδας δευτερευόντως, λόγω απόστασης αλλά και μικρότερης εξοικείωσης. Ωστόσο, το δέλεαρ της μικρής χώρας στα ΝΑ της Ευρώπης βρίσκεται σε παράδοξη αντιστοίχιση και με τη Φινλανδία. Δύο χώρες στα ανατολικά σύνορα της ηπείρου, στον κάθετο άξονα Βορρά και Νότου, με όρια προς τις ευρασιατικές κουλτούρες της Ρωσίας και της Τουρκίας, με αγώνες εθνικής αυτοδιάθεσης. Ο Αάλτο, ως ένας διανοητής ανανεωτής της φόρμας, επί της ουσίας συλλαμβάνει την απελευθέρωση από τα δεσμά των προηγούμενων εξαναγκασμών του ιστορισμού ως μια πνευματική εξελικτική διαδικασία με αντανάκλαση στην εσωτερική οργάνωση του οίκου, στα σκεύη και στα έπιπλα, στον χειρισμό του φωτός.
Στο «Πατρίς ΙΙ», που μεταφέρει τους Ευρωπαίους αρχιτέκτονες από τη Μασσαλία στον Πειραιά για τη συνάντηση των Αθηνών το 1933, ο Αλβαρ Αάλτο είναι και αυτός εκεί, εκπρόσωπος του πνευματικού ανθού. Φωτογραφίζεται όπως και οι άλλοι, η ταινία του Λάζλο Μόχολι-Νάγκι συλλαμβάνει την έκσταση και το άνοιγμα σωμάτων και πνεύματος στο φως της Μεσογείου. Ο Αάλτο θα μείνει λίγο στην Ελλάδα. Θα φωτογραφίσει την Ακρόπολη, δεν έχει μαζί ένα καρνέ σχεδίων. Αυτό θα το κάνει το 1953, όταν ωριμότερος επιστρέφει και σχεδιάζει, στους Δελφούς, στην Αθήνα.
Εντοπίζει ίσως εκείνο το σημείο σύγκλισης οικουμενισμού και τοπικισμού, ελευθεριότητας και μυστικισμού, μοντερνισμού και κλασικισμού, διανόησης και αρχετύπων, λογιοσύνης και πηγαίου. Εκεί, ανάμεσα σε αυτές τις λεπτές αποχρώσεις που κατακτά με τον χρόνο, ο Αλβαρ Αάλτο μεταφράζει την ελληνική εμπειρία ως μια καθολική αναβάπτιση ή έστω ιδρύει έναν ισόβιο διάλογο κατ’ αντιστοιχία παράλληλων προσεγγίσεων του Δημήτρη Πικιώνη.
Το βιβλίο είναι ένα πολύπτυχο αφήγημα με σαφή διάθεση διεπιστημονικότητας και αλληλένδετων αναφορών. Ο Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, γνωστός για το συγγραφικό του έργο «Το νοσοκομείο στις διασταυρώσεις της Αρχιτεκτονικής με την Ιατρική» (ΜΙΕΤ, 2016), ορίζει και εδώ ένα ευρύ πλαίσιο προσέγγισης και κατανόησης ενός ελεύθερου πνεύματος και ενός διαρκώς ανοικτού διαλόγου του αιώνιου με την αναβλύζουσα ανάγκη.