«Ubuntu» στη Νότια Αφρική σημαίνει «ανθρωπότητα» αλλά και «ανθρωπιά», και η λέξη είναι ενδεικτική της δυναμικής σχέσης που έχει το άτομο με το κοινωνικό σύνολο σε εκείνη την ήπειρο. Από αυτόν τον όρο λοιπόν, που είναι και μέρος του τίτλου της ομαδικής έκθεσης που μόλις ξεκίνησε στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, αρχίζουμε τη συζήτησή μας με την σύμβουλο τέχνης (art advisor) Εμιλυ Τσίγκου. Τη βρήκαμε στο Λονδίνο όπου ζει και εργάζεται, αλλά υπό κανονικές συνθήκες θα τη συναντούσαμε στην Αθήνα για τα εγκαίνια, καθώς είναι σύμβουλος της καλλιτεχνικής συλλογής Χάρη Δαυίδ, από την οποία αντλεί το υλικό της η έκθεση «Ubuntu-Πέντε δωμάτια από τη συλλογή Χάρη Δαυίδ», και επιμελήτρια του ενός από αυτά τα πέντε δωμάτια.
«Κάθε συλλογή», λέει η κ. Τσίγκου, «είναι ένα οικοδόμημα, και αναπτύσσεται χάρη στη ζωντανή σχέση του επιμελητή της με τον συλλέκτη. Ολα γίνονται μέσα από μια ώσμωση ανθρώπων, ιδεών και τέχνης. Στην περίπτωση του Χάρη Δαυίδ έχουμε μια συλλογή με πολύ γερές ρίζες, και μάλιστα συναισθηματικές, αφού ο ίδιος μεγάλωσε στην Αφρική. Συνεπώς φέρει στη μνήμη του εικόνες και αισθήσεις από αυτή την ήπειρο, αλλά και το βάρος της ιστορίας της. Από εκεί ξεκίνησε το ενδιαφέρον του για την αφρικανική τέχνη, και σκοπός του ήταν να δημιουργήσει μια συλλογή που αντικατοπτρίζει τα βιώματα και τις ερωτήσεις που είχε μέσα του για τον κόσμο. Ξεκινήσαμε λοιπόν να δουλεύουμε ξετυλίγοντας τον τεράστιο χάρτη της Αφρικής. Και έτσι συνεχίζουμε. Επιδιώκουμε να βρούμε τη σωστή δομή, ώστε η συλλογή, ως οργανικό σώμα, να εξελίσσεται διατηρώντας την ανθρωπιά, το σφρίγος και το ήθος της».
Ετσι σήμερα, μετά 20 χρόνια μεθοδικής εργασίας, έχει δημιουργηθεί μια εκτεταμένη αλλά ειδικευμένη συλλογή η οποία περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό έργων από κορυφαίους δημιουργούς που δραστηριοποιούνται στην Αφρική και τη διασπορά, όπως και Αφρο-αμερικανούς καλλιτέχνες. Η φιλοσοφία της βασίζεται στην επιθυμία να εκπροσωπηθούν η πολυμορφία και οι διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι που ορίζουν τα πολιτιστικά, πολιτικά και ιστορικά θεμέλια της μετα-αποικιακής Αφρικής. «Ο ορίζοντάς μας είναι τεράστιος», σχολιάζει η κ. Τσίγκου, «και μολονότι ο πυρήνας βρίσκεται γεωγραφικά στην Αφρική, ο πλούτος και η ποικιλία κάθε κουλτούρας που πηγάζει από εδώ απλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, αντικατοπτρίζοντας παράλληλα μια ήπειρο σε διαδικασία αλλαγής».
Μερικές από τις βαθιές ανησυχίες που εκφράζονται στα έργα της συλλογής σχετίζονται με τη δουλεία, τη ρατσιστική εκμετάλλευση, τους φυλετικούς διαχωρισμούς και το Απαρτχάιντ, τον πόλεμο, τις εμφύλιες διαμάχες, την πείνα, τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό, τη φυλή και το φύλο, την οικολογική εκμετάλλευση της Αφρικής, τις αφρικανικές παραδόσεις, τη μνήμη, την ιστορία, αλλά και την κοινωνικοπολιτική κατασκευή του σώματος και του χρώματος της επιδερμίδας, όπως και την εμπειρία του μετανάστη.
«“Ubuntu” εκτός των άλλων σημαίνει συλλογικότητα, και επιθυμούσαμε αυτή η έννοια να δηλώνεται και στην επιμελητική προσέγγιση της έκθεσης», σχολιάζει η επιμελήτρια. «Εχουμε μια ζωντανή σχέση με τους καλλιτέχνες των οποίων τα έργα συλλέγουμε, και εξίσου ζωηρή και προσωπική θέλαμε να είναι η παρουσίασή τους. Ετσι, με σημείο εκκίνησης τη συλλογή και με άξονα τον πλουραλισμό, οι πέντε επιμελητές διαλέξαμε ο καθένας για το “δωμάτιό” του εκείνα τα έργα που οι ιδέες τους μας παρακινούσαν περισσότερο, προσφέροντας έντονα και προσωπικά ερεθίσματα».
Με αυτό τον τρόπο έχουν επιλεγεί 66 έργα 34 καλλιτεχνών – ζωγραφική, φωτογραφία, γλυπτική, εγκαταστάσεις. Παρουσιάζονται στο ισόγειο του ΕΜΣΤ σε πέντε ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια, σχεδιασμένα από το αρχιτεκτονικό γραφείο Kallos Turin, σε χώρους βαμμένους με τα χρώματα της γης και σχεδιασμένους έτσι ώστε να μοιάζουν με ένα μονοπάτι. Ή, όπως λέει η κ. Τσίγκου, «με ένα ποτάμι που περνά τον θεατή από τον κόσμο του ενός επιμελητή στον κόσμο του άλλου».
Η πολυφωνία των επιμελητών –ένας καλλιτέχνης, ο επιμελητής της συλλογής αφρικανικής τέχνης της Tate Modern, η λέκτορας του Goldsmiths College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και ένας συλλέκτης σύγχρονης τέχνης, ιδρυτής του Kindl Zentrum für Ζeitgenössische Kunst στο Βερολίνο– διασφαλίζει τις ποικίλες και ενδιαφέρουσες συνομιλίες που θα «ακούσουμε» σε αυτά τα δωμάτια. Η έκθεση θα διαρκέσει έως 18/3/21.